Springe nei ynhâld

Edgar Allan Poe

Keppelings bewurkje
Ut Wikipedy
(Trochferwiisd fan Edgar Allen Poe)
Edgar Allan Poe
skriuwer
Portret (±1860) troch Oscar Halling, neffens in daguerreotype út 1849.
Portret (±1860) troch Oscar Halling, neffens in daguerreotype út 1849.
persoanlike bysûnderheden
echte namme Edgar Allan Poe
nasjonaliteit Amerikaansk
berne 19 jannewaris 1809
berteplak Boston (Massachusetts)
stoarn 7 oktober 1849
stjerplak Baltimore (Marylân)
etnisiteit Ingelsk
wurk
taal Ingelsk
sjenre poëzij, lit. romans & koarte ferh.,
horror, detektiveferh., essay's,
non-fiksje
perioade 19e iuw
streaming Romantyk
bekendste
  wurk(en)		 The Raven
Annabel Lee
The Pit and the Pendulum
jierren aktyf 1824 – 1849
offisjele webside
www.poemuseum.org

Edgar Allan Poe (Boston (Massachusetts), 19 jannewaris 1809 – Baltimore (Marylân), 7 oktober 1849) wie in Amerikaansk skriuwer en dichter. Hy wurke ek as literêr kritikus en redakteur en wie ien fan de grûnlizzers fan de detektiveroman. Hy waard ferneamd om syn mysterieuze en makabere ferhalen en wie de earste bekende Amerikaanske auteur dy't besocht alinne fan de skriuwerij te libjen[1][2]; wat in jildlike krapte en in soad oare swierrichheden yn syn libben fan gefolgen hie.

Biografy

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Edgar Poe waard berne as soan fan reizgjende akteurs, Eliza Poe en David Poe, Jr., dy't beide stoaren foar't er trije jier wie. Hy hie ek noch in âldere broer en in jonger suske. Poe waard yn 'e hûs naam troch John Allan, in súksesfol sakeman út Richmond, Firginia. Hy waard net offisjeel adoptearre en naam Allen as oan as twadde foarnamme. John Allan bedoar him oan de iene kant, mar koe ek tige strang en agressyf wêze.

Fan 1815 oant 1820 wie er foar ûnderrjocht yn Ingelân. Yn 1826 liet er him ynskriuwe oan de Universiteit fan Virginia, mar koe dêr mar in jier wêze troch jildkrapte. Hy begûn te drinken en te gokken en krige skulden dy't er net ôfbetelje koe dat hy waard fuortstjoerd. Yn 1827 rûn er fuort fan de Allans en gie er it leger yn. Hy sei dat er 22 wie, mar wie noch mar 18 jier en joech in falske namme op, "Edgar A. Perry". Doe't er syn nocht fan it leger hie kaam er mei syn wiere persoanalia en waard er úteinlik ûntslein. (Yn 1830 hat er noch in blau moandei op de militêre akademy Westpoint sitten.)

Dêrnei kaam er te wenjen by syn beppe fan heitekant, syn muoike, Mrs Maria Clemm, en syn nichtsje, Virginia Clemm, yn Baltimore, Maryland. Yn 1836 troude er mei Virginia, dy't doe 13 jier wie, mar de trou-akte joech har 22 jier. Hy gie oan 't wurk as redakteur en literêr kritikus en sette doe ek útein mei it skriuwen fan ferhalen en gedichten, mar sûnder in soad súkses te beheljen. Ut reden dêrfan hat er him doe earst talein op it skriuwen fan proaza dat yn 'e krante publisearre waard. Earst mei de publikaasje fan syn gedicht The Raven yn 1845 krige er fuortendaliks literêre erkenning. (Hy barde $9 foar de publikaasje.[3])

Poe boaske syn nichtsje fan 13, Virginia Eliza Clemm-Poe. Har betide dea kin de ynspiraasje- boarne fan guon gedichten west hawwe.

Yn 1847 stoar Virginia oan tuberkuloaze. Nei har dea moast Poe belies jaan yn syn striid tsjin drank en ferdôvjende middels en yn 1848 besocht er himsels fan kant te meitsjen. Hy hat noch efkes ferkearing hân mei de dichteresse Sarah Helen Whitman, mar dat rûn rillegau stikken, mei troch Poe's ferslaving en syn dêrút fuorkommende nuvere hâlden en kearen. It jier dêrnei wie er trije dagen net te finen en waard er yn de goate earne yn Baltimore werom fûn, yn dwilerige tastân. In pear dagen letter stoar er yn it Washington College Hospital. Poe hat nea lang genôch helder west om te ferklearjen hoe't it safier mei him kaam wie en werom at er syn eigen klean net oan hie. Neffens it ûndersyk fan de Amerikaanske skriuwer Matthew Pearl soe Poe stoarn wêze oan de gefolgen fan in breintumor.[4] Pearl skreau earder "The Poe Shadow", in histoaryske detektiveroman, dêr't er Poe syn dea yn beskriuwt.

Ynfloed

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Poe's bysûndere en faak nachtmerje-eftige wurk wie fan grutte ynfloed op ferskillende horror- en fantasysjenres. Hy wurdt ek beskôge as de grûnlizzer fan it detektive-sjenre mei syn trije ferhalen mei Auguste Dupin yn de haadrol. Arthur Conan Doyle waard bygelyks fan him beynfloede sa't bliken docht yn The Hound of the Baskervilles.

Poe syn literêre reputaasje wie bûten de FS grutter as yn de FS sels, faaks om't it makabere karakter fan syn wurk de befolking dêre minder oanspruts. Rufus Griswold waard nei Poe syn dea, op ien as oare wize, syn agint, mar wie ek in rivaal en in fijân. Griswold hie nammentlik Memoires fan de skriuwer útbrocht, dêr't Poe yn ôfskildere waard as in sûper en in opiumferslaafde; dat makke him net populêr yn Amerikaanske literêre fermiddens.

Edgar Allan Poe is begroeven yn Baltimore. De omstannichheden bliuwe ûndúdlik.

Yn Frankryk, dêr't er oer it generaal as "Edgar Poe" bekend is, waarden syn ferhalen en in stikmannich gedichten oerset troch Charles Baudelaire. Baudelaire syn goede oersettings hawwe makke dat Poe populêr waard by de Frânske avant-gardeskriuwers. Skriuwers sa as Algernon Charles Swinburne waarden sterk beynfloede troch syn wurk. Poe waard ek wurdearre troch de symbolisten, en Stéphane Mallarmé droech ferskate gedichten oan him op.

Neist de literêre en poëtyske kant hie Poe ek niget oan filosofyske en wittenskiplike fraachstikken. Dit lêste docht it bêst bliken út it yn 1848 skreaune Eureka, in essay oer it materiële en spirituele universum.

Wurk

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Gedichten

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
  • 1824 – Poetry
  • 1825 – O, Tempora! O, Mores!
  • 1827 – Tamerlane
  • 1827 – Song
  • 1827 – Imitation
  • 1827 – A Dream
  • 1827 – The Lake
  • 1827 – Spirits of the Dead
  • 1827 – Evening Star
  • 1827 – Dreams
  • 1827 – Stanzas
  • 1827 – The Happiest Day
  • ±1827 – To Margaret
  • 1829 – Alone
  • 1829 – To the River ――
  • 1829 – To ―― (begjinregel: The bowers whereat, in dreams...)
  • 1829 – To ―― (begjinregel: Should my early life seem...)
  • 1829 – Romance
  • 1829 – Fairy-Land
  • 1829 – To Science
  • 1829 – Al Aaraaf
  • 1829 – An Acrostic
  • 1829 – Elizabeth
  • ±1829 – To Isaac Lea
  • 1831 – To Helen (op 'e nij besjoen yn 1845)
  • 1831 – A Paean
  • 1831 – The Sleeper
  • 1831 – The City in the Sea
  • 1831 – The Valley of Unrest
  • 1831 – Israfel
  • 1833 – Enigma
  • 1833 – Fanny
  • 1833 – The Coliseum
  • 1833 – Serenade
  • 1834 – To One in Paradise
  • 1835 – Hymn
  • 1835 – To Elizabeth
  • ±1836 – May Queen Ode
  • 1836 – Spiritual Song
  • 1836 – Latin Hymn
  • 1837 – Bridal Ballad
  • 1837 – To Zante
  • 1839 – The Haunted Palace
  • 1840 – Silence – A Sonnet
  • 1843 – Lines on Joe Locke
  • 1843 – The Conqueror Worm
  • 1843 – Lenore
  • 1844 – A Campaign Song
  • 1844 – Dream-Land
  • 1844 – Impromptu – To Kate Carol
  • 1845 – To F―― (koarte tiid letter werpublisearre as To Frances)
  • 1845 – Eulalie
  • 1845 – Epigram for Wall Street
  • 1845 – The Raven
  • 1845 – The Divine Right of Kings
  • 1846 – A Valentine
  • 1847 – Beloved Phycisian
  • 1847 – Deep in Earth
  • 1847 – To M. L. S―― (1847)
  • 1847 – Ulalume
  • 1848 – Lines on Ale
  • 1848 – To Marie Louise
  • 1848 – An Enigma
  • 1849 – A Dream Within a Dream
  • 1849 – Eldorado
  • 1849 – For Annie
  • 1849 – To My Mother
  • 1849 – Annabel Lee
  • 1849 – The Bells

Proaza

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Koarte ferhalen

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
  • 1832 – Metzengerstein
  • 1832 – Le Duc De L'Omelette
  • 1832 – A Tale of Jerusalem
  • 1832 – Loss of Breath
  • 1832 – Bon-Bon
  • 1833 – MS. Found in a Bottle
  • 1834 – The Assignation
  • 1835 – Berenice
  • 1835 – Morella
  • 1835 – Lionizing
  • 1835 – The Unparalleled Adventure of One Hans Pfaall
  • 1835 – King Pest
  • 1835 – Shadow – A Parable
  • 1836 – Four Beasts in One – The Homo-Cameleopard
  • 1837 – Mystification
  • 1838 – Silence – A Fable
  • 1838 – Ligeia
  • 1838 – How to Write a "Blackwood" Article
  • 1838 – A Predicament
  • 1839 – The Devil in the Belfry
  • 1839 – The Man That Was Used Up
  • 1839 – The Fall of the House of Usher
  • 1839 – William Wilson
  • 1839 – The Conversation of Eiros and Charmion
  • 1840 – Why the Little Frenchman Wears His Hand in a Sling
  • 1840 – The Business Man
  • 1840 – The Man of the Crowd
  • 1841 – The Murders in the Rue Morgue (detektiveferhaal mei C. Auguste Dupin yn 'e haadrol)
  • 1841 – A Descent into the Maelström
  • 1841 – The Island of the Fay
  • 1841 – The Colloquy of Monos and Una
  • 1841 – Never Bet the Devel Your Head
  • 1841 – Eleonora
  • 1841 – Three Sundays in a Week
  • 1842 – The Oval Portrait
  • 1842 – The Masque of the Red Death
  • 1842 – The Landscape Garden
  • 1842 – The Mystery of Marie Rogêt (detektiveferhaal mei C. Auguste Dupin yn 'e haadrol)
  • 1842 – The Pit and the Pendulum
  • 1842 – Who is the Murderer (auteurskip ûnwis)
  • 1843 – The Tell-Tale Heart
  • 1843 – The Gold-Bug
  • 1843 – The Black Cat
  • 1843 – Diddling
  • 1844 – The Spectacles
  • 1844 – A Tale of the Ragged Mountains
  • 1844 – The Premature Burial
  • 1844 – Mesmeric Revelation
  • 1844 – The Oblong Box
  • 1844 – The Angel of the Odd
  • 1844 – Thou Art the Man
  • 1844 – The Literary Life of Thingum Bob, Esq.
  • 1844 – The Purloined Letter (detektiveferhaal mei C. Auguste Dupin yn 'e haadrol)
  • 1845 – The Thousand-and-Second Tale of Scheherazade
  • 1845 – Some Words with a Mummy
  • 1845 – The Power of Words
  • 1845 – The Imp of the Perverse
  • 1845 – The System of Doctor Tarr and Professor Fether
  • 1845 – The Facts in the Case of Mr. Valdemar
  • 1846 – The Sfinx
  • 1846 – The Cask of Amontillado
  • 1847 – The Domain of Arnheim
  • 1849 – Mellonta tauta
  • 1849 – Hop-frog
  • 1849 – Von Kempelen and His Discovery
  • 1849 – X-in a Paragrab
  • 1849 – Landor's Cottage

Essay's

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
  • 1836 – Maelzel's Chess Player
  • 1840 – The Philosophy of Furniture
  • 1841 – A Few Words on Secret Writing
  • 1844 – Morning on the Wissahiccon
  • 1844 – The Balloon-Hoax
  • 1846 – The Philosophy of Composition
  • 1848 – Eureka – A Prose Poem
  • 1848 – The Rationale of Verse
  • 1838 – The Poetic Principle

Oar

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
  • 1835/36 – Politian (toanielstik; ûnfoltôge)
  • 1838 – The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket (roman)
  • 1839 – The Conchologist's First Book (in wittenskiplik boek oer seeskelpen dêr't Poe syn namme foar liende, mar dat er sels net skreau)
  • 1840 – The Journal of Julius Rodman (roman; ûnfoltôge)
  • 1849 – The Lighthouse (in ûnfoltôge wurk dat mooglik as koart ferhaal, mar miskien ek wol as roman bedoeld wie)

Ferskaat

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
  • Yn 1976 brocht de Britske band The Alan Parsons Project it album Tales of mystery and imagination út, mei muzikale bewurkingen fan in tal ferhalen fan Poe.

Keppeling om utens

[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Boarnen, noaten en referinsjes

[boarne bewurkje]
Boarnen, noaten en/as referinsjes:
  1. ↑ Meyers, 138
  2. ↑ Quinn, 305
  3. ↑ Ostrom, John Ward. "Edgar A. Poe: His Income as Literary Entrepreneur", Poe Studies 5.1 (1982): 5
  4. ↑ NRC Boeken, "Edgar Allen Poe zou gestorven zijn aan hersentumor", 22 oktober 2007
Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Edgar_Allan_Poe&oldid=1101586"