Aldingelsk: ferskil tusken ferzjes
red hiele side + oanf |
|||
| Rigel 1: | Rigel 1: | ||
{{Universele ynfoboks histoarysk taalstadium |
|||
| ⚫ | It '''Aldingelsk''' of '''Angelsaksysk''' ( |
||
| namme = Aldingelsk |
|||
| oare namme(n) = Angelsaksysk |
|||
| taalgebiet = [[Ingelân]], [[súd]]lik [[Skotlân]] |
|||
| skrift = [[Latynske alfabet]], [[runen]] |
|||
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> ● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> ● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> ● [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaansk]]<br> ● [[Angelsaksyske talen|Angelsaksysk]]<br> ● [[Ingelsk]]<br> ● '''Aldingelsk''' |
|||
| dialekten = [[Kentysk]], [[Mersiaansk]], <br>[[Noardumbrysk]], [[Westsaksysk]] |
|||
| tiidrek = [[550]] – [[1066]] |
|||
| ûntstien út = [[Noardwestgermaansk]] |
|||
| ûntjûn ta = [[Midingelsk]] |
|||
| ISO 639-1 = |
|||
| ISO 639-2 = ang |
|||
| ISO 639-3 = ang |
|||
}} |
|||
| ⚫ | It '''Aldingelsk''' ([[Ingelsk]]: ''Old English''; Aldingelsk: ''Ænglisc'') of '''Angelsaksysk''' (Ingelsk: ''Anglo-Saxon'') wie it [[Ingelsk]] sa't dat yn 'e snuorje tusken om-ende-by [[550]] en [[1066]] sprutsen waard yn wat no [[Ingelân]] en [[súd]]lik [[Skotlân]] is. Yn dat tiidrek ûntstie it Ingelsk út 'e [[Germaanske talen|Germaanske]] [[taal|stamtalen]] fan 'e mannemacht nei de [[Britske Eilannen]] ferfearne [[Angelen]] en [[Saksen (folk)|Saksen]]. Yn 't earstoan wiene der fjouwer [[dialekt]]en te ûnderskieden, dy't oerlevere binne fan 'e [[achtste iuw]] ôf. Fan dyselde tiid ôf ûndergie it Aldingelsk in sterke ynfloed fan it [[Aldnoarsk]]. Mei dêrtroch waard yn it Aldingelsk in ferienfâldiging trochfierd dy't bestie út it ferlies of de ôfswakking fan [[namfal]]len en oare [[grammatika]]le [[ferbûging (grammatika)|ferbûgings]]. It Aldingelske tiidrek einige abrupt mei de [[Normandyske Ynvaazje]] fan [[1066]], dy't beskôge wurdt as it begjin fan 'e [[Midingelsk]]e perioade. |
||
[[File:Germanic_dialects_ca._AD_1.png|left|thumb|230px|De [[areaal|fersprieding]] fan 'e [[Germaanske talen|Germaanske]] [[dialekt]]groepen oan it begjin fan 'e [[Gregoriaanske kalinder|Westerske jiertelling]]. Ut it reade gebiet by de [[Noardsee]]kust lâns, dêr't [[Ingveoanske talen|Ingveoanske dialekten]] sprutsen waarden, kamen yn 'e [[fyfde iuw]] de [[Angelen]], [[Saksen (folk)|Saksen]] en oare lânferhuzers dy't [[Ingelân]] [[kolonisearre]]n.]] |
|||
== |
== Taalbesibskip en fonology == |
||
Aldingelsk |
It Aldingelsk wie in [[Westgermaanske talen|Westgermaanske taal]] dy't nau besibbe wie oan it [[Aldfrysk]] en it [[Aldsaksysk]], en dy't yn 'e [[Iere Midsiuwen]] in sterke ynfloed fan it [[Aldnoarsk]] ûndergien hie. Hiel oars as it [[Modern Ingelsk]] wie it Aldingelsk in taal mei in grut [[morfology]]sk ferskaat en waard it krekt sa [[stavering|stavere]] as it [[útspraak|útsprutsen]] waard, dat wol sizze: de [[ortografy]] wie relatyf konsekwint, alhoewol net fêstlein, wylst de skriuwwize fan it hjoeddeistige Ingelsk notoir ûnbetrouber is as gids foar [[útspraak]]. [[Fonology]]sk hie it Aldingelsk in tal [[foneem|fonemen]] dy't letter ferlern gien binne, lykas de [x] (ch fan 'berch'), de [ɣ] (g fan 'bûge'), de [y] (ú fan 'rút'), de [y:] (ú fan 'drúf'), de [ø:] (eu fan 'deun') en de [ç], de [[stimleaze palatale frikatyf]] (sj fan 'sjippe', mar útsprutsen mei de [[tonge]] tsjin it hurde [[ferwulft]] oan drukt). |
||
== |
==Skiednis== |
||
It Aldingelsk ûntjoech him út in stikmannich [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaanske]] [[dialekt]]en dy't oarspronklik by de [[Noardsee]]kust lâns sprutsen waarden, fan [[Jutlân]] fia wat no [[Sleeswyk-Holstein]] en [[Nedersaksen]] is, oant yn [[Westerlauwersk Fryslân]]. Lju út dy kriten, de [[Saksen (folk)|Saksen]], [[Angelen]] en yn mindere mjitte ek [[Jutten]] en guon [[Friezen]], ferlieten yn 'e rin fan 'e [[fyfde iuw]], ûnder it [[Grutte Folkeferfarren]], harren wengebieten om har [[Angelsaksyske kolonisaasje fan Grut-Brittanje|op 'e Britske Eilannen te fêstigjen]]. Dy kolonisten kamen mei-inoar de [[Angelsaksen]] te hjitten, in gearlûking fan 'e [[etnonym|etnonimen]] 'Angelen' en 'Saksen'. Frjemd genôch lykje de dialekten fan 'e Angelsaksen net bot beynfloede te wêzen troch de [[Keltyske talen]] dy't doedestiden op 'e Britske Eilannen sprutsen waarden. Omtrint [[550]] wiene der safolle ferskillen ûntstien tusken de dialekten fan 'e Angelsaksen en de taalfarianten fan harren op it [[Jeropa|Jeropeeske]] [[fêstelân]] efterbleaune sibben, dat der foar it earst sprutsen wurde koe fan in Angelsaksyske (of Aldingelske) taal. Tsjin 'e [[sânde iuw]] hie it Angelsaksysk yn [[Ingelân]] en súdlik [[Skotlân]] in dominante posysje oernommen fan it [[Mienbrytoanysk]], in [[Keltyske talen|Keltyske taal]], en fan it [[Latyn]] (dat ûnder de iuwen fan [[Romeinen|Romeinske]] oerhearsking op 'e Britske Eilannen woartelsketten hie). |
|||
It Aldingelsk hie fiif [[namfal|nammefallen]]; it feit dat tsjintwurdich Ingelsk lykwols mar oer twa beskikt, wiist op in sterk morfologysk ferfal, dat in gefolch wie fan grut fermingen mei [[Normandysk]] (in [[Frânsk]] dialekt) nei de [[Slach by Hastings]] yn [[1066]] — foar it gemak wurdt dat jier wol sjoen as de skieding tusken Ald- en [[Midingelsk]]. Troch de Normandyske ynvaazje wie de fiergeande romanisearring fan it Ingelsk. Oant dizze tiid wie Ingelân meast oriïntearre op Noardwest-Jeropa. Nei de ynvaazje waard it hiel bot belutsen by de kontinintale Jeropeeske kultuer. As gefolch dêrfan soe it Ingelsk ûnder grutte ynfloed komme te stean fan it Frânsk. It modern Ingelsk hat in wurdskat dy't foar goed de helte út [[Romaanske talen|romaanske]] wurden bestiet. Yn it Aldingelsk wie dêrfan gjin sprake; it is in folslein [[Germaanske talen|Germaanske taal]], mei [[Aldnoarsk]]e ynfloeden troch kontakt mei de [[Wytsingen]]. |
|||
[[File:Anglosaxonrunes.svg|right|thumb|250px|De [[runen]] wêrmei't it Aldingelsk skreaun waard foar't it [[Latynske alfabet]] ynboargere rekke.]] |
|||
It Aldingelsk koe opdield wurde yn fjouwer dialekten: it fan oarsprong Angelske [[Mersiaansk]] en [[Noardumbrysk]] en it fan oarsprong Saksyske [[Kentysk]] en [[Westsaksysk]]. Trochdat it [[Keninkryk Wesseks]] yn 'e [[njoggende iuw]] de oare [[Heptargy|Angelsaksyske keninkriken]] oermânsk waard, wist it Westsaksysk him úteinlik ta de [[skriuwtaal|standertskriuwtaal]] te ûntwikkeljen. Sadwaande is yn dat dialekt it meastepart fan 'e Aldingelske [[literatuer]] oerlevere. De oare dialekten wiene lykwols gjin dearinnende wegen, want it Westsaksysk strûpte der letter ûnder, en it moderne Ingelsk komt fierhinne fuort út it Mersiaansk, wylst de [[Skotsk]]e taal fuortboude op 'e grûnslach fan it Noardumbryske dialekt. |
|||
Yn feite bestie it Aldingelsk út in grut tal [[dialekt]]en; dy't it bêste bewarre bleaun binne yn it [[Northumbrysk]] en it dialekt fan [[Wesseks]]. Yn bygelyks it [[Kentsk]] is net folle bewarre. |
|||
De ûntwikkeling fan 'e Ingelske taal fan Aldingelsk nei [[Midingelsk]] wie feitliks in iuwenlang proses fan stadige feroarings. Foar in part kamen dy fuort út 'normale' taalûntwikkeling, mei't libbene talen altyd oan it feroarjen binne. Mar dêrnjonken ûndergie it Ingelsk ek in sterke ynfloed fan it [[Aldnoarsk]] nei't it noarden fan Ingelân yn 'e [[8e iuw|achtste]] en de [[njoggende iuw]] fierhinne troch [[Noaren (folk)|Noaren]] [[kolonisearre]] waard. Hoewol't dy kolonisten úteinlik opgiene yn 'e Ingelske befolking, lieten se dúdlike [[taalkunde|linguïstyske]] spoaren nei. Dy waarden allinne noch mar fuortsterke doe't hiel Ingelân tusken [[1013]] en [[1042]] troch de [[Denemark|Denen]] oerhearske waard. Sa kaam it Ingelsk bygelyks oan [[wurd]]en as ''tree'' ("beam") en ''egg'' ("aai"), en teffens waarden de Angelsaksyske [[foarnamwurd]]en ''hie'', ''him'' en ''hera'' ferfongen troch de op it Aldnoarsk basearre ekwivalinten ''they'' ("sy", [[meartal]]), ''them'' ("harren"), resp. ''their'' ("harren", [[besitlik foarnamwurd|besitlik]]). |
|||
| ⚫ | |||
[[File:Her_swutelað_seo_gecwydrædnes_ðe.jpg|left|thumb|230px|"Her swutelað seo gecwydrædnes ðe", in Aldingelske ynskripsje boppe in [[doar]] yn 'e [[10e iuw|tsiende-iuwske]] St. Mary's Church fan [[Breamore]], yn [[Hampshire]].]] |
|||
Wichtige wurken yn it Aldingelsk binne de skriften fan kening [[Ælfric]] en in oantal heldedichten, dêr't de [[Beowulf]] it ferneamdst fan is. In oansjenlik tal manuskripten fan Angelsaksyske literatuer is bewarre bleaun yn it ''[[Exeter Book]]'', it ''[[Vercelli Book]]'' en it [[Junius-manuskript|''Junius''-manuskript]]. |
|||
De [[Normandyske Ynvaazje]] fan [[1066]] wurdt yn 'e regel foar it gemak oanholden as de ein fan 'e Aldingelske perioade en it begjin fan it [[Midingelsk|Midingelske tiidrek]], om't doe de iuwenlange ynfloed op it Ingelsk úteinsette fan it [[Normandysk]], in [[Romaanske talen|Romaanske taal]] dy't nau besibbe wie oan it [[Frânsk]]. Behalven troch de oername fan in grut tal Romaanske [[lienwurd]]en ûnderskate it Midingelsk him ek fan it Aldingelsk troch in yngeande ferienfâldiging fan it oarspronklik fiiffâldige [[namfal]]lesysteem, dat nei alle gedachten ôfsliten wie om it Aldingelsk mear yn oerienstimming te bringen mei it Aldnoarsk, dat in oar stelsel fan [[ferbûging (grammatika)|ferbûgings]] hie, mar dêr't it [[morfology (taalkunde)|morfologysk]] wol tige op liek. Yn elts gefal gie it ûnderskie tusken de [[nominatyf]] (earste namfal) en de [[akkusatyf]] (fjirde namfal) ferlern, útsein yn [[persoanlike foarnamwurden]], ferdwûn de [[ynstrumintalis]] alhielendal en waard it gebrûk fan 'e [[genityf]] (twadde namfal) beheind ta it omskriuwen fan besit. Fierders waard in grut tal ûngeregelde ferbûgingsfoarmen ta geregelde foarmen makke, wylst stadichoan ek de [[sinsbou]] folle minder fleksibel waard. |
|||
==Alfabet== |
|||
It Aldingelsk waard yn 't earstoan [[skriuwen|skreaun]] yn [[runen]], mar fan 'e [[sechsde iuw]] ôf waard in oanpaste foarm fan it [[Latynske alfabet]] brûkt, dat de op runen basearre [[letter]]s [[wynn]] (ƿ, foar de 'w' fan "skowe") en [[thorn (letter)|thorn]] (þ, foar de [[stimleaze th]] fan ''thin'') omfieme, en teffens de oanpaste Latynske lettertekens [[eth]] (ð, foar de [[stimhawwende th]] fan ''this'') en [[Æ|ash]] (æ, foar in [[fokaal]] dy't liket op 'e e fan "pet", mar fierder tebek yn 'e mûle útsprutsen wurdt). |
|||
| ⚫ | |||
De measte Aldingelske [[literatuer]] is oerlevere yn it [[Westsaksysk]], it [[dialekt]] fan it [[Keninkryk Wesseks]], om't dat [[polityk]] foar master opsloech. Yn mindere mjitte binne ek wurken yn it [[Mersiaansk]] en it [[Noardumbrysk]] bewarre bleaun, mar yn it fjirde haaddialekt, it [[Kentysk]], is net folle oerlevere. Wichtige wurken yn it Aldingelsk binne de skriften fan [[kening]] [[Elfrik]] en in stikmannich heldedichten, wêrfan't ''[[Beowulf]]'' it meast ferneamd is. In oansjenlik tal [[manuskript]]en fan Aldingelske literatuer is bewarre bleaun yn it ''[[Exeter Book]]'', it ''[[Vercelli Book]]'' en it [[Junius-manuskript|''Junius''-manuskript]]. |
|||
[[File:Beowulf_Cotton_MS_Vitellius_A_XV_f._132r.jpg|right|thumb|180px|De iepening fan it Aldingelske [[epos]] ''[[Beowulf]]'': ''Hƿæt ƿē Gārde / na ingēar dagum þēod cyninga / þrym ge frunon...'']] |
|||
Foarbylden fan oerlevere Aldingelske teksten binne: |
Foarbylden fan oerlevere Aldingelske teksten binne: |
||
| Rigel 18: | Rigel 43: | ||
* ''[[The Wanderer]]'' |
* ''[[The Wanderer]]'' |
||
== |
==Oplibbing== |
||
Krektlyk as guon oare histoaryske taalfoarmen is it Aldingelsk troch [[taalkundige]]n en [[hobby]]isten út letter tiid brûkt om teksten te meitsjen dy't òf de literatuer fan 'e Angelsaksen neibearden, òf de taal fan 'e Angelsaksen mei opsetsin oerbrochten nei in folslein oare [[kultuer|kulturele kontekst]]. Sa brûkte de ferneamde [[Ingelân|Ingelske]] [[taalkundige]] en [[fantasy (sjenre)|fantasy]]skriuwer [[J.R.R. Tolkien]] it Aldingelsk as de taal fan syn Rohirrim, de bewenners fan it lân Rohan yn syn [[trilogy]] ''[[The Lord of the Rings]]''. |
|||
* [[Angelsaksysk]] |
|||
Fierders hat de yntroduksje fan it [[ynternet]] de fersprieding fan materiaal oer en yn it Aldingelsk mooglik of alteast ienfâldiger makke. Guon [[webside]]n en [[ynternet]]foarums op it mêd fan it [[moderne heidendom]] en [[larp|histoaryske neispilings]] fiterje it aktive gebrûk fan it Aldingelsk oan. Der bestiet tsjintwurdich ek in [[:ang:XXX|Aldingelske ferzje]] fan 'e [[Wikipedy]]. Ut in ûndersyk út [[2014]] die lykwols bliken dat in grut diel fan it 'Aldingelsk' dat [[online]] brûkt wurdt, alhiel net op 'e histoaryske taal liket, en dat it boppedat grôtfol sit mei de meast basale [[grammatika]]le flaters.<ref>{{Aut|Neuland, Christina, en Schleburg, Florian}}, ''A New Old English? The Chances of an Anglo-Saxon Revival on the Internet'', yn: {{Aut|Buschfeld, S., et al. (red.)}}, ''The Evolution of Englishes: The Dynamic Model and Beyond'', Amsterdam, 2014 (John Benjamins), s. 486-504.</ref> |
|||
| ⚫ | |||
*{{en}}[http://www.ethnologue.com/language/ang Beskriuwing fan it Aldingelsk op ''Ethnologue''] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
{{YnterWiky|code=ang}} |
|||
{{boarnen|boarnefernijing= |
|||
| ⚫ | |||
<references/> |
|||
| ⚫ | |||
---- |
|||
| ⚫ | |||
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Old_English ''Notes'' en ''Bibliography'', op dizze side]. |
|||
| ⚫ | |||
---- |
|||
| ⚫ | |||
{{Commonscat|Old English}} |
|||
| ⚫ | |||
}} |
|||
[[Kategory:Aldingelsk| ]] |
[[Kategory:Aldingelsk| ]] |
||
De ferzje fan 21 jun 2017 om 22.13
| Aldingelsk | ||
| algemien | ||
| oare namme(n) | Angelsaksysk | |
| taalgebiet | Ingelân, súdlik Skotlân | |
| skrift | Latynske alfabet, runen | |
| taalbesibskip | ||
| taalfamylje | ● Yndo-Jeropeesk ● Germaansk ● Westgermaansk ● Noardwestgermaansk ● Angelsaksysk ● Ingelsk ● Aldingelsk | |
| dialekten | Kentysk, Mersiaansk, Noardumbrysk, Westsaksysk | |
| skaaimerken | ||
| tiidrek | 550 – 1066 | |
| ûntstien út | Noardwestgermaansk | |
| ûntjûn ta | Midingelsk | |
| taalkoades | ||
| ISO 639-2 | ang | |
| ISO 639-3 | ang | |
It Aldingelsk (Ingelsk: Old English; Aldingelsk: Ænglisc) of Angelsaksysk (Ingelsk: Anglo-Saxon) wie it Ingelsk sa't dat yn 'e snuorje tusken om-ende-by 550 en 1066 sprutsen waard yn wat no Ingelân en súdlik Skotlân is. Yn dat tiidrek ûntstie it Ingelsk út 'e Germaanske stamtalen fan 'e mannemacht nei de Britske Eilannen ferfearne Angelen en Saksen. Yn 't earstoan wiene der fjouwer dialekten te ûnderskieden, dy't oerlevere binne fan 'e achtste iuw ôf. Fan dyselde tiid ôf ûndergie it Aldingelsk in sterke ynfloed fan it Aldnoarsk. Mei dêrtroch waard yn it Aldingelsk in ferienfâldiging trochfierd dy't bestie út it ferlies of de ôfswakking fan namfallen en oare grammatikale ferbûgings. It Aldingelske tiidrek einige abrupt mei de Normandyske Ynvaazje fan 1066, dy't beskôge wurdt as it begjin fan 'e Midingelske perioade.
Taalbesibskip en fonology
It Aldingelsk wie in Westgermaanske taal dy't nau besibbe wie oan it Aldfrysk en it Aldsaksysk, en dy't yn 'e Iere Midsiuwen in sterke ynfloed fan it Aldnoarsk ûndergien hie. Hiel oars as it Modern Ingelsk wie it Aldingelsk in taal mei in grut morfologysk ferskaat en waard it krekt sa stavere as it útsprutsen waard, dat wol sizze: de ortografy wie relatyf konsekwint, alhoewol net fêstlein, wylst de skriuwwize fan it hjoeddeistige Ingelsk notoir ûnbetrouber is as gids foar útspraak. Fonologysk hie it Aldingelsk in tal fonemen dy't letter ferlern gien binne, lykas de [x] (ch fan 'berch'), de [ɣ] (g fan 'bûge'), de [y] (ú fan 'rút'), de [y:] (ú fan 'drúf'), de [ø:] (eu fan 'deun') en de [ç], de stimleaze palatale frikatyf (sj fan 'sjippe', mar útsprutsen mei de tonge tsjin it hurde ferwulft oan drukt).
Skiednis
It Aldingelsk ûntjoech him út in stikmannich Noardwestgermaanske dialekten dy't oarspronklik by de Noardseekust lâns sprutsen waarden, fan Jutlân fia wat no Sleeswyk-Holstein en Nedersaksen is, oant yn Westerlauwersk Fryslân. Lju út dy kriten, de Saksen, Angelen en yn mindere mjitte ek Jutten en guon Friezen, ferlieten yn 'e rin fan 'e fyfde iuw, ûnder it Grutte Folkeferfarren, harren wengebieten om har op 'e Britske Eilannen te fêstigjen. Dy kolonisten kamen mei-inoar de Angelsaksen te hjitten, in gearlûking fan 'e etnonimen 'Angelen' en 'Saksen'. Frjemd genôch lykje de dialekten fan 'e Angelsaksen net bot beynfloede te wêzen troch de Keltyske talen dy't doedestiden op 'e Britske Eilannen sprutsen waarden. Omtrint 550 wiene der safolle ferskillen ûntstien tusken de dialekten fan 'e Angelsaksen en de taalfarianten fan harren op it Jeropeeske fêstelân efterbleaune sibben, dat der foar it earst sprutsen wurde koe fan in Angelsaksyske (of Aldingelske) taal. Tsjin 'e sânde iuw hie it Angelsaksysk yn Ingelân en súdlik Skotlân in dominante posysje oernommen fan it Mienbrytoanysk, in Keltyske taal, en fan it Latyn (dat ûnder de iuwen fan Romeinske oerhearsking op 'e Britske Eilannen woartelsketten hie).
It Aldingelsk koe opdield wurde yn fjouwer dialekten: it fan oarsprong Angelske Mersiaansk en Noardumbrysk en it fan oarsprong Saksyske Kentysk en Westsaksysk. Trochdat it Keninkryk Wesseks yn 'e njoggende iuw de oare Angelsaksyske keninkriken oermânsk waard, wist it Westsaksysk him úteinlik ta de standertskriuwtaal te ûntwikkeljen. Sadwaande is yn dat dialekt it meastepart fan 'e Aldingelske literatuer oerlevere. De oare dialekten wiene lykwols gjin dearinnende wegen, want it Westsaksysk strûpte der letter ûnder, en it moderne Ingelsk komt fierhinne fuort út it Mersiaansk, wylst de Skotske taal fuortboude op 'e grûnslach fan it Noardumbryske dialekt.
De ûntwikkeling fan 'e Ingelske taal fan Aldingelsk nei Midingelsk wie feitliks in iuwenlang proses fan stadige feroarings. Foar in part kamen dy fuort út 'normale' taalûntwikkeling, mei't libbene talen altyd oan it feroarjen binne. Mar dêrnjonken ûndergie it Ingelsk ek in sterke ynfloed fan it Aldnoarsk nei't it noarden fan Ingelân yn 'e achtste en de njoggende iuw fierhinne troch Noaren kolonisearre waard. Hoewol't dy kolonisten úteinlik opgiene yn 'e Ingelske befolking, lieten se dúdlike linguïstyske spoaren nei. Dy waarden allinne noch mar fuortsterke doe't hiel Ingelân tusken 1013 en 1042 troch de Denen oerhearske waard. Sa kaam it Ingelsk bygelyks oan wurden as tree ("beam") en egg ("aai"), en teffens waarden de Angelsaksyske foarnamwurden hie, him en hera ferfongen troch de op it Aldnoarsk basearre ekwivalinten they ("sy", meartal), them ("harren"), resp. their ("harren", besitlik).
De Normandyske Ynvaazje fan 1066 wurdt yn 'e regel foar it gemak oanholden as de ein fan 'e Aldingelske perioade en it begjin fan it Midingelske tiidrek, om't doe de iuwenlange ynfloed op it Ingelsk úteinsette fan it Normandysk, in Romaanske taal dy't nau besibbe wie oan it Frânsk. Behalven troch de oername fan in grut tal Romaanske lienwurden ûnderskate it Midingelsk him ek fan it Aldingelsk troch in yngeande ferienfâldiging fan it oarspronklik fiiffâldige namfallesysteem, dat nei alle gedachten ôfsliten wie om it Aldingelsk mear yn oerienstimming te bringen mei it Aldnoarsk, dat in oar stelsel fan ferbûgings hie, mar dêr't it morfologysk wol tige op liek. Yn elts gefal gie it ûnderskie tusken de nominatyf (earste namfal) en de akkusatyf (fjirde namfal) ferlern, útsein yn persoanlike foarnamwurden, ferdwûn de ynstrumintalis alhielendal en waard it gebrûk fan 'e genityf (twadde namfal) beheind ta it omskriuwen fan besit. Fierders waard in grut tal ûngeregelde ferbûgingsfoarmen ta geregelde foarmen makke, wylst stadichoan ek de sinsbou folle minder fleksibel waard.
Alfabet
It Aldingelsk waard yn 't earstoan skreaun yn runen, mar fan 'e sechsde iuw ôf waard in oanpaste foarm fan it Latynske alfabet brûkt, dat de op runen basearre letters wynn (ƿ, foar de 'w' fan "skowe") en thorn (þ, foar de stimleaze th fan thin) omfieme, en teffens de oanpaste Latynske lettertekens eth (ð, foar de stimhawwende th fan this) en ash (æ, foar in fokaal dy't liket op 'e e fan "pet", mar fierder tebek yn 'e mûle útsprutsen wurdt).
Literatuer
De measte Aldingelske literatuer is oerlevere yn it Westsaksysk, it dialekt fan it Keninkryk Wesseks, om't dat polityk foar master opsloech. Yn mindere mjitte binne ek wurken yn it Mersiaansk en it Noardumbrysk bewarre bleaun, mar yn it fjirde haaddialekt, it Kentysk, is net folle oerlevere. Wichtige wurken yn it Aldingelsk binne de skriften fan kening Elfrik en in stikmannich heldedichten, wêrfan't Beowulf it meast ferneamd is. In oansjenlik tal manuskripten fan Aldingelske literatuer is bewarre bleaun yn it Exeter Book, it Vercelli Book en it Junius-manuskript.
Foarbylden fan oerlevere Aldingelske teksten binne:
Oplibbing
Krektlyk as guon oare histoaryske taalfoarmen is it Aldingelsk troch taalkundigen en hobbyisten út letter tiid brûkt om teksten te meitsjen dy't òf de literatuer fan 'e Angelsaksen neibearden, òf de taal fan 'e Angelsaksen mei opsetsin oerbrochten nei in folslein oare kulturele kontekst. Sa brûkte de ferneamde Ingelske taalkundige en fantasyskriuwer J.R.R. Tolkien it Aldingelsk as de taal fan syn Rohirrim, de bewenners fan it lân Rohan yn syn trilogy The Lord of the Rings.
Fierders hat de yntroduksje fan it ynternet de fersprieding fan materiaal oer en yn it Aldingelsk mooglik of alteast ienfâldiger makke. Guon websiden en ynternetfoarums op it mêd fan it moderne heidendom en histoaryske neispilings fiterje it aktive gebrûk fan it Aldingelsk oan. Der bestiet tsjintwurdich ek in Aldingelske ferzje fan 'e Wikipedy. Ut in ûndersyk út 2014 die lykwols bliken dat in grut diel fan it 'Aldingelsk' dat online brûkt wurdt, alhiel net op 'e histoaryske taal liket, en dat it boppedat grôtfol sit mei de meast basale grammatikale flaters.[1]
Keppelings om utens
- (in) Beskriuwing fan it Aldingelsk op Ethnologue
- (in) Oersetprogramma fan Aldingelsk nei Modern Ingelsk
- (in) Yntroduksje ta it Aldingelsk
- (in) Oer it Aldingelske alfabet
- (in) Wurdboek Aldingelsk – Modern Ingelsk
- (in) In ferliking fan Shakespeare syn Ingelsk mei Aldingelsk
 |
Dizze taal hat syn eigen Wikipedy. Sjoch de Aldingelske ferzje. |
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Notes en Bibliography, op dizze side.
|
