Springe nei ynhâld

Baarn

Ut Wikipedy
De ferzje fan 30 apr 2023 om 21.46 troch Kneppelfreed (oerlis | bydragen) (→Skiednis: lytse oanfolling oangeande it stasjon)
Baarn
Brink fan Baarn, lofts it gemeentehûs
flagge wapen
lokaasje
polityk
lân flagge fan Nederlân Nederlân
provinsje Utert
boargemaster Mark Röell (VVD)
sifers en geografy
haadplak Baarn
grutste plak Baarn
ynwennertal 24.870 (31 jannewaris 2022)
befolkingstichtens 1764 / km²
oerflak 33,01 km²
● wêrfan lân 32,54 km²
● wêrfan wetter 0,47 km²
tal doarpen 3
ferkearsieren , ,
skiednis
oprjochte 14e iuw
oar
netnûmer 035
postkoade 3740-3744
tiidsône UTC +1
simmertiid UTC +2
webside www.baarn.nl
Topografyske gemeentekaart fan Baarn
Paleis Soestdyk
De Generaal
Stasjon Baarn
Heech Baarn
Filla Amalia
Nieuwstraat 1
Paulustsjerke
Peasketsjerke

Baarn is in gemeente en plak yn de provinsje Utert oan de rivier de Iem. De totale gemeente hat 24.870 (2022) ynwenners en in oerflak fan 33,03 km² (wêrfan 0,46 km² wetter). In ynwenner fan Baarn wurdt in Baarnaar neamd, en immen dy't berne en sibbe is yn Baarn wurdt in Barinees neamd.. Sûnt 6 septimber 1948 oant 30 april 1980 wie Baarn in keninklike residinsje trochdat Keninginne Juliana dêr residearde, omdat hja folslein wenne op Paleis Soestdyk dat yn de Gemeente Baarn leit.

Geografy

De gemeente leit yn it noarden fan de provinsje Utert tsjin de grins fan Noard-Hollân oan en oan de rivier de Eem. De gemeente grinzget yn it noarden oan Eemnes, yn it noardeasten oan Bunschoten, yn it easten oan Amersfoart, yn it súdeasten oan Soest, yn it suden oan Seist, yn it súdwesten oan De Bilt, yn it westen oan Hilfertsom (NH) en yn it noardwesten oan Laren (NH).

Wiken en buerten

Kearnen

Wiken

Skiednis

Baarn leit yn it midden fan Nederlân oan de grins fan de provinsjes Utert en Noard-Hollân, oan de ienige rivier dy't fan boarne oant mûning op Nederlânsk gebiet leit, de Iem. Al sûnt 8000 - 4500 f.Kr. hat de mins him yn de omkriten fan de rivier ophâlden. It bewiid hjirfoar is levere troch inkele tûzenen stikken fjoerstien dy't by in fjouwertal ûndersiken fûn binne.

De oarsprong fan it doarp Baarn leit yn de 12e iuw. Destiids waarden de besteande doarpen te lyts, mei trochr de krústochten, de hannelsbetrekkingen mei oare regio's en de groei fan de befolking. Trochdat elk doarp yn syn eigen behoeften foarseach, moast it omlizzende gebiet grut genôch wêze foar branje en om it fee weidzje te kinnen. Om de 12e iuw ûntstienen nije delsettings, wêrûnder nei alle gedachten ek Baarn. De earste delsetting, dy't yn de omkriten fan de Leestrjitte lei, sil út heechút in tweintichtal pleatsen bestien hawwe. Pas yn de 14e iuw ferskoot de kearn fan it doarp rjochting de Brink, wêr't yn de earste helte fan dy iuw de Paulustsjerke boud is.

De oarsprong fan de namme 'Baarn' is wat ûnwis. Meast oannimlik is dat in nei in plak ferwiist mei in soad branje. Fergelykje Barneveld: 'in fjild dêr't in soad branje te heljen is'. Klinkermetatesis soarget foar omdraaiing fan de r en de a: brânen wurdt baarnen.

± 1350 ferlient de biskop fan Utert de ynwenners fan Baarn stêdsrjochten, it rjocht fan selsbestjoer oan it doarp. It rjocht fan poarterij haft Baarn nea krigen. Baarn hat dêrom nea in muorre of wâl om it doarp hinne hân.

Om 1500 hie Baarn njoggenhûndert ynwenners. In daling is te sjen yn 1633 doe't der by de telling ûngefear 650 minsken wennen. Dizze daling hie te krijen mei oarloggen. In echte groei ûntstie tusken ein 1780 - 1830. Doe telde Baarn sa'n 1800 ynwenners. Der kamen fabriken en boude der arbeidershuzen by. Sa fêstige him yn 1802, oan de Haadstrjitte, it tapytfabryk fan Scherenberg. Yn 1807 hie it fabryk sa'n trijehûndert wurknimmers yn tsjinst. Ek fêstigen har spinskoallen yn Baarn en Soest. Yn in lettere periade begûn patissery De Ruyter oan de Brinkstrjitte 25-27 mei de fabrikaazje fan stampte mûskes.

Yn de Gouden Iuw, fan 1600 - 1672, stie Amsterdam sintraal yn de ûntwikkeling fan Baarn. Baarn wie fegelike mei it grutte Amsterdam mar in doarp, mar wol in oantreklik doarp foar haadstêdlike keaplju en patrysjers. Se lieten oant fier yn de achttjinde iuw wylderige simmerferbliuwen en jachthuzen bouwe op grutte stikken lân yn Baaarn. Lykas it lustslot 'Soestdyk', tusken 1674 en 1678 boud troch de Amsterdamske boargemaster Cornelis de Graeff, de bûtepleats Groeneveld en ek hofstee 'De Eult', omtrint 1640 boud troch de Amsterdamske boargemaster Johan Bicker op in stik grûn oan de dyk nei Soest. It neamen wurdich is ek de bûtenpleats Pijnenburg, in ûntwerp fan arsjitekt Philips Vingboons, boud yn 1647 foar de rike widdo Sara de Wael.

De pleatslike middenstân wreide tige út middels winkellju, meubelmakkers, blommisten, klean- en skuonmakkers. Se eatlearden harren produkten en sa ûntstie in nij ferskynsel: de winkelstrjitte. Alde wenstrjitten as de Laanstrjitte, Brinkstrjitte, Nijstrjitte en Nij Baarnstrjitte krigen in winkelfunksje. De Laanstrjitte is yn 1876 neamd nei de earste boargemaster fan Baarn, mr. J.C.G.C. Laan.

Nei de oanlis fan it spoar Amsterdam-Amersfoart (Goailine) yn 1874, krige Baarn in spoarstasjon, it Stasjon Baarn, en dêrtroch naam de hannel en yndustry ta en waard Baarn fan in agrarysk doarp in filladoarp. In soad begoedige minsken, meast út Amsterdanm wei, kamen hjir simmerdeis of it hiele jier troch wenjenb en lieten grutte huzen op grutte kavels sette, krektas yn oare plakken fan It Goai. In soad famyljes dy't yn it bûtenlân (Ynje) ryk wurden wienen, keazen Baarn as harren lêste ierdske wenoarde. Hjir koenen se yn alle rêst, midden tusken de greiden en heidefjilden, genietsje fan harren lêste libbensjierren. Dat joech Baarn de makabere bynamme “it griene grêf”. Baarn krige sels in drok besocht badhotel, dat troch de ferneamde arsjitekt Berlage yn 1887 boud waard (útsein it yn 1984 wer sloppte tuorke).

Nei 1945: Nei de Twadde Wrâldoarloch kamen foar in oantal filla's, flats en bungalows yn it plak. Mar noch altyd is, wanneljend troch de doarpskearn en de leanen fan 'Heech Baarn' te sjen dat Baarn in soad fan syn alde sjarmes bewarre hat en minsken der graach wenje.

It gemeentewapen fan Baarn is yn heraldyske termen: 'in gouden biskop op in fjild fan azuer (giel op blau)'. It is in foarstelling fan Sint Nikolaas, de patroan fan de midsiuwske leauwensmienskip, it kerspel of parochy. De skiednis fan dit wapen giet werom oant de 14e iuw, doe't Baarn stêdsrjochten krige. Men fynt it wapen op de âldste stedssegels. It wapen waard yn 1818 by Keninklik beslút offisjeel fêststeld.

It oarspronklike wapen wie mear as hûndert jier ferfongen troch in oar wapen, dat in man mei in stegerjend hynder oan de leie foarstelde. Dit wapen waard yn 1867 oannomd, by de gearfoeging fan Baarn en de Vuursche ta ien gemeente. It duorre oant 1969 foar't it Baarnse gemeentebestjoer besleat it âlde wapen yn eare te werstellen, wat dêrnei offisjeel fêststeld waad troch de Hege Ried fan Adel, dy't oer ditsoarte saken beslist.

It besjen wurdich

Bekende ynwenners

Berne

Ferstoarn

Wenjend

Earder wenjend

Keninklik hûs:

  • Meander-Baarn sikehûs
    Meander-Baarn sikehûs
  • Meander-Baarn sikehûs
    Meander-Baarn sikehûs
  • byldsje gemeentehûs
    byldsje gemeentehûs
  • Amaliapark
    Amaliapark

Keppeling om utens

Baarn
Stêden:
Baarn • Eembrugge
Doarpen:
Lage Vuursche • De Vuursche
Buorskippen:
Hooge Vuursche • Soestdyk
· · Berjocht bewurkje
Utert
Flagge fan de provinsje Utert
Flagge fan de provinsje Utert
Aldewetter - Amersfoart - Baarn - De Bilt - Bunnik - Bunschoten - Eemnes - Fiifhearelannen - Houten - Iselstein - Leusden - Lopik - Montfoort - Nieuwegein - Renswoude - Rhenen - De Rûne Feanen - Seist - Soest - Stichtske Fecht - Utert (haadstêd) - Utertske Heuvelrêch - Veenendaal - Wyk by Duerstede - Woudenberg - Woerden
· · Berjocht bewurkje
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Baarn&oldid=1118534"