Kollumersk

Kollumersk
algemien
eigen namme	Kòllumers
lânseigen yn	Nederlân
tal sprekkers	±1.200 (2004, skatting)
skrift	Latynsk alfabet
taalbesibskip
taalfamylje	● Yndo-Jeropeesk   ● Germaansk     ● Westgermaansk       ● Súdwestgermaansk         ● Nederfr.-Nedersaks.           ● Nederfrankysk             ● Nederlânsk               ● Hollânsk                 ● Hollânsk-Frysk                   ● Stedsk                     ● Kollumersk
dialekten	gjint
taalstatus
offisjele status	gjint
erkenning as minderheidstaal	Nederlân:   ● Fryslân (as streektaal)

It Kollumersk (Kollumersk: Kòllumers) is in dialekt fan it Stedsk dat sprutsen wurdt yn Kollum, in doarp yn de Fryske gemeente Noardeast-Fryslân. Dizze taalfoarm ûntstie yn 'e rin fan 'e achttjinde iuw, mar it is ûndúdlik wêrom't of hoe't it Stedsk him nei Kollum ta útwreide hat. It Kollumersk is in Hollânsk dialekt, en moat net betize wurde mei it Kollumerlânsk of it Pompstersk (fan Kollumerpomp), dat Nedersaksyske taalfoarmen binne, dy't yn it eastlike part fan Kollumerlân sprutsen wurde. Der binne soargen oer it fuortbestean fan it Kollumersk, no't de skoalbern yn it doarp foar it meastepart Nederlânsktalich grutbrocht wurde.

Klassifikaasje

Foarhinne bestie der twifel oer oft it Kollumersk wol ta it Stedsk rekkene wurde koe, mei't it dêrby tradisjoneel allinne mar gie om 'e dialekten fan 'e stêden Ljouwert, Snits, Frjentsjer, Harns, Boalsert, Dokkum en Starum. Hoewol't der yn 1895, 1937 en 1955 enkêtes holden waarden ûnder sprekkers fan it Kollumersk, bestie oant resint dochs noch twifel oer de klassifikaasje fan it dialekt.

De lokaasje fan it Kollumersk yn 'e provinsje Fryslân.

Ut in ûndersyk dat yn 1996 troch taalkundige Cor van Bree ferrjochte waard ûnder in groepke âldere ynwenners fan Kollum, die lykwols ûntsjinsisber de status fan it pleatslike dialekt as in foarm fan it Stedsk bliken. Yn in lêzing dy't er yn 2008 hold yn De Colle, yn Kollum, tsjutte taalkundige en meiwurker fan 'e Fryske Akademy Pieter Duijff oan dat der wol deeglik beskate ferskillen besteane tusken it Kollumersk en de oare Stedske dialekten, mar dat dy allegearre út te lizzen binne troch de geografyske lokaasje fan Kollum yn it easten fan Fryslân en oan 'e râne fan it Fryske taalgebiet, yn tsjinstelling ta de oare Stedske dialekten, dy't allegearre middenyn 'e provinsje of oan 'e kust sprutsen wurde.

Taaleigenskippen

It Kollumersk omfiemet typysk Stedske wurdfoarmen as wurtel ("woartel"), speule ("boartsje"), deen ("dien"), suden ("soene") en wuden ("woene"). It ûnderskiedt him lykwols benammen fan 'e oare Stedske dialekten troch de ynkorporaasje fan mear Fryske wurden en útdrukkings. Sa neame Kollumers de bekende produsint fan konsumpsje-aaien in hin ("hin"), wylst alle oare Stedske dialekten dêrfoar it wurd kyp brûke. Hjirûnder noch in pear soksoarte foarbylden:

It âlde gemeentehûs fan Kollumerlân, oan 'e Foarstrjitte yn Kollum.

wurd	Kollumersk	Ljouwertersk	Snitsersk	Frjentsjertersk	Harnzersk	Dokkumersk	Boalsertersk	Starumersk
ankel	ankel	enkel	enkel	enkel	enkel	enkel	enkel, ankel	enkel
bôle	bôle	broad	broad	broad	broad	broad	broad, bôle	broad
hiel, heel	hiel	heel	heel	heel	heel	heel	heel	heel
hin	hin	kyp	kyp	kyp	kyp	kyp	kyp	kyp
snie	snie	sneeuw, snee	sneeuw, snee	snee	snee	snie	snee	snee
sweltsje	swel	swaluw	swaluw	swaluw	swaluw	swaluw	swaluw	swel
toarnbei	tumbei, tunnebei	braam	braam	braam	braam	braam, tombei	braam	braam, tambei

Njonken de Fryske ynfloed lit it Kollumersk teffens beskate ynfloeden sjen fan 'e Nedersaksyske Grinslânske dialekten, benammen fan it Westerkertiersk. Sa knipe Kollumers bygelyks krekt as Grinslanners it efterheaksel -en ôf, sadat der in wurdlid ûntstiet dat inkeld -n omfiemet.

Keppeling om utens

• In webside dy't wijd is oan it Kollumersk

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Boelens, K., et al., Twataligens: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086. ——, De Bosatlas van Fryslân, Grins, 2009 (Noordhoff Atlas Productions), ISBN 978-9 00 17 79 047. Duijff, Pieter, Fries en Stadsfries, De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156. Duijff, Pieter, Wurdlisten fan 'e Fryske Stedsdialekten, Ljouwert, 1998 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 18 600. Haan, G.J. de, Frisian Grammar, Grins, (sûnder jier). Jansma, Klaas, Friesland en Zijn 44 Gemeenten, Ljouwert, 1981 (Frysk Deiblêd), ISBN 9 06 48 00 154. Jonkman, Reitze J. en Versloot, Arjen P., Fryslân Land van Talen: Een Geschiedenis, Ljouwert, 2018 (op 'e nij besjoene werútjefte), oarspr. printinge 2013 (Afûk), ISBN 978-9 06 27 39 264, s. 59-69.