Romaanske talen

De Romaanske talen wrâldwiid

De Romaanske talen foarmje de Súd-Jeropeeske tûke fan de Yndo-Jeropeeske taalfamylje. Tsjintwurdich wurde dizze talen troch emigraasje en kolonisaasje lykwols ek sprutsen yn in protte oare parten fan de wrâld, benammen Latynsk-Amearika.

Oarsprong en ûntwikkeling

De Romaanske talen binne de ienige noch libjende tûke fan de Italyske talen en stamje allegearre ôf fan it Latyn, de taal fan de Romeinen, dy't troch de Romeinske ekspânsje ferspriede rekke oer in grut part fan Jeropa en dat yn it westlike diel fan it Romeinske Ryk de algemiene fiertaal waard.

Hjirby moat de kanttekening makke wurde dat de Romaanske talen net streekrjocht fan it bekende Klassike Latyn ôfstamme mar fan it Fulgêr Latyn (Folkslatyn), de sprutsen foarm fan it Latyn út de âldheid. It Fulgêr Latyn foarme gjin ienheid en moat beskôge wurde as in grutte groep dialekten. Yn de rin fan de tiid waarden de ferskillen tusken dizze dialekten hieltyd grutter en it ûnderlinge fersteanberens hieltyd lytser, sadat fan om-ende-by 800 ôf sprake is fan aparte talen. De ferskillen tusken de Romaanske talen en it Latyn wurde foar in part taskreaun oan de ynfloed fan substraattalen, de talen fan troch Romeinen ûnderwurpen folken.

Taal- en kultuurgebiet yn Jeropa

Romaansk taalgebiet yn Jeropa.

It Romaansk taal- en kultuergebiet yn Jeropa hat him konsintrearre rûn de westlike Middellânske See (Frankryk, Itaalje, Portegal en Spanje). Mar ek yn lannen as Belgje, Lúksemboarch, Roemeenje, Moldaavje en Switserlân wurde Romaanske talen sprutsen. Dizze gebieten wienen fanâlds ek Romeinsk. Utsein Roemeenje en Moldaavje is de oerhearskende godstsjinst yn dizze lannen it Roomsk-katolike leauwen.

Italo-Westlike talen: Westlik

Gallo-Iberysk

Gallo-Romaansk

• Gallo-Rhaetysk

• • Langue d'oïl
  • Langues d'oïl
    • Waalsk
    • Pikardysk
    • Gallo
    • Franceis/François mei it Frânsk ("français") as standertfoarm
    • Champenois
    • Boergondysk
    • Lotarings
    • Poitevin
    • Saintongais
    • franc-comtois
    • Normandysk
      • Jèrriais
      • Dgèrnésiais
      • Anglo-Normandysk (útstoarn) Noat: It Anglo-Normandysk hat in tige grutte ynfloed hân op it Aldingelsk, dêr't it moderne Ingelsk no in leksikon troch hat mei foar de helte Romaanske wurden. Dêrmei is it de meast romanisearre Germaanske taal.

• • Langue d'Oc
    • Provençaalsk
    • Gasconsk
    • Languedocien (yn inge sin)
    • Limousynsk
    • Fivaro-alpin
    • Auvergnat
  • Francoprovençal

• Reto-Romaansk
  • Friulisk
  • Ladinisk
  • Reto-Romaansk

• Gallo-Italiaansk
  • Piëmontysk
  • Ligurysk
    • Monegaskysk
  • Lombardysk
  • Emilio-Romagnolo
  • Feneetsjaansk

Romaansk-Ibearysk

• West-Ibearysk

• Kastyljaansk
  • Spaansk (Kastyljaansk)
  • Sefardysk (Judeo-Spaansk)
  • Ekstremaduriaansk

• Portugeesk-Galisysk
  • Portugeesk
    • Judeo-Portugeesk
  • Galisysk
    • Eonaviegan
  • Falaansk of Fala (sprutsen yn it noardwestlike part fan it Spaanske Ekstremadoera)

• Asturysk-Leoneesk
  • Leoneesk
  • Astuerysk
  • Mirandees

• East-Ibearysk
  • Katalaansk

• Ossitaansk
  • Gaskonsk
    • Araneesk
  • Limousynsk
  • Auvernhat
  • Languedocien
  • Vivaro-alpin
  • Provensaalsk

Pyreneeske-Mozarabyske groep

Pyrenese

• Aragoneesk

Mozarabysk

• Mozarabysk (útstoarn yn de 15e iuw)

Italo-Westlike Talen: Italo-Dalmatysk

• Italjaansk
• Napolitaansk
• Dalmatysk (útstoarn)
• Istriotysk
• Sisyljaansk

Italo-Westlike Talen: Sudlike

Korsikaansk

• Korsikaansk

Sardynsk

• Sardynsk
  • Sassareske
  • Gallureske
  • Kampidaneske
  • Logudoreske

Eastlik Romaanske talen: Eastlik

• Roemeensk
• Moglená-Roemeensk, Meglena-Roemeensk
• Aroemeensk
• Istro-Roemeensk

Fergeliking

LATYN	FRANS	ITALIAANS	KATALAANSk	PORTEGEESK	ROEMEENSK	SPAANSK	PERISKAANSK	FRYSK
aquam	eau	acqua	aigua	agua	apă	agua	alqua	wetter
bonum	bon	buono	bon	bom	bun	bueno	bùn	goed
decem	dix	dieci	deu	dez	zece	diez	dez	tsien
ego	je	io	jo	eu	eu	yo	jío	ik
homo	homme	uomo	home	homem	om	hombre	umbre	man
horam	heure	ora	hora	hora	oră	hora	hùra	oere
solem	soleil	sole	sol	sol	soare	sol	sol	sinne