Rhode Island

Steat fan de Rhode Island State of Rhode Island
flagge	wapen
Hope (Ingelsk, "Hoop")
lokaasje yn de Feriene Steaten
algemien
ôfkoarting	RI
lân	Feriene Steaten
status (jier)	steat (1790)
haadstêd	Providence
grutste stêd	Providence
offisjele taal	Ingelsk (de facto)
sifers
ynwennertal	1.055.173 (2014)
befolkingstichtens	388 / km²
oerflak	3.140 km² (13,9% wetter)
bykommende ynformaasje
bynamme	de Ocean State
tiidsône	UTC –5
simmertiid	UTC –4
webside	www.ri.gov

Dizze side giet oer de Amerikaanske steat Rhode Island. Foar oare betsjuttings, sjoch: Rhode Island (betsjuttingsside).

Rhode Island (Ingelsk: Rhode Island; útspr.: [ɹoʊd a:i̭lənd], likernôch "rood aailund"), offisjeel de Steat Rhode Island (Ingelsk: State of Rhode Island), is ien fan 'e fyftich steaten dy't mei-inoar de Feriene Steaten fan Amearika foarmje. Rhode Island, byneamd de Ocean State, leit yn it noardeastlike part fan it lân, oan 'e kust fan 'e Atlantyske Oseaan, en heart ta de regio Nij-Ingelân. De haadstêd is Providence, dat ek de grutste stêd is. Neffens in skatting út 2014 hie de steat doe krapoan 1,1 miljoen ynwenners, wêrmei't it kwa befolkingsgrutte de 43e steat fan 'e Feriene Steaten is. Oangeande oerflak is Rhode Island mei 3.140 km² de 50e en lytste steat.

Etymology

Nettsjinsteande de oantsjutting island ("eilân") yn 'e namme fan 'e steat, leit Rhode Island foar it oergrutte part op it fêstelân fan Noard-Amearika. De offisjele namme is 'Steat fan de Rhode Island- en Providence-plantaazjes', en tsjut op twa ferskillende gebieten, dy't oarspronklik aparte Britske koloanjes (mei in âlde oantsjutting: 'plantaazjes') wiene. It eigentlike 'Rhode Island' wie in koloanje op in lyts eilân yn 'e Narragansettbaai, foar de kust fan 'e hjoeddeistige steat, dat tsjintwurdich bekend stiet ûnder de namme Aquidneck. It (folle gruttere) diel fan 'e steat op it fêstelân foarme oarspronklik de koloanje Providence. De namme 'Rhode Island' is wierskynlik in ferbastering fan 'e iere Nederlânske namme foar Aquidneck, Rood Eiland.

Reliëf yn Rhode Island.

Om't de lange namme fan 'e steat yn it deistich spraakgebrûk ôfkoarte wurdt ta 'Rhode Island', libbet bûten de Feriene Steaten by in protte lju it misferstân dat de hiele steat op in eilân leit. Yn 2010 waard der yn Rhode Island in referindum holden oer de fraach oft de lange steatsnamme feroare wurde moast yn koartwei 'Steat Rhode Island'. Dat útstel waard lykwols mei 78% tsjin 22% fuortstimd. De bynamme fan Rhode Island is de Ocean State, om't de steat oan 'e kust fan 'e Atlantyske Oseaan leit. De ynwenners neame harren steat ek wol the Biggest Little State ("de Grutste Lytse Steat").

Geografy

Rhode Island hat in oerflak fan 3.140 km², wêrfan't 13,9% út wetter bestiet. Dêrmei is it de lytste steat fan 'e Feriene Steaten. It mjit mar 48 km fan noard nei súd en 37 km fan east nei west, en leit yn 'e Eastlike Tiidsône (UTC –5, simmertiid –4). De steat grinzget yn it suden oan 'e Atlantyske Oseaan, yn it easten en noarden oan 'e Amerikaanske steat Massachusetts en yn it westen oan 'e steat Konettikut. Mei dy beide steaten en Maine, Nij-Hampshire en Fermont foarmet it de regio Nij-Ingelân. Fierders dielt Rhode Island yn it súdwesten in smelle maritime grins mei de steat New York.

De kustline by Newport.

Nettsjinsteande syn behindige oerflak hat Rhode Island in kustline fan 618 km oan 'e Atlantyske Oseaan en de Narragansettbaai. De grutste mar fan 'e steat is de Scituate-opslachmar. Rhode Island hat net in protte reliëf. It heechste punt yn 'e steat is Jerimoth Hill, op 247 m boppe seenivo, en it leechste punt is it strân oan 'e Atlantyske kust, dat op seenivo leit. Rhode Island hat twa geografyske regio's: it leechlân fan 'e Narragansettbaai yn it easten en oan 'e Atlantyske kust yn it suden, en de lege heuvels yn it noardwesten.

Yn 'e grutte Narragansettbaai, dy't yn eastlik Rhode Island djip it lân ynsnijt, lizze mear as tritich eilannen. De grutsten dêrfan binne Arquidneck, Conanicut en Prudence. It eilân Block, dat ferneamd is nei Adriaen Block, in Nederlânske ûntdekkingsreizger dy't dat eilân yn 1614 besocht, is it iennichste dat yn 'e Atlantyske Oseaan leit, op 19 km foar de súdkust fan 'e Rhode Island. De seestrjitte dy't Block fan it fêstelân skiedt, hjit de Block Island Sound. Rhode Island omfiemet ien inkeld Yndianereservaat, te witten it Narraganset Yndianereservaat.

Yndianereservaten yn Rhode Island.

Skiednis

Foarôfgeande oan 'e kolonisaasje fan it gebiet troch de blanken waard Rhode Island bewenne troch ferskate Yndiaanske folken, wêrfan't de Narraganset, de Pikwot en de Wampanoäch de wichtichsten wiene. Yn 1524 waard de kust fan it gebiet yn kaart brocht troch de Italjaanske ûntdekkingsreizger Giovanni da Verrazzano. De earste Jeropeeske kolonist wie de Ingelsman Roger Williams, dy't him yn 1636 nei wenjen sette oan 'e Narragansettbaai op lân dat er fan 'e Narraganset en Pikwot kocht hie, nei't er fanwegen syn ôfwikende religieuze ideeën út 'e Massachusettsbaaikoloanje ferballe wie.

Nei oerlis mei Williams setten har yn 1638 oare kolonisten dy't yn Massachusetts net wolkom wiene nei wenjen op it eilân Aquidneck. Yn 't earstoan wiene Providence (stifte troch Williams) en Portsmouth en Newport, beide op Aquidneck, allegear selsstannige koloanjes, mar yn 1644 waarden se gearfoege ta de koloanje Rhode Island en Providence. Under de saneamde Oarloch fan Kening Filips (1675-1676), tusken de Ingelske kolonisten fan 'e Nijingelânske koloanjes oan 'e iene kant, en de Wampanoäch-Yndianen oan 'e oare kant, foel in legerke fan kolonisten út Massachusetts en Konettikut noardlik Rhode Island binnen, dêr't se op 19 desimber 1675 in fortifisearre Narraganset-doarp ynnamen en mei de grûn lyk makken, en in bloedbad ûnder de ynwenners oanrjochten. Ut wraak foel de Wampanoäch-lieder Metacomet, dy't troch de kolonisten oantsjut waard as 'Kening Filips', ferskate blanke delsettings yn Rhode Island oan, dy't er platbaarnde. Ek Providence sels waard twaris oanfallen.

Rhode Island yn 'e hjerst.

Yn 1686, doe't de Ingelske kening Jakobus II besocht om syn gesach oer de autonome koloanjes yn Noard-Amearika fuort te sterkjen, gie Rhode Island op yn it dominion Nij-Ingelân. Nei't Jakobus yn 1688 by de Glorieuze Revolúsje ôfset wie, wûn Rhode Island syn selsbestjoer wer werom. Yn dyselde snuorje waarden foar it earst negerslaven yn 'e koloanje yntrodusearre, en neitiid fear Rhode Island wol by de slavehannel.

Yn Rhode Island fûn ien fan 'e earste militêre konfrontaasjes fan 'e Amerikaanske Unôfhinklikheidsoarloch plak, doe't kolonisten yn 1772 in strâne Britsk sylskip oanfoelen en ôfbaarnden. Rhode Island wie de earste fan 'e trettjin koloanjes dy't de trou oan 'e Britske Kroan ôfswarde, op 4 maaie 1776. Under de oarloch waard Newport beset troch in Britsk garnizoen, dat lykwols by de Slach by Rhode Island, op 29 augustus 1778, ferslein waard troch in Amerikaansk leger ûnder lieding fan George Washington, yn gearwurking mei in Frânske float dy't oanfierd waard troch de greve fan Rochambeau. Op 29 maaie 1790 wie Rhode Island de lêste fan 'e trettjin oarspronklike koloanjes dy't de Amerikaanske Grûnwet ratifisearre; dêrmei trede it as trettjinde steat ta de Amerikaanske Uny ta. Oant novimber 2020 (doe't it elektoraat dy feroaring yn in referindum goedkarde) wie de namme fan 'e steat offisjeel State of Rhode Island and Providence Plantations ("Steat fan de Rhode Island en Providence Plantaazjes").

In ôfbylding fan Providence yn 1858.

Ek nei de foarming fan 'e Feriene Steaten wie Rhode Island noch ferskate jierren djip behelle yn 'e slavehannel, oant de slavernij der yn 1784 ôfskaft waard. Neitiid lei de steat him ta op yndustrialisaasje, wêrby't op in protte plakken de katoenferwurking en oare tekstylfabriken tige wichtich waarden. Lange tiid hiene yn Rhode Island inkeld blanke manlju dy't foar mear as $134 oan grûn besieten it stimrjocht. Geandewei de earste helte fan 'e njoggentjinde iuw kaam dêr almar mear ferset tsjin, mar de rike elite kearde foarstellen ta útwreiding fan it stimrjocht stiiffêst tsjin. Yn 1842 late dat ta it ûntstean fan in parallel steatsregear dat keazen waard by yllegale ferkiezings ûnder blanke manlju dy't gjin stimrjocht hiene. Under lieding fan Thomas W. Dorr kaam it ûnder de oanhingers fan it parallelle regear ta in wapene opstân (de Dorr-rebûlje) tsjin 'e fêstige oarder. Dorr waard úteinlik oppakt en foar ferrie tsjin 'e steat yn it tichthûs smiten, mar it Steatskongres fan Rhode Island wie al even goed kjel wurden, en datselde jiers noch waard it stimrjocht útwreide.

Under de Amerikaanske Boargeroarloch (1861-1865) wie Rhode Island de earste Noardlike steat dy't troepen stjoerde om tsjin 'e Súdlike Konfederaasje te fjochtsjen, dy't him fan 'e Feriene Steaten ôfskiede woe. Yn totaal tsjinnen 25.236 Rhode Islanders yn 'e oarloch, wêrfan't 1.685 kamen te sneuveljen. Fuort nei de oarloch, yn 1866, skafte Rhode Island de rassesegregaasje yn it ûnderwiis ôf.

Providence yn 2009.

Yn 'e Earste Wrâldoarloch tsjinnen krapoan 29.000 Rhode Islanders yn it Amerikaanske Leger, wêrfan't 612 sneuvelen. Oanslutend op dy oarloch waard de steat slim troffen troch de Spaanske gryp. Yn 'e 1920-er en 1930-er jierren wûn de rasistyske Ku Klux Klan (dy't net inkeld tsjin swarten wie, mar ek tsjin joaden en roomsen) in protte leden op it plattelân fan Rhode Island, benammen as reäksje op 'e ymmigraasje fan grutte oantallen (roomske) Italjanen en Portegezen. Yn 1986 waard it 350-jierrich jubileum fan 'e stifting fan 'e koloanje op swide wize fierd. Yn maart 2010 waard Rhode Island troffen troch de grutste oerstreaming út syn skiednis.

Bestjoer

Rhode Island bestiet út 5 countys, dy't as bestjoerlike oerheidsynstânsjes opheft binne, mar as statistyske gebieten fuortbesteane. De steatshaadstêd is Providence, dat yn it sintrale part fan 'e steat leit. Krekt as alle Amerikaanske steaten wurdt Rhode Island bestjoerd troch in steatsregear mei oan it haad de gûverneur. De wetjaande macht is yn 'e hannen fan 'e Algemiene Assimblee fan Rhode Island, dy't bestiet út 'e Steatssenaat mei 38 sitten en it Steatshûs fan Offurdigen mei 75 sitten. Yn 'e Amerikaanske Senaat wurdt Rhode Island, lykas alle Amerikaanske steaten, fertsjintwurdige troch 2 senators. Yn it Amerikaanske Hûs fan Offurdigen hat Rhode Island ek twa sitten.

It Steatshûs (steatskapitoal) fan Rhode Island, yn Providence.

It politike lânskip fan Rhode Island wurdt, lykas yn 'e measte Amerikaanske steaten it gefal is, folslein behearske troch de beide grutte Amerikaanske politike partijen, de Demokratyske Partij en de Republikeinske Partij. Dêrby is Rhode Island sûnt de Grutte Depresje yn 'e jierren tritich in Demokratysk bolwurk, dêr't de Demokratyske Partij fiif kear safolle leden hat as de Republikeinske Partij. De steat is foar Amerikaanske begripen progressyf; sa wie Rhode Island de twadde Amerikaanske steat dy't de deastraf ôfskafte en fierde it syn lêste deastraf út yn 'e 1840-er jierren. Oant novimber 2011 wie prostitúsje yn Rhode Island legaal salang't it binnendoar barde. Yn 2013 wie Rhode Island de achtste Amerikaanske steat dy't it homohoulik ynfierde.

Ekonomy

Yn 2000 bedroech it bruto steatsprodukt fan Rhode Island $33 miljard, wat delkaam op $29.685 per lid fan 'e befolking. De ekonomy fan Rhode Island stipe lange tiid benammen op 'e fiskerij. Tsjintwurdich is de tsjinstesektor fierwei it wichtichst, mei op it twadde plak de yndustry. Binnen de tsjinstesektor bringt de sûnenssoarch it measte op, folge troch it toerisme. De grutste wurkjouwer is de steat sels, mei 15.000 foltiidsbanen, folge troch de Lifespan Hospital Group, in koepel fan sikehuzen. Op it mêd fan 'e yndustry eksportearret Rhode Island fral juwiellen, metaalprodukten, elektryske apparatuer en masinery. Ek de skipsbou is fan belang. Lânbouprodukten binne benammen fokbisten, grienten, suvelprodukten en aaien.

Befolkingstichtens yn Rhode Island.

Demografy

Neffens in offisjele rûzing troch it Amerikaanske Folkstellingsburo (op grûn fan gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2010) hie Rhode Island yn 2014 1.055.173 ynwenners, wat in groei fan 0,3% is yn ferhâlding ta de stân fan saken yn 2010. De befolkingstichtens wie yn 2014 388 minsken de km², wat it ta de op ien nei tichtstbefolke steat makke. De grutste stêd fan 'e steat is Providence, mei 178.000 ynwenners yn 2010. Oare gruttere stêden binne: Warwick (83.000), Cranston (80.000), Pawtucket (71.000), East Providence (47.000) en Woonsocket (40.000). Fan 'e befolking fan Rhode Island wie yn 2010 58,7% berne yn 'e steat sels, wylst 26,2% berne wie yn in oare Amerikaanske steat, 2,0% yn Porto Riko of oare Amerikaanske territoaria, en 12,6% yn it bûtenlân.

Etnisiteit

Neffens gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2010 wie de etnyske opbou fan 'e Rhode Island befolking doe sa: 76,4% blanken; 12,4% Latino's; 5,7% swarten; 2,9% Aziaten; 0,6% Yndianen; 0,1% Polyneziërs, Melaneziërs en Mikroneziërs; 1,9% oaren of fan mingd etnysk komôf.

Blanke Rhode Islanders binne fierhinne fan Súdjeropeesk en Britske orizjine, mei as grutste oarsprongsgroepen Italjanen (19,0% fan 'e totale steatsbefolking), Ieren (18,3%), Ingelsen (12,1%), Portegezen (8,2%), Frânsen (8,0%) en Frânsk-Kanadezen (6,4%). Rhode Island hat it heechste persintaazje lju fan Portegeesk komôf fan alle Amerikaanske steaten. Datselde is it gefal foar it persintaazje lju fan Kaapverdysk en Liberiaansk komôf.

De Clairborne Pell Newport Brêge oer de Narragansettbaai.

De Latino's yn 'e steat binne foar it meastepart Dominikanen (3,3%), Portorikanen (3,3%) en Gûatemalteken (1,8%). De Aziatyske befolkingsgroep bestiet benammentlik út etnyske Sinezen (2,2%). Rhode Island omfiemet ien federaal erkende Yndianestam, de Narraganset Yndianestamme, dy't yn 'e steat syn eigen reservaat hat. Der binne yn Rhode Island gjin stammen mei inkeld erkenning op steatsnivo.

Taal

Rhode Island hat gjin inkele taal by wet fêstlein as de offisjele taal fan 'e steat, mar de facto fungearret it Ingelsk as sadanich. Neffens gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2000 wie doe foar 84% fan 'e befolking it Amerikaansk-Ingelsk de memmetaal. Fierders spriek 8,1% Spaansk, 3,8% Portegeesk, 2,0% Frânsk, 1,4% Italjaansk en 0,8% in oare taal as memmetaal.

In frijmitselderstimpel yn Providence.

Godstsjinst

Op it mêd fan godstsjinst bestie yn 2013 72,1% fan 'e befolking fan Rhode Island út kristenen, wêrûnder 43% roomsen, 28,5% protestanten en 1% eastersk-otterdoksen. De grutste protestantske denominaasjes wiene de Episkopaalske Tsjerke (Feriene Steaten) mei goed 19.000 leden en de Amerikaanske Baptistyske Tsjerken FSA mei 15.000 leden. Ateïsten en agnosten foarmen 23% fan 'e befolking. Oare godstsjinsten wiene it joadendom (1%), it boedisme (1%), de islaam (0,5%) en it hindoeïsme (0,5%).

Klimaat

It klimaat fan Rhode Island hâldt de midden tusken in fochtich subtropysk klimaat en in fochtich lânklimaat. De simmers binne waarm en reinich en de winters kâld. Rekôrtemperatueren wiene 40 °C, op 2 augustus 1975 yn Providence, en –31 °C op 5 febrewaris 1996 te Greene.

Keppelings om utens

• (in) Offisjele webside fan it regear fan Rhode Island

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Bibliography, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Rhode Island fan Wikimedia Commons.