Noardwyk (Súd-Hollân)

	Noardwyk ; Noordwijk
	Sicht op Noardwyk oan See
	Emblemen
	Bestjoer
Lân	Nederlân
Provinsje	Súd-Hollân
Gemeente-yndieling	Noardwyk-Binnen (bestjoerssintrum), Noardwyk oan See, Noardwikerhout, De Zilk
	Sifers
Ynwennertal	(1 jannewaris 2024)
Oerflak	74,94 km² (58,37 km² lân, 16,57 km² wetter)
Befolkingsticht.	783 ynw. /km²
	Oar
Ferkearsieren	N206 N444 N449
Postkoade	2200-2204
Netnûmer	071
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	52° 14' NB 4° 27' EL
	Offisjele webside
	http://www.noordwijk.nl/
	Kaart
	;
	Kaart
	Kaart fan 'e gemeente Noardwyk

Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is.

Noardwyk (Nederlânsk en offisjeel Noordwijk) is in plak en gemeente yn de Nederlânske provinsje Súd-Hollân. De gemeente hat ynwenners (1 jannewaris 2024, boarne: CBS) op in oerflak fan 51,53 km², dêrfan is 16,12 km² wetter.

Geografy

De gemeente Noardwyk leit yn it uterste noardwesten fan 'e provinsje Súd-Hollân en grinzget yn it me de klok mei út it noarden wei oan Zandvoort, Bloemendaal,Hillegom, Lisse, Teylingen, Katwyk en yn it westen oan 'e Noardsee.

Kearnen

De gemeente Noardwyk bestiet út fjouwer offisjele kearnen:

Kearn	Ynwenners (2023)^[2]
Noardwyk-Binnen	17.795
Noardwyk oan See	7.720
Noardwikerhout	15.415
De Zilk	2.355
Bûtengebiet Noardwyk	1895

Noardwyk oan See

Noardwyk oan See, fanâlds in fiskersdoarp, is in badplak mei in lange kuststripe fan likernôch 13 km. Likernôch 3 km kuststripe leit foar de beboude kom fan Noardwyk oan See. It plak hat twa bûlevaars dy't beide nei in keninginne neamd waarden: keninginne Wilhelmina en keninginne Astrid. It plak hat in herfoarme tsjerke út 1647.

Oant begjin 19e iuw wie de fiskerij yn Noardwyk oan See de wichtichste boanre fan ynkommen. Letter begûn de befolking himhieltyd mear op it toerisme te rjochtsjen. Yn 't jier binne der goed 1 miljoen oernachtings. It plak bestiet út ferskate wiken en leit op 'e dunen. Derbinne ferskate hoarekagelegenheden en dêr is in winelsintrum. Om 'e fjoertoer op it fjoertoerplein binne alle jierren ferskate eveneminten.

In lyts part fan 'e befolking fan Noardwyk oan See praat Noardwyksk, in konservatyf Hollânsk dialekt dat in soad op it Katwyksk, Skeveningsk en Zandvoortsk liket, dy't allegear ûnder it saneamde Strânhollânsk beflapt wurde.

Noardwyk-Binnen

Noardwyk-Binnen is de âldste kearn fan Noardwyk en is in beskerme doarpsgesicht. It plak waard yn eardere tiden skaaimerke troch de blombolletylt. It grûngebiet fan Noardwyk-Binnen bestiet foar in grut part út geastgrûn. Tgeearre mei oanswettende gemeenten foarmet Noardwyk de Bollekrite.

Yn de gemeente is it ESTEC fêstige, In Jeropeesk sintrum foar romte-ûndersyk en technology, de grutste fêstiging fan de ESA. De ESTEC leit fier út 'e beboude kom fan Noardwyk en grinzget oan 'e Katwykske kearn Katwyk-Noard.

Noardwikerhout

De Wikipedy hat ek in side Noardwikerhout.

Noardwikerhout wie oant 2019 in selsstannige gemeente.

De Zilk

De Wikipedy hat ek in side De Zilk.

Skiednis en etymology

De earste spoaren fan bewenning fan Noardwyk-Binnen komme út ûngefear 20e iuw foar Kristus. Yn Noardwyk oan See ferskynden de earste echte bewenners omtrint 1200, nei alle gedachten fiskers. Yn 847 waard it plak oandien troch in Skotske benediktyn, mei de namme Jeroen fan Noardwyk. Hy boude in kapel en die missywurk. Yn 856 waard hy finzennomd troch de Wytsings en martele. Op 17 augustus 856 waard hy ûnthalze. Om 980 waard hy eare mei de bou fan in romaanske kapel, dy’t al gau in beafeartsoarde waard. Yn 1303 waard dy kapel ferfongen troch in grutte stiennen tsjerke. Dit wie de foarrinder fan de hjoeddeiske Grutte of Sint-Jeroenstsjerke.

Noardwyk wurdt foar it earst neamd yn in jeftebrief fan de kening fan Loataringen oan Gerolf, greve fan West-Frisia, op 4 augustus 889. Dêryn stie dat hy beliend waard mei de ambachtshearlikheid "Nortgo", de âlde namme fan Noardwyk. Northgo betsjut “goa ten noarden", dat wol sizze, wengebiet of parochy oan de noardkant fan de Ryn. Fergelykbere nammen komme foar yn Fryslân en Grinslân yn Wolvegea en Hunsingoa.

Hoe’t de namme "Nortgo" yn "Noardwyk" feroarje kin hat komt troch in rige fan klankferoarings en werynterpretaasjes. Fermeldingen oan de ein fan de 12e iuw litte sjen dat de beklamme -go (9e ieu en -ga (10e iuw) in ûnbeklamme -ge of -ke wurden is, en dat in ûnbeklamme lûd foar –ge ynfoege wurde koe, wat resultearre yn "Nortege", "Norteke" en "Nortike". Yn dy foarm koe it lêste lûd dêrnei weifalle, wat ta "Noortich" en "Nortic" late. Werynterpretaasje troch 13e iuwske skriuwers levere namen op as "Nortdijc" en "Nortdike". Dat úteinlik net “Noarddyk” mar “Noardwyk” de definitive namme wurden is, is in oar gefal fan werynterpretaasje. Omdat de namme fan de buorgemeente Katwyk yn it pleatslike dialekt útsprutsen waard as "Kattek" of "Kattik", waard yn oerienstimming dêrmei "Noartek" of "Noartik" de plaknamme "Noardwyk" foarme. De grutte omslach nei -wyk is earne bard tusken 1459 en 1541.^[3]

Op 1 april 1398 ferliende greve Albrecht fan Beieren op fersyk fan inkele ynwenners oan Noardwyk stedsrjochten, mar op 12 maart 1399 luts hy de ferliening wer yn mei as reden dat de oanfregers net rjochtige wiene ta dit fersyk. It gefolch dêrfan wie dat der nea stedsmuorren en poarten boud binne. Noardwyk hâlde wol syn status fan ambachtshearlikheid.^[4]

Yn 1429 waard Noardwyk offisjeel troch de biskop fan Utert ta beafeartsoarde ferheft. It wichtichste relikwy wie in skedel dy’t ûntdutsen waard yn de Sint-Jeroenstsjerke en dêr’t fan oannomd waard dat dy fan Sint-Jeroen wie. Yn 1450 waard Noardwyk-Binnen troffen troch in grutte stedsbrân, dêrby waard de tsjerke ferwoaste. Yn de 16e iuw kaam der troch de Reformaasje in ein oan it bestean fan Noardwyk as beafeartsoarde. De skedel fan Sint-Jeroen is sûnttiids ferswûn. Neffens de oerlevering soe de skedel yn de tsjerke begroeven wêze.

Ekonomy

Noardwyk hie yn 1474 in fleat fan 38 skippen. De fleat mei saneamde bomskûten farde út fanôf it strân. Der waard benammen fiske op hjerring, kabbeljau, skylfisk, witing en skol. Yn 1913 farde foar de lêste kear in bomskûte út. Ek Noardwyk-Binnen profitearre fan de fiskerij mei de lynbanen, dêr’t tou makke waard.

Yn de 18e en 19e iuw waarden yn Noardwyk-Binnen krûden kweekt. Noardwyk-Binnen wie doe it belangrykste krûdesintrum fan Nederlân. De krûden waarden ferhannele yn Amsterdam en brûkt foar midisinale tapassings. Troch de opkomst fan gemysk makke medisinen ferdwûn de krûdetylt oan de ein fan de 19e iuw. Ek blykte yn 1880 dat de sângrûn fan Noardwyk gaadlik wie foar de blombollekkweek. Der fêstigen har yn koarte tiid sa'n 250 blombollekwekers yn Noardwyk, dy’t in soad sân ôfgroeven. Der waarden benammen tulpen, titelroazen en gladioalen ferboud.

Yn 1866 waard Noardwyk in baaiplak. Omdat it seewetter medisinale wurking skynde te hawwen kamen der minsken mei in koetske in dei nei it strân. Ek waard yn dizze tiid de earste peal fan Huis ter Duin slein. Lykas safolle oare hotels rjochten dy fan Noardwyk har mear en mear op de merk fan saaklike gearkomsten. Sa brûkte it Nederlânsk fuotbalalvetal Huis ter Duin foar oernachtings by gearkomsten.