It Amelân

It Amelân
	; Dunen en see op it Amelân.
	; Wapen fan It Amelân
lokaasje
polityk
lân	Nederlân
provinsje	Fryslân
boargemaster	Leo Pieter Stoel (VVD)
sifers en geografy
haadplak	Ballum
grutste plak	Hollum
ynwennertal	3.826 (1 jannewaris 2024)
befolkingstichtens	64 / km²
oerflak	268,50 km²
● wêrfan lân	58,83 km²
● wêrfan wetter	209,67 km²
tal doarpen	4
skiednis
oprjochte	1851
1814–1851	Gritenij It Amelân
oar
netnûmer	0519
postkoade	9161–9164
tiidsône	UTC +1
simmertiid	UTC +2
webside	Side home-ameland

It Amelân (Nederlânsk: Ameland) is ien fan de fiif Nederlânske Waadeilannen. It is in gemeente, dy't in oerflak fan 268,5 km² beslacht (wêrfan 209,67 km² wetter), en in kustline fan 55,2 km hat. De gemeente hat 3.826 ynwenners (1 jannewaris 2024).

Plakken

It haadplak fan it eilân is Nes, en de oare plakken op it eilân binne: Ballum, Bueren en Hollum.

Skiednis

De Wikipedy hat ek in side Skiednis fan it Amelân.

Krekt hoe lang at it Amelân al bewenne wurdt, is net wis. It begjin fan de skiedskriuwing oer it Amelân is lykwols de stifting fan it kleaster Foswert yn 889. Oant 1405 hearde it eilân by Ferwerderadiel. Nei 1405 stribben de hearren fan it Amelân, it geslacht Van Cammingha ta in ûnôfhinklike steat, wat it eilân oant 1795 west hat. Nei de Frânske tiid waard it Amelân in gritenij fan Fryslân en by de ynfiering fan de gemeentewet, yn 1851, in gemeente.

It eilân hat yn de rin fan de tiid ferskate doarpen ferlern, oan de see en oan it sân. Yn de 18e iuw drige de Slinke it eilân sels yn twaen te brekken, mar minsk en natoer hawwe dit net barre litten. Fan 1872 oant 1882 hat It Amelân fia de Amelânske Daam mei de wâl ferbûn west. Om't de see machtiger wie as de minsk, hat men de daam opjaan moatten, mar by leech wetter kin men der hieltiid noch parten fan lizzen sjen.

Polityk

Ferdieling gemeenteried

De gemeenteried fan It Amelân bestiet út 11 sitten. De útslaggen fan de gemeenteriedsferkiezings binne sûnt 2018:

partij	ferkiezings 2018^[1]		ferkiezings 2022^[2]
partij	%	sitten	%	sitten
AMELAND1	42,9	5	36,5	4
ALGBEL AMELAND	20,4	2	23,3	3
CDA	12,5	1	11,9	1
PVDA	8,8	1	9,9	1
AMELAND '82	8,0	1	11,0	1
VVD	7,4	1	7,4	1
opkomst/totaal sitten	80%	11	71,2%	11

Taal

Op it Amelân wurdt Amelânsk sprutsen, ien fan de dialekten fan it Stedsk. Al is dit fan oarsprong in mingtaal tusken Frysk en Hollânsk, it Amelânsk stiet no sa fier fan it Frysk ôf dat de measte ynwenners gjin Frysk ferstean kinne.

Fear

Oftocht fan de daam, hat de ferbining fan it Amelân mei de wâl altyd in fear west. Dat fear giet fan Nes nei Holwert yn Noardeast-Fryslân. Oant likernõch 1940 hie West-Amelân in eigen fear, dat fan de Ballumer Bocht nei Swarte Harne gie.

Nijsgjirrich

It Amelân is ek bekend fan de sêge fan Rikst fan it Oerd.

Sjoch ek

Fjoertoer fan It Amelân
Fearboat Oerd

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

↑ Utslaggen Ljouwerter Krante, 18 maart 2022
↑ Utslaggen Ljouwerter Krante, 18 maart 2022

Keppelings om utens

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Ameland fan Wikimedia Commons.

Provinsje Fryslân
hjoeddeistige gemeenten
Achtkarspelen • It Amelân • Dantumadiel • Eaststellingwerf • Flylân • De Fryske Marren • Harns • It Hearrenfean • Ljouwert • Noardeast-Fryslân • Opsterlân • Skiermûntseach • Skylge • Smellingerlân • Súdwest-Fryslân • Tytsjerksteradiel • De Waadhoeke • Weststellingwerf
eardere gemeenten
Aenjewier (1851–1934) • Baarderadiel (1851–1984) • Barradiel (1851–1984) • It Bilt (1851–2018) • Boalsert (1455–2011) • Boarnsterhim (1984–2014) • Doanjewerstâl (1851–1984) • Dokkum (1298–1984) • Dongeradiel (1984–2019) • Drylts (1268–1984) • East-Dongeradiel (1851–1984) • Ferwerderadiel (1851–2019) • Frjentsjer (1374–1984) • (âld) Frjentsjerteradiel (1851–1984) • (nij) Frjentsjerteradiel (1984–2018) • Gaasterlân (1851–1984) • Gaasterlân-Sleat (1984–2014) • Haskerlân (1851–1984) • Hylpen (1372–1984) • Himmelumer Aldefurd (1851–1984) • Hinnaarderadiel (1851–1984) • Idaerderadiel (1851–1984) • Kollumerlân (1851–2019) • Lemsterlân (1851–2014) • Littenseradiel (1984–2018) • Ljouwerteradiel (1851–2018) • Menameradiel (1851–2018) • Nijefurd (1984–2011) • Raerderhim (1851–1984) • Skarsterlân (1984–2014) • Skoatterlân (1851–1934) • Sleat (1426–1984) • Snits (1292–2011) • Starum (1061–1984) • Utingeradiel (1851–1984) • Warkum (1399–1984) • West-Dongeradiel (1851–1984) • (âld) Wymbritseradiel (1851–1984) • (nij) Wymbritseradiel (1984–2011) • Wûnseradiel (1851–1984)
· ·