Hantsjemier
In hantsjemier, ek wol oantsjut mei ûnder oare gerspoep, mierpoep en poep, wie in seizoenarbeider dy't sa rûchwei fan 1600 oant 1900 yn Westerlauwersk Fryslân kaam te meanen. De measte hantsjemieren kamen út Westfalen, mar ek wol út East-Fryslân, it Sealterlân, it Iemslân, it lân Aldenboarch en de omkriten fan Bremen.[1] De namme hantsjemier is gearstald út in ferbastering fan Dútske foarnammen lykas Hanne en Hans en it wurd mier (meander).[2]
Wêrom't de hantsjemieren nei Fryslân ta kamen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It ferlet fan seizoenarbeiders ûntstie doe't yn 'e 17e iuw hieltyd mear Fryske bouboeren oergongen op it greidbuorkerij. It gers moast yn maaie en juny meand en fan it lân. Dy saneamde ûngetiid of haaiïnge wie in grou stik wurk dat de boeren mei eigen folk net risse koenen. Om't de leanen yn Fryslân gâns heger wienen as yn 'e Dútske lannen kaam dêrwei in stream op fan saneamde Hollandgänger of Frieslandgänger, losse arbeiders dy't harsels yn Fryslân ferhierden. Mei't de Dútske lannen dêrtroch har arbeiders kwytrekke, besochten de machthawwers wol om de reizen nei Nederlân te ferbieden, mar dat die net in soad fertuten.[3]
It paad nei Fryslân ta
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De hantsjemieren dienen oars net allinnich Fryslân oan. Bouboeren yn Grinslân en Noard-Hollân hierden se ek wol. Se reizgen meast te gean en yn kloften. Der wienen twa wichtige rûtes dy't se folgen: in súdlike oer Lingen troch Oerisel en de Stellingwerven en in noardlike fia East-Fryslân en Nijeskâns, dêr't se mei it trekskip oer Wynskoat en Grins nei Fryslân brocht waarden. Faak wie it foarriedige einstasjon Aldeboarn, Boalsert, Ljouwert, Snits of de Jouwer.[4] Dêr beaen se harsels op 'e merken as arbeider oan.[5] of se rûnen op 'e bonnefoai de pleatsen by del. Hie it boer en arbeider beide foldien, dan briefken se winterdeis wol mei-inoar om foar it oare jier in nije hier ôf te praten.
Dútske manlju dy't besochten om yn Fryslân wat te fertsjinjen sochten net altyd om in hier by in boer. Guon kamen as muzikant (blaaspoepen) of mei hannel en waarden al neffens har negoasje bekend as lapkepoepen, pakjepoepen, weverspoepen of noch wer oare soarten poepjes.
Untfangst en posysje yn Fryslân
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Hoewol't der in grut ferlet fan har bestie, hienen de Dútske arbeiders net in hege status. Se waarden lekskoaiend as poepen (fan Buben - jonges) oantsjut en gongen foar smoarch, ûnnoazel en lomp.[6] De boeren brochten de hantsjemieren meast ûnder yn it strie, yn 'e skuorre. [7] Neffens Joast Hiddes Halbertsma kamen se nea yn 'e hûs.[8] Mei de boeren praten se meast Platdútsk. Dyselden dy't út it Sealterlân koenen har doe mei it Sealterfrysk goed fersteanber meitsje.[9]
Ein fan it hantsjemieretiidrek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Begjin fan 'e 20e iuw kaam der in ein oan de seizoensmigraasje fan Dútslân nei Fryslân. Dat kaam foar in part trochdat yn Dútslân de leanen heger waarden en mear wurkgelegenheid ûntstie en de reis om utens net mear sa bot leanne. Tagelyk gong it yn Nederlân ekonomysk wat minder, dat de boeren koenen ek minder help betelje. Dêrtroch reizgen doe wol groepen Fryske manlju nei Dútslân om te wurkjen. In oare reden foar Dútske manlju om net mear nei Nederlân te reizgjen wie dat se as lânferhuzer nei Amearika teagen om dêr it fortún te sykjen.[10]
Keppeling om utens
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- Wikiwurdboek-side - hantsjemier
Boarnen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- ↑ Vriesema, M. & A. v.d. Goot (2006), Friesland, wees zacht voor mij. Nieuwkomers in de provincie door de eeuwen heen. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij.
- ↑ Vries, J. de (1992), Etymologisch woordenboek. Utrecht: Het Spectrum.
- ↑ Vriesema, M. & A. v.d. Goot (2006), Friesland, wees zacht voor mij. Nieuwkomers in de provincie door de eeuwen heen. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij.
- ↑ Dykstra, W. (1895), Uit Frieslands volksleven van vroeger en later. Deel 1. Leeuwarden: M.A. van Seijen. S. 261.
- ↑ Janssen, H. (1964), 'Do lääste Holloundsgungere'. Yn: Kramer, P., Dät ooldenhuus. Westrhauderfehn: Siebe Ostendorp.
- ↑ Vriesema, M. & A. v.d. Goot (2006), Friesland, wees zacht voor mij. Nieuwkomers in de provincie door de eeuwen heen. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij.
- ↑ Dykstra, W. (1895), Uit Frieslands volksleven van vroeger en later. Deel 1. Leeuwarden: M.A. van Seijen. S. 261.
- ↑ Vriesema, M. & A. v.d. Goot (2006), Friesland, wees zacht voor mij. Nieuwkomers in de provincie door de eeuwen heen. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij.
- ↑ Janssen, H. (1964), 'Do lääste Holloundsgungere'. Yn: Kramer, P., Dät ooldenhuus. Westrhauderfehn: Siebe Ostendorp.
- ↑ Vriesema, M. & A. v.d. Goot (2006), Friesland, wees zacht voor mij. Nieuwkomers in de provincie door de eeuwen heen. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij.