Eastfryslân
| Eastfryslân Ōstfräisland Aastfräislound | |
|
|
| Biedwurd: 'Eala frya Fresena' "Stean op, frije Friezen" | |
| |
| Haadstêd | Auwerk |
| Offisjele taal | Dútsk |
| Erkende streektaal | Eastfrysk Plat |
| Unôfhinklikheid | 1464-1744 |
| Oerflak | 3144 km² |
| Ynwennertal | 468.919 (31 desimber 2020) |
| Befolkingstichtens | 150 /km |
| Tiidsône | (UTC+01:00) |
| - simmertiid | (UTC+02:00) |
Eastfryslân is in regio yn de Dútske dielsteat Nedersaksen en is in ûnderdiel fan de kulturele regio East-Fryslân.
Grinzen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De Wikipedy hat ek in side East-Fryslân.
Eastfryslân komt rûchwei oerien mei it eardere Greefskip Eastfryslân. Eastfryslân omfiemet de bestjoerlike distrikten (Landkreise) Auwerk, Lier en Wittmund. De stêd Emden is in bestjoerlik distrikt dat op himsels stiet (Kreisfreie Stadt). De Eastfryske eilannen binne Boarkum, Júst, Nordeneach, Baltrum, Langereach en Spikereach. Wangereach heart net by de Eastfryslân, mar wol by de gruttere regio East-Fryslân (mei keppelstreekje).
Geografy[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Eastfryslân hie op 31 desimber 2020 468.919 ynwenners op in oerflak fan 3144 km². Mei in befolkingstichtens fan 150 /km² is er neffens Leechsaksyske begripen (168 /km²) reedlik ticht befolke, mar neffens Dútske begripen (233 /km²) is er reedlik tin befolke. Tekenjend foar Eastfryslân is dat it net troch in grutte stêd dominearre wurdt. Yn Eastfryslân binne de midgrutte stêden Emden, Auwerk, Lier, Norden, en Wittmund fan belang. Lytsere stêden binne Wiesmoor, Weener en Esens. Ek de eilângemeenten fan Boarkum en Nordeneach hawwe de status fan stêd. Fierder bestiet it goa út in soad lytse doarpen.
Lânskip[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Lykas yn de rest fan East-Fryslân is Eastfryslân in flak gea mei in soad greidlân te ferlykjen mei dy yn Westerlauwersk Fryslân. De folgjende lânskipstypen wurde ûnderskaat:
- Dúnlânskip op de Waadeilannen
- Waadsee mei tijlânskip
- Polderlânskip yn it kustgebiet en by de rivieren del
- Kûlisselânskip mei houtwâlen fierder yn it binnenlân
- Feankolonjaal lânskip mei lintbebouwing by de feankanalen (Wieken - wiken) del
- net oanmakke leech- en heechfeangebieten
Fierders binne der noch boskgebieten fierder it lân yn.
Histoaryske lânskippen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Eastfryslân bestie oarspronklik út de folgjende lânskippen (goaen):
- Auwerkerlân
- Brokmerlân
- Emsigerlân
- Federgoa
- Harlingerlân
- Lengenerlân
- Moarmerlân
- Norderlân
- Oerledingerlân
- Reiderlân
Yndieling[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Eastfryslân bestiet út 4 lânkringen en 31 gemeenten:
- Kringfrije stêd Emden (is tagelyk ek in gemeente)
Grutste plakken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
| Nr. | Namme | Lânkring |
Ynwennertal |
|---|---|---|---|
| 1 | Emden | Emden | 49.913 |
| 2 | Auwerk | Lânkring Auwerk | 40.572 |
| 3 | Leer | Lânkring Leer | 34.301 |
| 4 | Norden | Lânkring Auwerk | 24.873 |
| 5 | Wittmund | Lânkring Wittmund | 20.313 |
| 6 | Weener | Lânkring Leer | 15.946 |
| 7 | Wiesmoor | Lânkring Auwerk | 13.236 |
| 8 | Esens | Lânkring Wittmund | 7.271 |
Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn it gebiet East-Fryslân foarme him yn de fyftjinde iuw in selsstannich greefskip binnen it Hillige Roomske Ryk. Ut it haadlingelaach Sirksena kamen de greven, dy't yn 1628 ferheft waarden ta ryksfoarst. Yn 1520 gie Eastfryslân oer op it protestantisme. Yn 1744 kaam de lêste Sirksena te ferstjerren. Troch in ferdrach tusken Prusen en de magistraat fan Emden (Konvinsje fan Emden) hearde Eastfryslân tenei by Prusen as de Provinsje Eastfryslân. Sebastian Anton Homfeld waard de nije kânselier. Nei it Kongres fan Wenen fan 1815 hearde it by it Keninkryk Hannover. Yn 1866 kaam Eastfryslân wer by Prusen en sûnt 1946 is Eastfryslân in ûnderdiel fan de dielsteat Leechsaksen. Troch it opheffen fan de Provinsje Auwerk yn 1978 komt der in ein oan de lange skiednis fan Eastfryslân as bestjoerlike ienheid. It gebiet fan it eardere greefskip hat nei 1978 noch wol syn Ostfriesische Landschaft (Eastfryske Lânskip), in kultuerparlemint foar Eastfryslân.
Der wurdt hjoed-de-dei wol wer ris oer prakkesearre en ferienje ta in Lânkring Eastfryslân (Landkreis Ostfriesland).
Ferkear[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Autodiken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn Eastfryslân rinne de folgjende autogongwegen:
- A28 Lier - Aldenburch nei it easten ta
- A31 Emden - Lier - Iemslân - Ruhrgebiet nei it suden ta
- A280 Weener - Bad Nijeskâns, dêr't er fierder as de Nederlânske A7 nei it westen ta rint
Wichtige autowegen binne:
- B70 Lier - Papenburch - Meppen - Lingen - Rheine - Borken - Wesel (noard-súdferbining parallel oan de A31)
- B72 Kloppenburch - Auwerk - Norden - Norddeich (fearhaven)
- B210 Emden - Wilhelmshaven.
Spoarwegen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De stêd Lier is it spoarknooppunt fan it goa. Dêrwei rinne fjouwer fan de fiif Eastfryske spoarlinen:
- Lier - Emden - Norden - Norddeich nei it noarden (DB), mei yn Emden in lytse ôfspjalting nei Emden-Bûtenhaven dêr't beheind treinferkear oer plakfynt
- Lier - Aldenburch - Bremen nei it easten (DB)
- Lier - Papenburch - Rheine - Ruhrgebiet nei it suden (DB)
- Lier - Grins nei it westen (Arriva, Wiederline)
- Esens - Wittmund - Jever - Sande - Wilhelmshaven (NordWestBahn) as ôfspjalting fan de spoarline Aldenburch - Wilhelmshaven
Nettsjinsteande al dy spoarlinen binne der mar alve spoarstasjons yn Eastfryslân:
- Burhafe
- Emden Hbf
- Emden-Bûtenhaven
- Esens
- Lier
- Marienhafe
- Norden
- Norddeich
- Norddeich Mole
- Weener
- Wittmund
Dêrnjonken is der in museumspoarline, de Museumseisenbahn Küstenbahn Ostfriesland, tusken Norden en Dornum.
Wetterwegen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De wichtichste wetterwegen binne de rivier de Iems, mei as sydrivier de Leda, en it Iems-Jadekanaal. Dêrnjonken binne der yn de feangebieten ferskate lytsere kanalen.
Emden hat fierwei de grutste haven fan de goa en is tagelyk de fearhaven fan fearboaten nei Boarkum. Lier en Weener binne fanâlds havenstêden oan de Iems. Lytsere fearhavens by de kust del binne:
- Greetsiel
- Norddeich (feartsjinst nei Júst, Nordeneach en Baltrum)
- Neßmersiel (feartsjinst nei Baltrum)
- Dornumersiel
- Bensersiel (feartsjinst nei Langereach)
- Neuharlingersiel (feartsjinst nei Spikereach)
- Carolinensiel/Harlesiel (feartsjinst nei Wangereach)
Ek bestiet der in beheinde feartsjinst by de mûning fan de Iems tusken de plakken Ditzum en Petkum.
Polityk en bestjoer[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Howol't Eastfryslân gjin bestjoerlike en politike ienheid mear is - de lêste foarm fan ienheid, it Regierungsbezirk Ostfriesland, waard yn 1978 opheft, is der op polityk mêd in wichtige oerienkomst tusken de fjouwer bestjoerlike ienheden dêr't it goa út bestiet: harren stimgedrach.
Eastfryslân is in reedlik lofts bolwurk, dêr't de SPD hast altyd de mearderheid hellet.
| Partij | Bûnsdeiferkiezings 2005 | Lânkringdeisferkiezings 2006 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 25 | 26 | 27 | Auwerk | Emden | Lier | Wittmund | |
| SPD | 55,9 | 41,1 | 46,6 | 47,1 | 54,1 | 44,2 | 42,5 |
| CDU | 24,9 | 40,5 | 30,5 | 28,3 | 19,2 | 35,1 | 44,3 |
| FDP | 6,2 | 7,8 | 8,9 | 3,7 | 15,1 | 3,9 | 3,8 |
| Die Grünen | 6,2 | 4,1 | 5,8 | 5,7 | 7,8 | 7,3 | 4,0 |
| Die Linke / PDS | 4,5 | 4,1 | 4,8 | 3,5 | 3,8 | 1,6 | 1,5 |
| Wählergemeinschaft | 10,8 | 7,7 | 3,8 | ||||
| Oare | 2,4 | 2,3 | 3,3 | 1,0 | 0,2 | ||
| Opkomst | 77,3 | 78,1 | 76,8 | 58,5 | 44,9 | 54,5 | 57,4 |
Bestjoerlik binne de lânkringen (Landkreise) ûnderferparte yn gemeenten, dy't út meardere Ortsteile bestean, dy't sels ek wer in eigen doarpsried hawwe kinne, of gearwurkingsgemeenten (Samtgemeinden), dêr't in tal gemeenten mei-inoar oparbeidzje. De kringfrije stêd (Kreisfreie Stadt) Emden is net ûnderferparte yn gemeenten. Benammen yn de 1970-er jierren is it tal gemeenten yn it ramt fan gemeentlike weryndielings tige weromkrongen.
Sjoch ek[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Keppeling om utens[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
- (dú) Toeristyske hiemside
|
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Eastfryslân fan Wikimedia Commons. |