Warsjau
| Warsjau | |
|---|---|
| |
| Lokaasje yn Jeropa | |
 |
 |
| |
Tiid sône : UTC +1/Simmer UTC 0 |
| Flagge | Wapen |
 |
 |
| Basisynformaasje | |
| Gebiet | 517 km² Stêd |
| Tal ynwenners | 1.724.404 Stêd |
| Tal ynwenners km² | 3317 km² Stêd |
| Regear | |
| Lân | Poalen 
|
| Konstituïnt lân | Poalen |
| Regio | |
| Administrative yndieling | 18 distrikten (stedsdielen) |
| Boargemaster | Rafał Trzaskowski sûnt 2018 |
| Politike partijen | |
| Webside | www.um.warszawa.pl |
Warsjau (Poalsk: Warszawa) is de haadstêd en de grutste stêd fan Poalen. De stêd leit oan de rivier de Wisla. It ynwennertal yn 2009 wurdt rûsd op likernôch 1.709.000 minsken en yn it hiele metropoalgebiet fan Warsjau wenje likernôch 2.785.000 minsken. De stêd is nei ynwennertal de 9e stêd fan Jeropa.
Geografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Warsjau leit yn it midden fan Poalen oan beide siden fan de rivier de Vistula, en likernôch 350 km fan de Baltyske see. It leit likernôch 100 m boppe seenivo.
Warsjau hat fjouwer universiteiten en 62 hegeskoallen, en in protte teater- en keunstgaleryen.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn 1224 waard foar it earst melding makke fan Warsjau yn de skriftlike boarnen. De stêd wie haadplak fan de hartoggen fan Mazovië en kaam dêrnei oan Poalen ta, dêr't it yn 1609 residinsje fan de Poalske kening waard. Nei ferskate oerhearskingen foel de stêd yn 1795 oan de Prusen en wie tusken 1807-1815 haadstêd fan it Hartochdom Warsjau. Dêrnei kaam de stêd in skoftlang yn hannen fan de Russen.
Nei de Earste Wrâldkriich waard Warsjau haadstêd fan de nij stifte republyk Poalen. Under de Twadde Wrâldkriich hat de stêd slim te lijen hân. It Joadske getto waard nei fûleindich ferset troch de Joaden yn 1943 ferwoaste, dêr't om-ende-by 400.000 slachtoffers by foelen, en yn 1944, nei de opstân fan de oare befolking doe't it sowjetleger tichteby kaam, makken de Dútsers goed 80% fan de stêd lyk mei de grûn, dêr't op 'e nij in protte slachtoffers by foelen.
Yn de nei-oarlochske tiid is it âlde sintrum wer yn de âlde styl opboud en no stiet de stêd op de Wrâlderfgoedlist fan de UNESCO.
Demografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Warsjau hat yn de skiednis altyd in plak west foar ymmigraasje, ek fan út it útlân, benammen út gebieten út Sintraal- en East-Jeropa. Al 300 jier lang stiet it bekend as it "Alde Parys" of it "Twadde Parys". It wie altyd in sintrum fan de Jeropeeske kultuer. Demografysk wie it de meast ûnderskate stêd fan Poalen, wat nasjonaliteiten en it leauwe oanbelanget, mei in grut ferskaat oan minsken dy't yn it bûtenlân berne wienen. Neist de grutte Poalske mearderheid, wie der in grutte Joadske mienskip yn Warsjau. Neffens de Russyske folkstelling fan 1897, wienen fan de yn totaal 638.000 ynwenners fan Warsjau, 219.000 Joadsk, wat delkomt op likernôch 34% fan de befolking. Foar de Twadde Wrâldkriich wennen der 350.000 Joaden yn Warsjau. De oarloch feroare dat allegear, tsjintwurdich binne der in stik minder joaden yn Warsjau as foar de kriich. It meastepart fan de hjoeddeiske populaasje is berne yn Warsjau.
Ynwennertal fan Warsjau sûnt 1700:
Bestjoer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It Warsjau-beslút hat alle regio's om Warsjau hinne opheft en soarge foar de stifting fan ien stedspowiat, mei ien gemeentlike oerheid.
De wetjaande macht yn Warsjau bestiet út de Gemeenterie (Rada Miasta), besteande út ien keamer mei 60 leden. Riedsleden wurde alle fjouwer jier direkt keazen. Lykas de measte wetjaande ynstânsjes ferdielt de gemeenterie fan Warsjau himsels yn ferskate kommitees dy't ferantwurdlik binne foar ferskillende saken binnen it stedsbestjoer. Foarstellen hawwe de mearderheid fan de Rie nedich en wurde trochstjoerd nei de boargemaster (de Presidint fan Warsjau), dy't dy dan fêststelle kin. As de boargemaster it foarstel net goedkart hat de Rie 30 dagen de tiid om in twa-tredde mearderheid te krijen sadat it foarstel dan dochs troch gean kin.
Elts fan de 18 ferskate stedsdistrikten hat syn eigen rie (Rada dzielnicy). Harren wurk is rjochte op it jaan fan stipe oan de boargemaster en de gemeenterie, ek hâlde se tasjoch op guon steedlike bedriuwen, eigendommen fan de gemeente en skoallen. It haad fan sa'n distrikt wurdt boargemaster (Burmistrz) neamd en is ferkeazen troch de lokale rie út de list fan kânshawwers dy't gearstald is troch de Presidint fan Warsjau.
Op it stuit is Hanna Gronkiewicz-Waltz de Presidint fan Warsjau.
Distrikten
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Distrikt | Ynwenners | Gebiet (km2) |
|---|---|---|
| Mokotów | 226,911 | 35.4 |
| Praga Południe | 185,077 | 22.4 |
| Ursynów | 143,935 | 44,6 |
| Wola | 142,025 | 19,26 |
| Bielany | 135,307 | 32,2 |
| Śródmieście | 134,306 | 15,6 |
| Targówek | 122,872 | 24,37 |
| Bemowo | 107,197 | 24,95 |
| Ochota | 91,643 | 9,7 |
| Białołęka | 76,999 | 74 |
| Praga Północ | 73,207 | 11,4 |
| Wawer | 66,094 | 79,71 |
| Żoliborz | 49,275 | 8,5 |
| Ursus | 47,285 | 9,35 |
| Włochy | 39,778 | 28,63 |
| Rembertów | 22,688 | 19,3 |
| Wesoła | 20,749 | 22,6 |
| Wilanów | 15,188 | 36,73 |
| Totaal | 1,700,536 | 517,90 |
Warsjau is in powiat (regio), en is wer opdield yn 18 ferskate distrikten; elts fan dy distrikten wurdt yn dzielnica neamd. Al dy distrikten hawwe harren eigen administratyf bestjoer. De distrikten hawwe allegear wer wiken, dy't lykwols gjin eigen administrative status hawwe. Warsjau hat twa histoaryske distrikten, de Alde Stêd (Stare Miasto) en de Nije Stêd (Noew Miasto) yn it distrikt Śródmieście.
Kultuer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Nijsgjirrichheden
[bewurkje seksje | boarne bewurkje].jpg)
It hert fan de âlde stêd is de "Rynek Starego Miasta", it âlde merkplein, omjûn troch kleurige huzen dy't tusken 1949 en 1963 minusjeus werboud waarden ûnder lieding fan in Russyske arsjitekt. Ek oare strjitten en in diel fan de âlde wâlen (mei it bastion Barbakan) wurde wersteld.
Oan de râne fan de âlde stêd leit it Slotplein (Plac Zamkowy) mei it Keninklik Paleis (17e-iuwsk, werboud) en de oan kening Sigismund III Wasa wijde betinkpylder. Sigismund wie de kening dy't Warsjau, boppe Krakau as haadstêd ferkeas, omdat it tichter by Sweden lei.
By dat plein begjint de Keninklike Rûte, besteande út de wichtige bûlevaars Krakowskie Przedmiescie en Nowy Świat, dy't lang om let nei de eardere keninklike bûtenferbliuwen Wilanów liede. Bylâns de rûte leit ek it âlde en moaiste stedspark fan Warsjau, Łazienki-park.
West fan de âlde binnenstêd is nei de Twadde Wrâldkriich in nij sintrum ferriisd. Dat gebiet wurdt karakterisearre troch hege modernistyske gebouwen en brede strjitten; meastentiids mei frijlizzende trambanen. Dat gebiet is boud om it paleis fan kultuer en wittenskip "Pałac Kultury i Nauki" hinne, in tige grut bouwurk yn stalinistyske styl, boud tusken 1952 en 1955 en in geskink fan Stalin oan de stêd.
Sûnt de fal fan it kommunisme yn 1989 hat Warsjau him yn rap tempo transformearre ta ien fan de dynamyskste haadstêden fan Sintraal-Jeropa. Moderne wolkekliuwers dominearje no it stedsylhûet fan Warsjau, dêr't foarhinne allinnich it Paleis foar Kultuer en Wittenskippen by opfoel.
Musea
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- Sintrum Sztuki Współczesnej (Sintrum foar hjoeddeiske keunst)
- Muzeum Narodowe (Poalsk Nasjonaal Museum)
- Zamek Królewski (Keninklik Paleis)
- Zachęta Narodowa Galeria Sztuki (Zacheta Nasjonale Keunstgallery)
Sport
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Warsjau hat twa profesjonele fuotbalklups, Legia Warschau en Polonia Warschau. Legia is de populêrste en grutste klup fan de stêd. Legia spilet yn it Wojska Polskiego-stadion, wylst Polonia syn thúswedstriden spilet yn it Polonii-stadion.
Stêdebân
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Warsjau hat mei in grut tal stêden in stêdebân. Guon fan dizze stêden binne:
Berlyn, Dútslân
De Haach, Nederlân
Istanbûl, Turkije
Moskou, Ruslân
Oslo, Noarwegen
Toronto, Kanada
Wenen, Eastenryk
Madrid, Spanje
Berne yn Warsjau
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- Maria Salomee Skłodowska (7 novimber 1867), natuer- en skiekundige († 1934)
- Janusz Korczak (22 july 1878), Poalsk-Joadske bernedokter, berneboekeskriuwer, pedagooch († 1942)
- Alfred Tarski (14 jannewaris 1901), logikus
- Miguel Najdorf (15 april 1910), Poalsk skaker († 1997)
- Benoît Mandelbrot (20 novimber 1924), wiskundige
- Krzysztof Kieslowski (27 juny 1941), filmregisseur († 1996)
- Krzysztof Nowak (27 septimber 1975), Poalsk fuotballer († 2005)
- Michał Żewłakow (22 april 1976), fuotballer
Keppeling om utens
[bewurkje seksje | boarne bewurkje] |
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Warschau fan Wikimedia Commons. |
