Kaliningrad (oblast)
| Oblast Kaliningrad Калининградская область | |
|---|---|
| |
| flagge | wapen |
|
|
| sifers | |
| soarte gebiet | oblast |
| ynwennertal | 994,599 (rûzing 2018) |
| oerflak | 15.100 km2 |
| befolkingstichtens | 62/km2 |
| polityk | |
| lân |  Ruslân
|
| federaal distrikt | Noardwestlik |
| ekonomyske regio | Kaliningrad |
| haadplak | Kaliningrad |
| grutste plak | Kaliningrad |
| bestjoer | Dûma fan oblast Kaliningrad |
| gûverneur | Anton Alichanov |
| oar | |
| offisjele taal | Russysk |
| stifting | 7 april 1946 |
| tiidsône | UTC +2 |
| koördinaten | 53° 48' NB, 21° 25' EL |
| nûmerboerd | 39 |
| webside | http://www.gov39.ru/ |
De oblast Kaliningrad (Russysk: Калинингра́дская о́бласть, Kaliningradskaya oblast) is de meast westlike oblast fan de Russyske Federaasje en is in eksklave dy't fan de rest fan Ruslân ôfskaat is oan de Eastsee. De haadstêd fan de oblast is Kaliningrad, dat foar 1946 Keningsbergen (Dútsk: Königsberg) hiet. De havenstêd Baltyjsk is de iennige Russyske haven oan de Eastsee dy't yn de winter iisfrij bliuwt. De oblast hat krapoan in miljoen ynwenners op in oerflak fan 15.100 km²
De oblast wurdt begrinzge troch Poalen yn it suden, troch Litouwen yn it easten en noarden en troch de Eastsee yn it westen. It is net mooglik en reizgje oer lân fan de oblast nei de rest fan Ruslân sûnder troch oare lannen te gean.
De oblast foarmet de noardlike helte fan de eardere Prusyske provinsje East-Prusen. It súdlike part fan dy eardere provinsje is part fan Poalen. Nei de delslach fan Nazy-Dútslân oan de ein fan de Twadde Wrâldkriich waard de provinsje ferparte troch Poalen en de Sovjet-Uny. It part fan de Sovjet-Uny waard yndield by de Russyske Sosjalistyske Federative Sovjetrepublyk. Nei de ferdriuwing fan Dútsers waard it gebiet fannijs befolke troch almeast Russen. Neffens de folkstelling fan 2010 wennen der net mear as 7.000 Dútsers.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]East-Prusen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De Wikipedy hat ek in side East-Prusen.
Iere skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Oant yn de lette midsiuwen wie it gebiet fan de oblast bewenne troch Baltyske folken. De âlde Prusen wennen yn it westen en de Litouwers yn it easten. De ridders fan de Dútske Oarder oermasteren it gebiet en waard it part fan de Dútske Oardersteat. Op it plak fan it eardere Prusyske plak Tsvanksta stifte de Oarder de stêd Keningsbergen. Dútsers setten harren nei wenjen yn it gebiet. De âlde Prusen assimilearren harren ûnder de Dútsers en namen it Nederdútsk en letter ek Heechdútsk oer. De âlde Prusyske taal stoar yn de rin an de santjinde iuw út. Ek Poalen kamen dêr te wenjen en neamden de stêd Królewiec. It Litousk bewenne gebiet kaam bekend te stean as Lyts-Litouwen of Prusysk-Litouwen.
Yn 1454 waard Prusen mei Keningsbergen in jier lang part fan Poalen. Yn 1466 waard it gebiet oant 1656 in liengebiet fan Poalen. Yn 1525 sekularisearre grutmaster Albrecht fan Brandenburch-Ansbach de Prusyske takke fan de Dútske Oarder en stelde himsels oan as hearsker fan it Hartochdom Prusen. Hy waard dus winliken in lienman fan de Kroan fan Poalen. It hartochdom waard letter gearfoege mei it Markgreefskip Brandenburch. Keningsbergen wie oant 1701 de haadstêd fan it hartochdom. Doe't Prusen hieltyd mear nei it westen ta útwreide kaam Keningsbergen te fier fan it sintrum ôf te lizzen en doe waard Berlyn de Prusyske haadstêd. Yn de Sânjierrige Kriich waard it gebiet troch it Russyske Keizerryk beset. Yn 1773 waard de provinsje East-Prusen yn it Keninkryk Prusen foarme. It gebiet fan de oblast foarme dêrmei it noardlike part fan dy provinsje.
Moderne tiid
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 1817 telde East-Prusen 796.204 protestanten (wêrfan de measten luthersk), 120.123 Roomsk-katoliken, 2.389 Joaden en 864 Minnisten. Yn 1824, justjes foar de tydlike gearfoeging mei West-Prusen hie East-Prusen likernôch 1 miljoen ynwenners, wêrûnder justjes mear as de helte Dútsers, 26% Poalen en 19% Litouwers. Fierder wiene der likernôch 20.000 etnyske Koeren en Letten.
East-Prusen wie in wichtich gebiet foar de Dútske kultuer. Wichtige persoanen lykas Immanuel Kant en E.T.A. Hoffman kamen út it gebiet. Nettsjinsteande de swiere skea yn de Twadde Wrâldkriich en dêrnei is der noch reedlik wat fan de Dútske arsjitektuer yn de stêden fan de oblast oerbleaun. De Jugendstil-boustyl is it bewiis fan de rike Dútske histoarje en belang fan it gebiet
Yn 1923 waard it Memellân, in stripe lân oan de kust yn Litouwen om de stêd Klaipeda hinne, dy't oant doe ta by East-Prusen hearde, troch Litouwen ynlive.
Sovjettiid
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Op 29 augustus 1944 berikten Sovjet-troepen de grins fan East-Prusen. Yn jannewaris 1945 hie it Reade Leger East-Prusen mei útsûndering fan Keningsbergen beset. Likernôch 2 miljoen bewenners flechten nei it westen ta. Neffens de Konferinsje fan Potsdam waard fêstlein dat de noardlike helte fan East-Prusen oan de Sovjet-Uny komme soe en de súdlike helte oan Poalen. De grins soe fan it trijelannepunt fan Litouwen, Poalen en East-Prusen rjocht nei it westen ta troch de Wislahêf en de Wislaskoarrewâl nei de Eastsee ta rinne. Keningsbergen waard part fan de Sovjet-Uny.
Yn april 1945 wiene der njonken de 65.000 oerbleaune Dútsers 15.000 Poalske twangarbeiders yn Keningsbergen, dy't derfan oertsjûge wiene dat de stêd by Poalen tafoege wurde soe. Der waard in Poalsk stedsbestjoer en skutterij foarme. Yn juny 1945 luts in bataljon fan de Poalske 14e ynfantery difyzje de stêd yn om it stedsbestjoer te stypjen, dochs waard dy troch it Reade Leger tsjin holden en moast doe weromkeare nei Poalen.
Op 7 april 1946 waard de oblast Kaliningrad yn dat gebiet foarme. Keningsbergen waard omneamd ta Kaliningrad ta eare fan Michail Kalinin, presidint fan it Presidium fan de Opperste Sovjet. De oerbliuwende Dútske befolking waard tusken 1947 en 1948 mei twang ferdreaun. It anneksearre gebiet waard fannijs befolke mei boargers fan de Sovjet-Uny, benammen Russen, mar ek Oekraïners en Wytrussen. It Dútsk waard ferfongen troch it Russysk. Yn 1950 wie de befolking fan de oblast 1.165.000, itjinge likernôch de helte wie fan de befolking fan foar de kriich.
De oblast, dy't sûnt 1946 de oblast Kaliningrad hiet, waard in semy-eksklave fan de Russyske Sosjalistyske Federative Sovjetrepublyk. Neffens guon skiedkudigen die Stalin dat mei opsetsin om sa de Baltyske steaten fierder fan it westen ôf te skieden. Oaren tinke dat de oblast te strategysk wie om it yn hannen fan in oare Sovjetrepublyk te litten ynstee fan de Russyske. De nammen fan stêden, doarpen, wetter, en oare geografyske skaaimerken krigen allegear Russyske nammen.
Yn de 1950-er jierren bea Sovjetlieder Nikita Chrûsjtsjov de oblast oan de Litouske Sosjalistyske Sovjetrepublyk oan, dochs wegere Litousk lieder Antanas Sniečkus dat om't der likernôch 1 miljoen etnyske Russen binnen de grinzen fan Litouwen kamen te hearren.
De oblast en de stêd Kaliningrad waarden nei de Twadde Wrâldkriich weropboud. It gebiet waard fan strategysk belang foar de Baltyske float fan de Sovjet-Uny, om't de haven, ta tsjinstelling fan dy fan Sint-Petersburch (doe Leningrad), yn de winter iisfrij bliuwt. De oblast waard net tagonklik foar bûtenlânske besikers.
De opbou fan de oblast, dêr't yn de jierren nei de kriich honger drige te kommen, waard útfierd troch in ambysjeus en effisjint belied oangeande fiskerij. De havens fan Kaliningrad en Baltyjsk waarden tige útwreide en waarden ien fan de grutste fiskershavens fan de Sovjet-Uny. De fiskerij soarge net allinnich foar iten en de pleatslike ekonomy, mar foarme ek it grûnwurk foar sosjale en wittenskiplike ûntjouwing, benammen foar de oseanografy. It gebiet bleau him oant 1990 op de see rjochtsjen. Yn de 1980-er jierren waard de oblast iepensteld foar bûtenlânske besikers.
Nei de Sovjettiid
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De oblast rekke isolearre doe't de Sovjet-Uny yn 1991 útinoar foel en Litouwen in ûnôfhinklik lân waard. De isolaasje waard sels grutter doe't beide Poalen en Litouwen lid fan de NATO en de Jeropeeske Uny yn 2004 waarden. De oblast rekke ôfskaat fan de rest fan Ruslân en de oanbuorjende lannen skerpen harren grinskontrôles oan doe't se lid fan de Jeropeeske Uny waarden. Alle militêre en boargerlik ferfier oer lân moat troch grûngebiet fan NATO en de Jeropeeske Uny barre. Russyske foarstellen foar fisa-frij reizgjen tusken de oblast Kaliningrad en de Jeropeeske Uny waard troch de lêste ôfwiisd. Guon regelings binne lykwols troffen tusken beide partijen.
Nei 1991 emigrearren guon etnyske Dútsers, lykas de Wolgadútsers, fan oare parten fan Ruslân en Kazachstan nei de oblast, benammen om't Dútslân syn regels oanskerpe hiene oangeande it "rjocht om werom te kommen". Dy Dútsers binne lykwols Russysktalich. Ek etnyske Poalen ferfearen fan parten fan de eardere Sovjet-Uny nei de oblast. Underwilens hawwe Dútslân, Poalen en Litouwen kontakten fernijd mei de oblast Kaliningrad mei ûnder oaren susterstêdeprojekten. Dat hat deroan bydroegen dat der fannijs ynteresse yn de skiednis en kultuer fan de Eastprusyske en Lytslitouske mienskippen ûntstie.
Geografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Grinzen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De oblast Kaliningrad is in Russyke eksklave en wurdt berinzge yn it noarden troch de rivier de Memel en easten mei Litouwen, mei Poalen yn it suden, dêr't de grins dwers troch de Wislahêf en de Wislaskoarrewâl rint, en mei de Eastsee yn it westen.
Wetter
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De grutste rivier is de Pregolja. Dy ûntstiet by de gearrin fan de rivieren Angrapa en Instrûtsj en mûnet út yn de Wislahêf. Hy rint troch Kaliningrad hinne. De totale lingte fan de Pregolja is 123 km. Mei de Angapa ynbegrepen is er 292 km.
Oan de kust binne dêr yn it noardwesten it Koerske Hêf, dy't foar in part yn Litouwen leit en dy't troch de Koerske Skoarrewâl fan de Eastsee skaat wurdt. Yn it súdwesten is de Wislahêf, dy't foar in part yn Poalen leit en dy't troch de Wislaskoarrewâl fan de Eastsee skaat wurdt.
Lânskip
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It gea bestiet út flak lân mei moreneheuvels mei grutte lapen fersteppe fjilden en greidlân, allyk mei in soad beboske gebieten. Dy wurde troch wide rivierdelten en feangeaen trochkrúst. Yn it súdeasten is in heuvelgea mei as heechste punt 230 meter boppe seenivo.
Plakken
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De tsien grutste plakken mei de Russyske, Dútske, Litouske en Poalske namme en it ynwennertal neffens de Russyske folkstelling fan 2010:
| Plaknamme | Russysk | Dútsk | Litousk | Poalsk | Ynwennertal |
|---|---|---|---|---|---|
| Kaliningrad | Калининград | Königsberg | Karaliaučius | Królewiec | 431.902 |
| Sovetsk | Советск | Tilsit | Tilžė | Tylża | 41.705 |
| Tsjernjachovsk | Черняховск | Insterburg | Įsrutis | Wystruć | 40.449 |
| Baltyjsk | Балтийск | Pillau | Piliava | Piława | 32.697 |
| Gûsev | Гусев | Gumbinnen | Gumbinė | Gąbin | 28260 |
| Svetly | Све́тлый | Zimmerbude | Cimerbūdė | Buda | 21.375 |
| Gvardejsk | Гварде́йск | Tapiau | Tepliava | Tapiawa | 13.899 |
| Selenogradsk | Зеленогра́дск | Cranz | Krantas | Koronowo | 13.026 |
| Gûrjevsk | Гу́рьевск | Neuhausen | Foarbyld | Romnowo | 12.431 |
| Neman | Не́ман | Ragnit | Ragainė | Ragneta | 11.798 |
Befolking
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]By de folkstelling fan 2010 telde de oblast 941.873 ynwenners, minder as de 955.281 dy't yn 2002 teld waarden. Yn 1989 wennen der 871.283 ynwenners. De oblast Kaliningrad is mei 62 ynwenners de km² de fjirde meast ticht befolke fan alle Russyske dielgebieten.
Etnyske groepen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Neffens de folkstelling fan 2010 bestie de befolking fan de oblast út de folgjende befolkingsgroepen:
- 772.534 Russen (86,4%)
- 32.771 Oekraïners (3,7%)
- 32.497 Wytrussen (3,6%)
- 9.769 Litouwers (1,1%)
- 9.226 Armenen (1%)
- 7.349 Dútsers (0,8%)
- 4.534 Tataren (0,5%)
- 3.282 Azerbeidzjanen (0,4%)
- 2.788 Poalen (0,3%)
- 2.245 Oezbeken (0,3%)
- 16.857 oaren (1,9%)
Religy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Neffens in peiling yn 2012 ferklearre 34% fan de befolking fan de oblast himsels "spiritueel, mar net religieus". 30,9% heart by de Russysk-Otterdokse Tsjerke, 22% binne ateïst, en 11,1% folgje oare religys of follen it andert net yn en 1% is Roomsk-katolyk.
Oant 1945 wie it gebiet foar it measte part luthersk, mei in lyts nustje katoliken en Joaden. De Prusyske steattsjerke wie oerhearskjend yn it gebiet. Nettsjinsteande dat it gebiet sûnt 1817 beide grifformeard en luthersk wie, wiene der yn haadsaak luthersken en mar in bytsje grifformearden yn East-Prusen.
Ekonomy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 2017 wie de nominale BYP fan de oblast Kaliningrad yn totaal $7 miljard dollar, itjinge op $7.000 de kapita útkomt.
De lizzing fan de oblast tsjin de Jeropeeske Uny en it hawwen fan in iisfrije haven yn Baltyjsk jout it gebiet in goed ekonomysk foardiel. De oblast hat de grutste foarried oan barnstien yn 'e grûn. Ek foarmje de fiskerij en de Baltyske float fan Ruslân in boarne fan ynkommen foar de regio. Ek toerisme is wichtich, benammen de Koerske Skoarrewâl is populêr.
Nettsjinsteande dat hat de oblast hege wurkleazens. De Russyske oerheid joech de regio yn 1996 in spesjaal ekonomyske status mei belestingsfoardielen dat invetearders oanlûke moast. It skynt dat dat de ekonomy fan de regio al wat holpen hat.
Keppeling om utens
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Commons: Kaliningrad (oblast) – foto, fideo en harktriemmen| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch References op dizze side en Einzelnachweise op dizze side. |
