Kening Lear

Kening Lear
De Fryske oersetting fan Douwe Kalma, yn 2003 werútjûn troch Utjouwerij Bornmeer y.g.m. ELF.
algemiene gegevens
oarspr. titel	King Lear
auteur	William Shakespeare
taal	Ingelsk
foarm	toanielstik
sjenre	trageedzje
skreaun	±1603-06
1e publikaasje	1608, Londen
oersetting nei it Frysk
Fryske titel	Kening Lear
publikaasje	1969, Drachten
útjouwer	Fryske Shakespeare Stifting
oersetter	Douwe Kalma

Kening Lear, yn it oarspronklike Ingelsk: King Lear, is in toanielstik fan 'e hân fan 'e wiidferneamde Ingelske skriuwer en dichter William Shakespeare en wurdt beskôge as ien fan syn grutte trageedzjes. It stik is basearre op it mytyske ferhaal fan 'e Brittannyske kening Leir of Llyr, dy't yn it pre-Romeinske tiidrek de skepter swaaide yn 'e kontreien fan it tsjinstwurdige Ingelân. Yn it toanielstik ferfalt de man ta gekte nei't er op dwaze wize en mei tragyske konsekwinsjes foar alle belutsenen syn keninkryk ferdield hat ûnder de twa fan syn trije dochters dy't him it meast flaaikje. Nei de Restauraasje (1659) waard Kening Lear gauris oanpast, sadat it in happy end krige dat de fierders sombere en deprimearjende toansetting wat goedmakke, mar sûnt de njoggentjinde iuw wurdt de trageedzje yn syn oarspronklike steat sjoen as ien fan Shakespeare syn boppeslaggen.

Kening Lear is skreaun tusken 1603 en 1606, en neitiid nochris op 'e nij besjoen. De ierdere ferzje, The True Chronicle of the History of the Life and Death of King Lear and His Three Daughters ("De Wier Barde Kronyk fan 'e Skiednis fan it Libben en de Dea fan Kening Lear en Syn Trije Dochters"), waard foar it earst útjûn yn 1608. Yn revisearre foarm, as The Tragedy of King Lear ("De Trageedzje fan Kening Lear"), mei oanpassings dy't benammentlik bedoeld wiene om it stik makliker opfierber te meitsjen, ferskynde it yn 1623 yn 'e First Folio. De Fryske oersetting fan Douwe Kalma is útjûn yn 1969.

Ynhâld

It ferhaal fan kening Lear giet oer oergeunst, trou en ûntrou, macht en ûnmacht, striid en oerjaan. Kening Lear is op jierren en wol syn troan deroan jaan, dat hy beslút syn ryk te ferdielen ûnder syn trije dochters Goneril, Regan en Cordelia. It grutste part, sa seit er, is foar dyjinge fan harren dy't it measte fan him hâldt. Goneril en Regan ferklearje beide yn blomrike taal hoefolle oft se wol net fan him hâlde, mar Cordelia, dy't wier it measte fan him hâldt, hat neat om har leafde foar har heit mei te ferlykjen, dat se seit him sûnder omhalen hoe't it sit. Lear wurdt dêr alhiel breinroer fan, en yn syn lulkens ferpartet er syn ryk ûnder Goneril en Regan en ûntervet er Cordelia. Dêrop ûntbiedt er de hartoch fan Boergonje en de kening fan Frankryk, dy't allebeide nei Cordelia stykje, en fertelt harren hoe't it lân derhinne leit. De hartoch fan Boergonje sjocht dan ôf fan it houlik, mar de kening fan Frankryk bewûnderet Cordelia har oprjochtens, en trout dochs mei har.

Al rillegau neitiid ûntdekt Lear dat er in skriklike flater begien hat. Goneril en Regan hâlde net fan him, mar sjogge him ynstee inkeld as in healwiis âldman. No't se de macht ienris sels yn 'e hannen hawwe, jouwe se neat mear om syn sizzen. As ien fan syn boadskippers troch Regan en har man, de hartoch fan Cornwall, finzen set wurdt, rekket Lear, dy't dat as in ynbreuk op syn eigen weardichheid sjocht, alhiel op ien ein. As Goneril Regan dan ek noch byfalt, jout Lear him alhiel oer oan syn razernij, giet nei bûten ta, de heide op, en hâldt in tirade yn 'e stoarm.

Underwilens yntrigearje de eallju fan it keninkryk op 'e eftergrûn mar ta. Edmund, de oerwûne soan fan 'e greve fan Gloucester, makket syn heit wiis dat syn wettige healbroer Edgar fan doel is en ûntnaderje syn heit syn grevetitel en besittings. Gloucester ûntervet dêrop de ûnskuldige Edgar en ferklearret him fûgelfaai. Dan ferriedt Edmund syn heit troch in brief te ferfalskjen dêr't út blike soe dat Gloucester de kening fan Frankryk om help tsjin Goneril en Regan frege hat. Regan har man, Cornwall, stekt Gloucester dan de eagen út, mar wurdt sels deade troch in tsjinstfeint. Regan lit de tsjinstfeint terjochtstelle en stjoert de bline Gloucester de heide op, dêr't dy syn soan Edgar moetet, mei't dy dêr as fûgelfaaie syn taflecht socht hat. Troch syn blinens ken er him lykwols net werom. Underwilens lânet der in Frânsk leger op 'e Brittannyske kust, oanfierd troch Cordelia. Lear wurdt troch in trouwe tsjinner dêrhinne laat, mar tsjin dy tiid is er heal gek wurden fan wat er allegear trochstien hat.

Cordelia oan it Hof fan Kening Lear, in skilderij fan sir John Gilbert, út 1873.

Goneril merkt dat se de ferriedlike Edmund oantrekliker fynt as har eigen man, de oprjochte hartoch fan Albany, mar om't har suster Regan no widdo is, wurdt se benaud dat dy mei Edmund trouwe sil foar't sy dêr sels kâns ta hat. Dat se stjoert Edmund in brief wêryn't se him oantrunet om har man Albany út 'e wei te romjen; dat brief wurdt lykwols ûnderskept troch Edgar, dy't it trochspilet oan Albany. Ear't dy der wat mei dwaan kin, komt it ta in fjildslach tusken de Brittanniërs en de Frânsen. Dêrby wurde de Frânsen ferslein, en Cordelia en Lear wurde finzen nommen. Edmund lit har beiden fuortfiere mei it befel harren dea te dwaan.

As de oanfierders fan it Brittannyske leger gearkomme, kundiget de widdo Regan oan dat se wertrouwe sil mei Edmund. Mar no bringt Albany de yntriizjes tusken syn frou Goneril en Edmund oan it ljocht, en neamt Edmund in ferrieder. Dan ferskynt Edgar, dy't syn healbroer Edmund útdaget ta in godsoardiel troch in duël mei him út te fjochtsjen. Wylst dat plakfynt, wurdt Regan net goed. Se wurdt fuortdroegen en stjert, en letter docht bliken dat se fergiftige is troch Goneril. By it duël wurdt Edmund deadlike ferwûne troch Edgar. As neitiid blykt dat Gloucester beswykt is doe't er hearde dat Edgar noch libbe, wurdt Edgar de nije greve fan Gloucester.

Dan komt it berjocht dat Goneril, no't al har snoade plannen op 'e non rûn binne, de hân oan harsels slein hat. Lear, dy't it libben derôf rêden hat troch syn boal te fermoardzjen, komt koart dêrnei op mei it lyk fan Cordelia yn 'e earms. Albany stiet der by him op oan dat er syn regear wer opnimme sil, mar krekt as Gloucester wurdt it Lear no allegear tefolle, en hy stjert. Einlings en te'n lêsten sprekt Albany (yn 'e ierdere ferzje) of Edgar (yn 'e lettere ferzje) de lêste monolooch út, wat ymplisearret dat dy no kening wurde sil.

Fryske oersetting

King Lear waard ûnder de titel Kening Lear yn it Frysk oerset troch Douwe Kalma, en yn 1969 publisearre troch de Fryske Shakespeare Stifting te Drachten, as ûnderdiel fan harren omnibusútjefte Shakespeare's Wurk Dl. VII. Yn 2003 waard de (wat stavering oangiet troch Eric Hoekstra by de tiid brochte) oersetting werútjûn troch Utjouwerij Bornmeer op 'e Gordyk, yn gearwurking mei de Stifting Elektroanyske Letteren Fryslân, en mei stipe fan 'e provinsje Fryslân en de Douwe Kalma Stifting.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Shakespeare, William, Shakespeare's Wurk Dl. VII: Trageedzjes: Othello, de Moar fan Veneesje, Kening Lear, Macbeth, Timon fan Athene, Antonius en Cleopatra, Drachten, 1969 (Fryske Shakespeare Stifting), gjin ISBN. Shakespeare, William, Kening Lear, De Gordyk, 2003 (Utjouwerij Bornmeer/ELF), ISBN 978-9 05 61 50 648. Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.