List fan moles yn Fryslân
Der binne noch sa'n 150 moles (of mûnen) yn Fryslân. De measte falle ûnder de monumintesoarch.
Skiednis
Yn 1811 waard it mûnebestân ynventarisearre. Nei de tiid noch in kear of wat. It lit sjen hoe dramatysk it tal mûnen minder wurden is.
By de ynventarisaasje fan 1811 wienen der noch mear as 2.400 moles yn Fryslân, yn 1943 noch mar 300, yn 1946 250 en yn 1955 likernôch 150.
De yndustrymoles ferlearen troch meganisaasje harren funksje en binne dêrtroch meastentiids sloopt. Sa binne der gjin oaljemoles mear yn Fryslân, mar der steane al noch wol twa moaie houtseachmûnen yn Drylts en Wâldsein.
De poldermoles ferlearen harren funksje troch de bou fan in soad gemalen yn Fryslân, wêrfan de bekendsten en grutsten it yr. D.F. Woudagemaal by De Lemmer en it J.L. Hooglandgemaal by Starum binne.
Foar in tal plakken bepaalden de mûnen it doarpsoansjen, mar binne se yn de rin fan de tiid hielendal ferdwûn, lykas op De Gordyk wêr't eartiids wol seis mûnen stiene.
Arsjitektuer
De type mûnen dy't yn Fryslân foarkomme:
- Muonts of Mûnts.
- Spinnekop
- Tsjasker. Yn tsjinstelling ta de beide oare type mûnen hat in tsjasker ornaris gjin namme, mar wurdt neamd nei it gebiet dêr't er yn stiet.
Neist dizze tradisjonele type wynmûnen komt yn Fryslân ek de wynmotor foar.
Mûnestiftings
In protte mûnen binne eigendom fan in stifting. In stikmannich stiftings yn Fryslân beheare mear as ien mûne:
- Stifting De Fryske Mûne - Oprjochte yn 1970 en eigener fan mear as fjirtich mûnen.
- Stifting Moles yn Menameradiel - Oprjochte yn 1975 en eigner fan acht mûnen.
- Stifting Monumintebehâld Dongeradiel - Oprjochte yn 1993 en eigener fan sân mûnen.
- Mûnestifting Súdwest-Fryslân - eigner fan seis tradisjonele mûnen, en twa wynmotors.
Tabel mûnen
.jpg)
Sjoch ek
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|