Sibearyske wezeling

Sibearyske wezeling
taksonomy
ryk	dieren (Animalia)
stamme	rêchstringdieren (Chordata)
klasse	sûchdieren (Mammalia)
skift	rôfdieren (Carnivora)
famylje	martereftigen (Mustelidae)
skaai	lytse marters (Mustela)
soarte
Mustela sibirica
	Pallas, 1773
	IUCN-status: net bedrige
ferspriedingsgebiet
	lânseigen foarkommen ; foarkommen as eksoat

De Sibearyske wezeling (wittenskiplike namme: Mustela sibirica), ek wol de kolonok neamd, is in sûchdier út it skift fan 'e rôfdieren (Carnivora), de famylje fan 'e martereftigen (Mustelidae) en it skaai fan 'e lytse marters (Mustela). Dit bist komt foar yn grutte dielen fan súdlik Sibearje en East-Aazje. Wat lichemsgrutte en jachtgedrach oanbelanget, foarmet de Sibearyske wezeling in oergongsfoarm tusken de lytste marters, lykas de wezeling (Mustela nivalis) en de harmeling (Mustela erminea), en harren gruttere sibben, lykas de murd (Mustela putorius), de steppemurd (Mustela eversmannii) en de Jeropeeske nerts (Mustela lutreola). De Sibearyske wezeling is wichtich as pelsdier, yn it bysûnder foar de fabrikaazje fan skilderkwasten. De IUCN klassifisearret de dizze soarte as net bedrige.

Fersprieding

It ferspriedingsgebiet fan 'e Sibearyske wezeling strekt him út oer hiel súdlik Sibearje, fan 'e Oeral, oan 'e eastgrins fan Jeropa, oant de kust fan 'e See fan Ochotsk yn it Russyske Fiere Easten. Ek op it grutte eilân Sachalin komt dit bist foar. Dêrnjonken libbet de Sibearyske wezeling ek yn dielen fan westlik en noardlik Mongoalje, de eastpunt fan Kazachstan, it uterste noarden fan Sinkiang-Oeigoerje, hast hiel Mantsjoerije, it Koreaanske Skiereilân, eastlik, sintraal en súdeastlik Sina (útsein Hainan), Taiwan, de noardpunt fan Birma, it noarden fan Tailân en Laos, noardeastlik en noardlik Yndia, súdeastlik en súdlik Tibet, eastlik Nepal en Kasjmier. As eksoat is er troch de minske yntrodusearre yn súdlik Japan, dêr't er foarkomt op 'e haadeilannen Kjûsjû en Sjikokû en yn it suden fan Honsjû.

Uterlike skaaimerken

It mantsje fan 'e Sibearyske wezeling hat trochinoar in kop-romplingte fan 28–39 sm, mei in sturtlingte fan 15¹/₂–21 sm en in gewicht fan 650–820 g. It wyfke is in wat lytser en in stik lichter, mei in kop-romplingte fan 25–30¹/₂ sm, in sturtlingte fan 13¹/₃–16¹/₃ sm en in gewicht fan 360–430 g. Sibearyske wezelingen hawwe, krekt as alle oare lytse marters, in lang, útrutsen lichem en koarte poaten, mar se binne steviger boud as de berchwezeling (Mustela altaica), de murd (Mustela putorius) of de wezeling (Mustela nivalis), en kinne yn grutte de Jeropeeske nerts (Mustela lutreola) suver belykje. Reuze-eksimplaren fan dit bist komme foar op 'e Barabasteppe fan sintraal súdlik Sibearje.

De winter pels fan 'e Sibearyske wezeling is tige ticht en sêft. De bisten binne ienkleurich, mar dy iene kleur kin útinoar rinne fan readoker oant dûnkergiel. De fangen en bealch skaaie justjes ljochter út as it rêch hier. Ek de sturt is ljochter fan kleur. Op 'e kop hat de Sibearyske wezeling in dûnker, kofjebrunich masker oer de eagen hinne, wylst de lippen en it kin witich fan kleur binne.

Biotoop

Sibearyske wezelingen libje yn in ferskaat oan biotopen, fan berchtme oant steppen. Yn bercheftige kriten komme se foar oant op in hichte fan 1.700 m.

In opset eksimplaar yn it Soölogysk Museum yn Sint-Petersburch.

Hâlden en dragen

Njonken in permaninte hoale hawwe folwoeksen Sibearyske wezelingen ferskate tydlike ûnderkommens dy't kilometers útinoar lizze kinne. Se binne net tier oangeande hokfoar plakken oft se as nêst brûke; hoalen kinne yn omfallene beamstammen sitte, ûnder beamwoartels, yn rotsspjalten of yn fertize strewelleguod. Ek brûke se wol hoalen fan oare bisten, dy't se dan fergrutsje. De sintrale nêstromte wurdt beklaaid mei fûgelfearren en kjifdierehier.

De peartiid fariëarret frijwat neigeraden de klimatologyske omstannichheden. Yn westlik Sibearje set er begjin febrewaris al útein, mar yn it Russyske Fiere Easten begjint er pas yn maart of begjin april. De pearing duorret by Sibearyske wezelingen sa'n 35 minuten, wêrnei't in draachtiid fan 38–41 dagen folget. Dan wurde der 4–10 jongen smitten, dy't blyn en hast keal te wrâld komme. Mei in pear dagen begjint de pels te groeien en mei in moanne geane de eagen iepen. Nei twa moanne wurde se ôfwûn, en tsjin ein augustus binne se folgroeid en selsstannich. De folwoeksen jongen fan datselde jier kinne fan âldere bisten ûnderskaat wurde troch har dûnkerder pels en lichtere lichemsbou. Sibearyske wezelingen hawwe in libbensferwachting fan rom 2 jier.

Fretten

De Sibearyske wezeling is in karnivoar, dy't him it leafst fiedt mei lytse oant middelgrutte kjifdieren, lykas wetterrotten, mûzen en wrotmûzen. Ek fluithazzen of pika's en alderhanne fûgelt steane op it menu, en pleatslik grûniikhoarntsjes, muskusrotten, reade iikhoarntsjes en jerboä's. Se ite lykwols mar komselden reptilen, fisken, lidpoatigen of planten. Sibearyske wezelingen binne aktive jagers, dy't net inkeld út mûklagen jeie, mar har proai ek aktyf hiele einen efterfolgje, troch snie, holle beamstammen, hoalen, wetter en sels minsklike wenten hinne. Yn it Fiere Easten profitearje se soms fan it wurk fan oare jagers troch ies te fretten. Yn Sina libje se ek wol yn stedske gebieten, dêr't se dan op rotten jeie.

Status

De Sibearyske wezeling hat de IUCN-status fan "net bedrige", mei't er yn syn grutte ferspriedingsgebiet noch rûnom foarkomt. De minske hat wat in twasidige relaasje mei dizze soarte. Oan 'e iene kant is de Sibearyske wezeling fan grut belang foar it yn 'e besnijing hâlden fan 'e kjifdierepopulaasjes, dy't har oars ta in pleach ûntwikkelje soene en dy't boppedat potinsjeel alderhanne sykten ferspriede kinne. Mar oan 'e oare kant is de Sibearyske wezeling tige skealik foar de plomfeehâlderijsektor fan 'e lânbou en foar de fokkerij fan lytsere pelsdieren, lykas de muskusrôt. Sibearyske wezelingen kringe geregeldwei hinne- en dowehokken binnen en rjochtsje dêr dan in wiere slachting oan.

Dêr stiet dan wer foaroer dat Sibearyske wezelingen sels ek weardefolle pelsdieren binne, en datoangeande in wichtige rol ynnimme yn 'e pelshannel. Behalven foar klean wurdt it hier fan 'e bisten fral ek brûkt om skilderkwasten fan te meitsjen, dy't benammen yn Sina ferkocht wurde en heech oanskreaun steane foar it meitsjen fan tradisjonele Sineeske kalligrafy. Yn 'e Sineeske folkloare wurde de Sibearyske wezelingen trouwens beskôge as omdoarmjende geasten (shen), dy't minskene sielen stelle en kinne om har dan sels foar te dwaan as dy minsken..

Opsomming fan ûndersoarten

Der binne 11 (stân fan saken yn 2005) erkende ûndersoarten fan 'e Sibearyske wezeling (Mustela sibirica):

de Birmeeske kolonok (M. s. moupinensis) (súdlik Sina (Sichuan, Gansu en Yunnan) en noardlik Birma)
de Djedjûaanske kolonok (M. s. quelpartis) (it Súdkoreaanske eilân Djedjû)
de Fiereastlike kolonok (M. s. manchurica) (it Russyske Fiere Easten en eastlik Mantsjoerije)
de Himalayakolonok (M. s. subhemachalana) (eastlike Himalaya, fan Nepal oant Bûtan)
de hodgsonkolonok of Hodgsons kolonok (M. s. hodgsoni) (Kasjmier, súdlik Tibet en de westlike Himalaya)
de Koreaanske kolonok (M. s. coreanus) (Koreä)
de Mantsjoerijske kolonok (M. s. charbinensis) (Mantsjoerije)
de Noardsineeske kolonok (M. s. fontanierii) (noardlik en sintraal Sina en Shandong)
de Sibearyske kolonok (M. s. sibirica) (súdlik Sibearje en dielen fan Mongoalje, Kazachstan, Sinkiang-Oeigoerje en noardeastlik Sina)
de Taiwaneeske kolonok (M. s. davidiana) (Taiwan en súdeastlik Sina)
de Tibetaanske kolonok (M. s. canigula) (súdeastlik Tibet)

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Mustela sibirica fan Wikimedia Commons.