Wall Street (film út 1987)

	Wall Street
	film
	(Filmposter yn 'e Ingelske Wikipedy)
	makkers
regisseur	Oliver Stone
produsint	Edward R. Pressman
senario	Oliver Stone; Stanley Weiser
kamerarezjy	Robert Richardson
muzyk	Stewart Copeland
filmstudio	American Entertainment Partners; Amercent Films
distribúsje	20th Century Fox
	spilers
haadrollen	Charlie Sheen; Michael Douglas
byrollen	Martin Sheen; Daryl Hannah; John C. McGinley ; James Spader; Terence Stamp; Hal Holbrook
	skaaimerken
lân/lannen	Feriene Steaten
premiêre	11 desimber 1987
foarm	langspylfilm
sjenre	dramafilm
taal	Ingelsk
spyltiid	126 minuten
	budget en resultaten
budget	$16,5 miljoen
opbringst	$41,0 miljoen
prizen	1× Oscar; 1× Golden Globe
	filmsearje
filmsearje	Wall Street
● folgjend diel	Wall Street: Money Never Sleeps

Wall Street is in Amerikaanske dramafilm út 1987 ûnder rezjy fan Oliver Stone, mei yn 'e haadrollen Charlie Sheen en Michael Douglas. De titel ferwiist nei Wall Street, de strjitte yn New York dy't it hert fan 'e Amerikaanske finansjele sektor is. It ferhaal folget de ambisjeuze jonge effektemakeler Bud Fox dy't hoe dan ek hegerop wol. Hy rekket belutsen by Gordon Gekko, in rike en ûnmeilydsume sakeman, dy't bedriuwen opkeapet fia fijannige oernames, wêrnei't er it personiel ûntslacht en de besittings fan it bedriuw mei winst ferkeapet. Oliver Stone makke Wall Street as earbetoan oan syn heit Lou Stone, dy't in effekemakeler wie yn 'e Grutte Depresje. Fan 'e filmkritisy krige Wall Street oer it algemien positive resinsjes, en yn 'e bioskopen wie de film in beskieden kommersjeel súkses. Michael Douglas wûn mei syn rol as Gordon Gekko sawol de Oscar as de Golden Globe yn 'e kategory bêste akteur. Stone en Douglas makken mear as tweintich jier letter in ferfolch, dat yn 2010 útkaam ûnder de titel Wall Street: Money Never Sleeps.

Plot

Yn 1985 is Bud Fox in jonge, ambisjeuze effektemakelder by de firma Jackson Steinem, dy't fêstige is oan Wall Street yn New York. Hy hat it him yn 'e holle helle om op te arbeidzjen mei syn idoal Gordon Gekko, in legindaryske sakeman dy't oer liken giet, mar dêrby wol foar tsientallen miljoenen dollars yn ien kear fertsjinnet. Dat rêdt de man op troch bedriuwen dy't yn finansjeel swier waar rekke binne, oan te skaffen fia in fijannige oername wêrby't er in mearderheid fan 'e oandielen opkeapet. Nei't Bud it kantoar fan Gekko 59 wurkdagen efterinoar opskille hat, slagget it him einlings en te'n lêsten om in ôfspraak mei de man te krijen troch der op Gekko syn jierdei hinne te gean mei in doaske fan Gekko syn favorite (mar yn 'e Feriene Steaten yllegale) Kubaanske sigaren.

Gekko is ûnder de yndruk fan Bud syn fêsthâldendheid en syn drystens, dat hy lit him fierder komme. Yn it folgjende petear besiket Bud Gekko safier te krijen dat dy him as effektemakelder ynhiert, troch ferskate bedriuwen foar te stellen dêr't er foar Gekko oandielen fan keapje kinne soe. Gekko hat dêr lykwols gjin belangstelling foar. Yn wanhoop jout Bud dan oan Gekko in stikje foarkennis troch oer de loftfeartmaatskippij Bluestar Airlines. Dy ynformaasje hat er opdien yn in praatsje mei syn heit Carl, dy't monteur by Bluestar is en as fakbûnslieder weet hat fan it ynterne belied fan it bedriuw. Gekko is yntrigearre en seit dat er deroer neitinke sil. In telider sleine Bud keart werom nei syn kantoar, mar koarte tiid letter wurdt er opskille troch Gekko, dy't him opdracht jout om in blok oandielen fan Bluestar te keapjen. Sa wurdt Gekko in klant fan Bud.

Tink derom: Yn de tekst hjirûnder wurdt de ôfrin fan de film beskreaun.
As jo de film sels sjen wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net lêze.

Gekko jout Bud wat jild yn 'e hannen om foar him te behearen, mar de oandielen fan 'e oare bedriuwen dy't Bud útsiket, ferliest er allinne mar op. Gekko fertelt him dat it sa net takin. As er it meitsje wol op Wall Street, moat er better syn bêst dwaan en him minder oan 'e regeltsjes gelegen lizze litte. Hy jout Bud in nije kâns, diskear om 'e Britske ynvestearder sir Lawrence Wildman foar him te bespionearjen en út te sykjen wat Wildman fan doel is. Bud ûntdekt dat Wildman de oername tariedt fan stielfabrikant Anacott Steel. Gekko, dy't in âlde sakerivaal is fan Wildman, keapet dan halje-trawalje in bêste soad oandielen fan Anacott, net inkeld om jild te fertsjinjen, mar fral om Wildman dwers te sitten. Dyselde is neitiid nammentlik twongen om Gekko syn oandielen tsjin in hege priis op te keapjen, om't oars syn oername fan it bedriuw op 'e non rint.

Under it mentorskip fan Gekko wurdt Bud ryk, sadat er nei in penthouse oan 'e East Side fan Manhattan ferhúzje kin. Hy genietet ek fan oare foardieltsjes, lykas feesten dêr't er de elite fan New York treft, en seks mei djoere callgirls dy't Gekko him stjoert. Op in feestje by Gekko thús, yn syn filla oan see op Long Island, moetet Bud de binnendoararsjitekte Darien Taylor. Sy is in eardere mêtresse fan Gekko, hoewol't Bud dat net wit. Mei har kriget Bud in relaasje dy't al rillegau liedt ta gearwenjen yn syn penthouse. Omreden fan syn saaklike súksessen, dy't allegear te tankjen binne oan syn skimige relaasje mei Gekko, makket Bud by Jackson Steinem promoasje, sadat er net mear yn 'e kantoartún sit mei de rest fan 'e sljochtwei effektemakelders, mar in eigen kantoar kriget. Hy giet troch mei it byinoar sykjen fan foarkennis en brûkt striemannen, lykas de abbekaat Roger Barnes, om foar him oandielen oan te keapjen, sadat hy en Gekko noch mear fertsjinje kinne. Syn súkses stiget him nei de holle, en ferskaten fan syn eardere freonen reitsje fan him ferfrjemde. Sûnder dat er it wit, lûke guon fan syn tige súksesfolle oankeapen de oandacht fan 'e Securities and Exchange Commission (SEC), de ynstelling fan 'e Amerikaanske oerheid dy't hannel mei foarkennis foarkomme moat.

As Bud fan syn heit Carl heart dat it min giet mei Bluestar Airlines, leit er Gekko in nij plan foar: om Bluestar te keapjen en der wer in sûn bedriuw fan te meitsjen. Dat soe kinne troch mei de fakbûnen in koarting op 'e salarissen fan alle wurknimmers ôf te praten en it jild dat sa útsparre wurdt, yn 'e mande mei it oerskot út it oerfinansearre pinsjoenfûns wer yn 'e loftfeartmaatskippij te stekken. Gekko beart dat er dat gjin gek plan fynt, dat Bud beleit in ynformele gearkomste mei de foaroanlju fan 'e fakbûnen, ûnder wa syn heit Carl. Hoewol't er de oaren wit te bepraten, set krekt Carl Fox it tsjin Gekko yn 'e kant. Hy fertrout Gekko net en rint út 'e gearkomste wei, wat ta in lulke konfrontaasje tusken him en Bud op 'e strjitte foar it gebou liedt.

By tafal ûntdekt Bud in pear dagen letter, fia Roger Barnes, dat Gekko net fan doel is om Bluestar te rêden, mar om alle wurknimmers te ûntslaan, it bedriuw op te doeken en alle besittings te ferkeapjen, sadat er sels de tsientallen miljoenen dollars út it pinsjoenfûns opstrike kin. Bud is poerrazen oer dat bedroch en stapt nei Gekko ta, mar dy leit him út dat dizze oplossing no ienris finansjeel it bêste foar himsels is, en ek foar Bud, dy't no in tige ryk man wurde sil. Bud liket him dêr by del te lizzen en Gekko mient dat er alle ronfels yn harren relaasje glêd strutsen hat. Temûk is Bud lykwols noch like lulk as earst, en wurdt er boppedat tramtearre troch skuldgefoelens, om't hy ferantwurdlik is foar it wurkleas wurden fan syn heit en syn heite kollega's, mannen dy't er al syn hiele libben ken. Dat boazet noch oan as Carl in hertoanfal kriget en yn it sikehûs bedarret. Bud nimt him foar en lit de plannen fan Gekko ûntspoare. As Darien foar it ferstân kriget dat er it yn 'e kant sette wol tsjin Gekko, makket se de relaasje út.

Bud betinkt in plan om 'e priis fan oandielen Bluestar op te driuwen, sadat de oername Gekko te djoer wurde sil, om de koers dêrnei wer omleech te bringen. Hy freget en kriget syn heite tastimming om foar syn heit te sprekken en nimt de oare fakbûnslieders mei nei in geheime moeting mei sir Lawrence Wildman. Oan him leit Bud fierhinne itselde plan foar as dat er oan Gekko foarlein hie, mei dêropta de kâns om 'e oandielen dy't er nedich is tsjin in sêft pryske oan te skaffen, en, wichtiger noch, Gekko werom te pakken foar de streek dy't er Wildman levere hie mei Anacott Steel. Bud set al syn freonen yn om oandielen Bluestar te keapjen as Gekko dat ek docht, mei as gefolch dat de koers as in raket omheech giet. Mei't Bud de effektemakelder is dy't it keapjen en ferkeapjen foar Gekko docht, kin er Gekko mei syn advizen manipulearje. Sa't er al foarsein hie, beslút Gekko fan 'e oername ôf te sjen as it him te prizich wurdt. Wannear't Gekko de oandielen dy't er al oanskaft hat, begjint te ferkeapjen, jout Bud oan al syn freonen troch dat no it momint is om ek te ferkeapjen, wat de priis fan 'e oandielen Bluestar kelderje lit krekt op it stuit dat Gekko se mei winst ferkeapje wol. Fan gefolgen wurdt er twongen om ynstee mei ferlies te ferkeapjen, wylst Bud alle frijkommen oandielen yn opdracht fan Wildman spotgoedkeap opkeapet.

Pas dy jûns, nei it sluten fan 'e effektebeurzen, sjocht Gekko op it nijs dat Wildman no sa goed as de nije eigner fan Bluestar is. Dan begjint him einlings en te'n lêsten te daagjen dat er troch Bud besoademitere is. De oare moarns giet Bud triomfantlik wer nei syn wurk by Jackson Steinem, mar ta syn skok wurdt er dêr opwachte troch de plysje en funksjonarissen fan 'e SEC, dy't him arrestearje foar hannel mei foarkennis. In ûnbeskaat skoft letter moetsje Bud en Gekko inoar yn Central Park. Gekko jout Bud ferskate opstoppers en feecht him de mantel út foar syn ûntrou nei't hy, Gekko, him sa ryk makke hie mei ferskate klandestine oandielehandeltsjes. Nei de konfrontaasje bejout Bud him nei it húske fan in kafee, dêr't er in kontaktpersoan treft. It docht bliken dat er by de moeting in mikrofoantsje droech foar de SEC, en dat alles wat Gekko sein hat, opnommen is om tsjin him brûkt te wurden yn in takomstige rjochtsaak.

Letter riidt Bud mei syn âldelju nei de rjochtbank ta foar syn eigen berjochting. Carl Fox seit tsjin syn soan dat de wurknimmers fan Bluestar nea ferjitte sille wat er foar harren dien hat, en hy rikkemandearret oan om 'e baan oan te nimmen dy't Wildman him by de loftfeartmaatskippij oanbean hat. Bud antwurdet dat syn heit likegoed as hysels wit dat er it tichthûs yn draaie sil. Carl reägearret dêrop troch te sizzen dat in finzenisstraf op in ferwrongen manear miskien wol it bêste is dat Bud oerkomme koe.

Rolferdieling

haadrollen

personaazje	akteur/aktrise
Bud Fox	Charlie Sheen
Gordon Gekko	Michael Douglas

byrollen

personaazje	akteur/aktrise
Carl Fox	Martin Sheen
Darien Taylor	Daryl Hannah
Marvin	John C. McGinley
Roger Barnes	James Spader
sir Lawrence Wildman	Terence Stamp
Lou Mannheim	Hal Holbrook
Harry Lynch	James Karen
Kate Gekko	Sean Young
Harold Salt	Saul Rubinek
Dan	Franklin Cover
Dolores de makelster	Sylvia Miles
frou Fox	Millie Perkins
Ollie	Josh Mostel
Stone Livingstone	Paul Guilfoyle

Produksje en distribúsje

Produksje

Wall Street waard regissearre troch Oliver Stone nei in senario fan himsels en syn skoalfreon, profesjoneel senarioskriuwer Stanley Weiser. De film wie bedoeld as earbetoan oan Stone syn heit Lou Stone, dy't yn 'e Grutte Depresje effektemakelder op Wall Street wie. Stone en Weiser brochten by wize fan research nei it ûnderwerp fan 'e film trije wiken troch mei it ôflizzen fan besiken oan effektehannelsûndernimmings en it hâlden fan fraachpetearen mei ynvestearders. Stone omskreau it resultearjende filmsenario as "yn prinsipe in Pilgrim's Progress fan in jonge dy't ferlaat en korrumpearre wurdt troch de ferlokkings fan it maklike jild. En yn 'e trêde akte besiket om syn misdieden goed te meitsjen."

As produsint wie Edward R. Pressman by it projekt belutsen foar de filmstudio's American Entertainment Partners en Amercent Films. Foar de film wie in budget beskikber fan $16,5 miljoen. De kamerarezjy wie yn 'e hannen fan Robert Richardson, en de filmmuzyk waard fersoarge troch Stewart Copeland.

Casting

Foar de rol fan Bud Fox waard Matthew Modine frege, mar dy sloech it oanbod ôf. Tom Cruise liet witte belangstelling te hawwen, mar tsjin dy tiid hie regisseur Oliver Stone al in kontrakt tekene mei Charlie Sheen. De earste kar foar de rol fan Gordon Gekko fan 20th Century Fox, de studio dy't de film finansierde, wie Warren Beatty, mar dy hie der gjin belangstelling foar. De earste kar fan Stone, Richard Gere, betanke ek foar de ear. Michael Douglas hie krekt de romantyske aventoerefilm Romancing the Stone makke, en socht in folslein oare rol, dûnker en ûnsympatyk. Gordon Gekko wie krekt wat er socht.

Wat ien fan 'e wichtichste byrollen oangie, joech Stone oan Charlie Sheen de kar wa't Carl Fox spylje moast: Jack Lemmon of syn eigen heit Martin Sheen. Sheen keas foar syn eigen heit, mei't er fûn dat dy mear de moraal yn Bud Fox oanspriek. Yn 'e rol fan Bud syn oerflakkige freondinne Darien Taylor caste Stone aktrise Daryl Hannah. Letter hied er dêr spyt fan. Hy sei in yn fraachpetear yn 2007 dat er de yndruk hie dat Hannah nea gelokkich wie mei har rol en dat er eins net begriep wêrom't se dy oannommen hie. Hy besocht ferskate kearen en lis de rol oan har út, mar neffens him koe se it materialisme fan Darien net rime mei har eigen ideälisme. Yn 'e biografy Stone, fan James Riordan út 1996, sei Stone dêr fierders oer: "[…] ik hie har ûntslaan moatten. Myn hiele filmcrew woe har nei ien dei filmjen wol slite. Dêr wie ik te grutsk foar; ik sei hieltyd mar wer dat ik der wol foar soargje soe dat it wurke."

Stone hie ek swierrichheden mei Sean Young, dy't yn 'e film in lyts roltsje hie as Kate Gekko, de frou fan Gordon. Young fûn dat sy de rol fan Darien krije moatten hie en dat Daryl Hannah ûntslein wurde moast, en stiek dy mienings net ûnder stuollen of banken. Ek koe se min mei Charlie Sheen, wat foar noch mear spannings op 'e set soarge. Boppedat ferskynde se faak te let en sûnder har dialooch te kennen by de opnamen. Yn in fraachpetear yn desimber 1987 joech Stone ta dat er "wat problemen" mei Young hân hie, mar hy wegere de geroften te befêstigjen of ûntkennen dat Young oan 'e ein fan 'e opnamen weiwurden wie mei al har kostúms út 'e film.

Opnamen

De opnamen foar Wall Street setten útein yn april 1987 en duorren oant en mei 4 july fan dat jier. De film waard foar in grut part opnommen yn New York, hoewol't beskate binnendoarsênes filme waarden yn Snowbird (Utah).

Regisseur Oliver Stone naam Kenneth Lipper as adviseur yn 'e earm; dat wie in ynvestearringsbankier en in eardere loko-boargemaster fan New York, dy't, foar't er syn tsjinsten tasei, as betingst in dokumint fan trettjin bledsiden ynlevere mei krityk op it senario. Stone joech ta en liet him it senario nochris oereidzje om alderhanne details en inkele gruttere kwestjes oan te passen. Sa hold Lipper út dat net eltsenien op Wall Street troch- en trochkorrupt wêze koe, wat late ta de tafoeging fan 'e goudearlike effektemakelder Lou Mannheim, spile troch Hal Holbrook. Ek soarge er derfoar dat de effektemakelders yn 'e film de juste kompjûters brûke, dat de proporsje fan froulju yn sakegearkomsten reälistysk is en fan itselde lekken in pak foar wat oangiet hokfoar soarte lju oanwêzich is op in oandielhâldersgearkomste. Lipper holp Stone ek om tastimming te krijen om ûnder wurktiid op 'e flier fan 'e New York Stock Exchange te filmjen.

Distribúsje

De distribúsje fan Wall Street waard fersoarge troch 20th Century Fox. De film gie op 11 desimber 1987 yn 'e Amerikaanske bioskopen yn premiêre. It byhearrende soundtrackalbum ferskynde yn 1988 op LP en yn 1993 op cd.

Untfangst

Fan 'e filmkritisy krige Wall Street oer it algemien positive resinsjes. Roger Ebert fan 'e Chicago Sun-Times joech de film 3¹/₂ fan 4 stjerren. Hy priizge Wall Street om't de film "alle finansjele maneuvers en hanneltsjes yngewikkeld lykje lit, wylst it dochs altyd te folgjen is." Yn 'e Kanadeeske krante The Globe and Mail hie Jay Scott lof foar it aktearjen fan 'e beide haadrolspilers. Hy skreau: "Mar Douglas syn portrettearring fan Gordon Gekko is in glysterige triomf, en as de jonge wêrfan't Gekko mient dat er dy yn Fox fûn hat (earm, fernimstich en ambisjeus, mar sûnder emoasjes), ûntjout Charlie Sheen him op oertsjûgjende wize fan in oerentûsjast kapitalistysk bern ta in slûchslimme jongfolwoeksene bedriuwsplonderder ta in moreel ûntstelde folwoeksene."

Vincent Canby wie yn syn resinsje fan 'e film yn The New York Times oer it algemien kritysk, mar hy priizge Douglas syn rol as "de grappichste, slûchslimste prestaasje út syn karriêre." Yn The Washington Post skreau Rita Kempley dat de film "op syn swakst is as er fisueel of ferbaal oan it preekjen giet. Stone hat gjin fertrouwen yn 'e troch de tiid hillige ferhaalline, dat hy follet de oerdúdlike moraal oan mei in oerdie oan sjippekisterij."

Op 'e webside Rotten Tomatoes, dy't resinsjes sammelet, hat Wall Street in goedkarringspersintaazje fan 79%, basearre op 56 ûnderskate resinsjes. De konsensuskrityk fan 'e webside, gearstald út al dy resinsjes, stelt: "Mei [dizze film] leveret Oliver Stone in ûnsubtile mar effektive – en tige goed aktearre – klaachsang ôf oer de ferearing, yn dy snuorje, fan ynklauwerigens as doel op himsels." Op Metacritic, de wichtichste konkurrint fan Rotten Tomatoes, behellet Wall Street in goedkarringspersintaazje fan 56%, basearre op 16 resinsjes.

Resultaat

Opbringst

Wall Street brocht yn 'e bioskopen yn 'e Feriene Steaten en Kanada $20 miljoen op, en yn alle oare lannen en territoaria $21 miljoen. Wrâldwiid kaam de opbringst dêrmei út op $41 miljoen. Ofset tsjin it budget fan $16,5 miljoen betsjut dat in winst fan $24,5 miljoen, hoewol't dêr de marketingkosten noch wol ôf moatte.

Prizen

Akteur Michael Douglas wûn yn 1988 mei syn rol as Gordon Gekko yn Wall Street sawol de Oscar foar bêste akteur as de Golden Globe foar bêste akteur yn in dramafilm. Hy wûn ek de Italjaanske David di Donatello foar bêste bûtenlânske akteur. Daryl Hannah 'wûn' de Golden Raspberry Award, de priis foar de minste prestaasjes op it mêd fan 'e filmkeunst, yn 'e kategory minste byrol fan in aktrise.

Ferfolchfilm

Yn 2007, tweintich jier nei de premiêre fan Wall Street, waard bekendmakke dat in ferfolchfilm yn preproduksje wie, dy't de titel Wall Street: Money Never Sleeps krije soe. Oliver Stone kearde werom as regisseur en Michael Douglas kroep fannijs yn 'e hûd fan Gordon Gekko. Charlie Sheen wie inkeld yn in cameo as Bud Fox te sjen. Daryl Hannah kearde net werom as Darien Taylor. De oare haadrollen waarden spile troch Shia LaBeouf en Josh Brolin. De film folget Gekko as er nei tweintich jier út 'e finzenis komt en in folle gaoatysker finansjele wrâld oantreft as er foarhinne diel fan útmakke. Wall Street: Money Never Sleeps kaam út yn septimber 2010.

Keppelings om utens

(in) Ynformaasje oer Wall Street yn 'e Internet Movie Database (IMDb)

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.