Westerkertiersk
| Westerkertiersk | ||
| algemien | ||
| oare namme(n) | Westgrinslânsk | |
| eigen namme | Westerkertiers | |
| lânseigen yn | Nederlân | |
| tal sprekkers | 23.000 | |
| skrift | it Latynske alfabet | |
| taalbesibskip | ||
| taalfamylje | Yndo-Jeropeesk - Germaansk - Westgermaansk - Súdwestgermaansk - Nederfrankysk-Nedersaksysk - Nedersaksysk - Friso-Saksysk - Grinslânsk - Westerkertiersk | |
| dialekten | * Middaglânsk
| |
| taalstatus | ||
| offisjele status | it Westerkertiersk wurdt beskôge as in dialekt fan it Nedersaksysk; op himsels genietet it gjin erkenning | |
| taalkoades | ||
| ISO 639-1 | n.f.t. | |
| ISO 639-2 | n.f.t. | |
| ISO 639-3 | n.f.t. | |
It Westerkertiersk, inkeld ek wol Westgrinslânsk neamd, is in Nedersaksysk dialekt dat sprutsen wurdt yn it saneamde Westerkertier, it súdwestlike part fan 'e provinsje Grinslân, en yn it easten fan 'e Fryske gemeente Kollumerlân.
It Westerkertiersk wurdt tsjintwurdich noch sprutsen troch likernôch 23.000 minsken. Dêrfan wenje goed 22.000 yn Grinslân en likernôch 800 yn eastlik Kollumerlân. In grut part fan 'e sprekkers heart lykwols ta de âlderein en sadwaande nimt harren oantal ôf.
Op guon kaarten dêr't de dialekten fan Nederlân op oanjûn steane, wurdt in grut part fan it Westerkertierske taalgebiet omskreaun as "Kollumerlânsk", dat in Nedersaksysk dialekt wêze soe. It Kollumerlânsk is lykwols in subdialekt fan it Westerkertiersk dat net betize wurde moat mei it Pompstersk fan Kollumerpomp, dat in Nedersaksysk dialekt is, of mei it Stedske dialekt fan Kollum sels.
It aksint fan it Westerkertiersk wykt in bytsje ôf fan dy fan de oare Grinslânske dialekten. It Westerkertiersk lûdt as in kombynaasje fan Grinslânsk en in bytsje Stellingwerfsk mei in Frysk aksint. Hjirtroch wurdt it Westerkertiers soms ek wol as apart dialekt sjoen.
It Westerkertierske Taalgebiet
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Westerkertierske taalgebiet wurdt begrinzge troch de Drintske provinsjegrins yn it súdeasten, de stêd Grins yn it easten en it Ryddjip yn it noardeasten. Yn dy gebieten bestiet in floeiende oergong fan it Westerkertiersk nei twa oare Nedersaksyske dialekten, it Noarddrintsk en it Grinzersk; de oergong nei it Hegelânsk, dat oare kant it Ryddjip sprutsen wurdt, is fanâlds minder floeiend.
Yn it westen einiget it Westerkertierske gebiet abrupt dêr't it Fryske taalgebiet begjint. De grins wurdt dêr fan súd nei noard foarme troch de Fryske provinsjegrins tusken Allardseach en De Wylp, dan in tinkbyldige line dy't fan De Wylp oer Mearum nei De Grinzer Pein rint, oer it grûngebiet fan 'e provinsje Grinslân, en dan wer de provinsjegrins fan Fryslân, tusken De Grinzer Pein en it punt dêr't dy gearfalt mei de rivier de Lauwers. Benoarden dat punt rint it Westerkertierske gebiet troch yn 'e provinsje Fryslân, dêr't it de doarpen Muntsjesyl, Warfstermûne en Boerum yn it easten fan 'e gemeente Kollumerlân omfettet. It Kollumerlânsk is dus beheind ta dy trije doarpen. Yn it doarp Kollumerpomp wurdt it Pompstersk, in Nedersaksysk oergongsdialekt tusken it Frysk en it Westerkertiersk sprutsen.
Relaasjes mei oare Dialekten en Talen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Relaasjes mei de oare Grinslânske Dialekten
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Westerkertiersk wurdt almeast as de minst Grinslânske foarm fan it Grinslânsk beskôge (op it Noarddrintsk nei, dat taalkundich sjoen ek ta de Grinslânske dialektgroep heart). Twaklanken dy't as typysk Grinslânsk beskôge wurde ("ai" en "ou"), komme yn it Westerkertiersk hast net foar; sterker noch, oant yn 'e tweintichste iuw stie it oan 'e oare kant fan it Ryddjip sprutsen Hegelânsk, dêr't dy klanken krekt in hiel soad yn foarkomme, yn it Westerkertier bekend as "Poeps" (oftewol Dútsk).
De Ynfloed fan it Nederlânsk
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Njonken it Grinzersk, dat yn 'e stêd Grins sprutsen wurdt, stiet it Westerkertiersk hjoed de dei fan alle Grinslânske dialekten it meast ûnder druk fan it Nederlânsk. In protte fan it taaleigen is dêrtroch al ferlern gongen, itsij troch it oernimmen fan Nederlânske foarmen, itsij troch it ôfswakjen fan 'e eigen foarmen ta Nederlânskeftige foarmen. Dat lêste is bygelyks bard mei de doetiidsfoarm fan it tiidwurd meitsje ("makke" - yn it Nederlânsk "maakte"), dat yn it Westerkertiersk foarhinne "moek" wie, mar tsjintwurdich "moakte".
It Fryske Substraat
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Fierders is yn it Westerkertiersk fan alle Grinslânske dialekten noch de grutste ynfloed fan it Frysk werom te finen. In foarbyld is de betsjutting fan it wurd "nuver", dat yn oare Grinslânske dialekten ek wol foarkomt en dan "moai" betsjut. Yn it Westerkertier kin it lykwols ek "raar" betsjutte, krekt as yn it Frysk. Ferlykje ek de oare foarbylden yn 'e ûndersteande tabel.
| Westerkertiersk | Frysk |
|---|---|
| dievendoatsie dieverdoatsie dievedoatsie |
ferdivedaasje |
| diezeg | dizich |
| griemen | grieme |
| himmeln | himmelje |
| jirre | jarre |
| kèl | kel kjel |
| kleems | kliemsk |
| miegen | pisje [mige] |
| mieghummel mieghommel |
mychammel mychhimmel eamel eamelder |
| reeuw riw |
reau (ark) |
| siepel | sipel |
| slief | sleef |
| twijbak | twibak |
| zoepenbrij | sûpenbrij |
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
| Talen en Dialekten yn Fryslân | ||
|---|---|---|
| Frysk | Aastersk ● Hylpersk ● Klaaifrysk (Bjirmsk) ● Molkwardersk † ● Noardhoeksk (Eastnoardhoeksk • Westnoardhoeksk) ● Skiermûntseagersk ● Skylgersk ● Súdwesthoeksk (Lemsterlânsk) ● Wâldfrysk (Westereindersk) | |
| Hollânsk | Hollânsk-Frysk | Amelânsk (Eastamelânsk • Westamelânsk) ● Biltsk (Eastbiltsk • Westbiltsk) ● Midslânsk ● Stedsk (Boalsertersk • Dokkumersk • Feanstersk † • Frjentsjertersk • Harnzersk • Kollumersk • Ljouwertersk • Snitsersk • Starumersk) |
| Westfrysk | Flylânsk † | |
| Nedersaksysk | Kleastersk ● Pompstersk ● Stellingwerfsk (Eaststellingwerfsk • Gitersk † • Haadstellingwerfsk • Kúndersk • Westhoeksk) ● Westerkertiersk (Kollumerlânsk) | |