Rebus
In rebus is in soart fan wurd-puzel dêr't figueren yn brûkt wurde om wurden of wurddielen foar te stellen.
Neist de figuerkes besteane rebussen meastal út letters dy't tafoege, weihelle, of ferfongen wurde moatte troch oare letters.
Elke rebus freget in eigen oanpak. Foar de measte rebussen jildt:
- De stân fan letters is wichtich. 'Foar, efter, boppe, ûnder, yn, op': al dizze oanwizings kinne ûnderdiel wêze fan it te finen wurd.
- De klank fan de letters spilet bytiden mei. Bygelyks: de letter D kin soms DE betsjutte, foar de letter L sil soms EL lêzen wurde moatte, ensafuorthinne.
- In krús of in streek troch in wurd of letter moat soms ek op in bepaalde manier lêzen wurde. Soms betsjut it NET of GJIN of WEI. Bygelyks in krús troch ICH betsjut dan NEATICH (it krús wol dan sizze: NEAT).
- Yn in oantal puzzels spilet de kleur in grutte rol. [1]
In rebus dy’t folslein út letters bestiet (lykas yn it Ingelsk "CU" foar "Oant sjen") stiet bekend as in gramogram, grammagram of letterwurd. Dit konsept wurdt soms útwreide mei getallen (lykas yn "Q8" foar "Koeweit") [2]
Piktogrammen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De term rebus ferwiist ek nei it brûken fan in piktogram om in syllabyske klank wer te jaan. Hjirmei wurde piktogrammen omsetten yn fonogrammen. Dit proses, in foarrinder fan de ûntwikkeling fan it alfabet, fertsjintwurdiget ien fan de wichtichste ûntwikkelingen fan it skriuwen. Folslein ûntwikkele hiëroglifen dy’t op rebuswize lêzen waarden, binne al yn 3400 foar Kristus yn it Egyptyske Abydos brûkt. [3] Yn Mesopotamië waard it prinsipe foar it earst tapast op proto-spikerskrifttabletten, te begjinnen yn de Jemdet Nasr-perioade (± 3100-2900 f.Kr.). [4][5]
It skriuwen fan in korrespondinsje yn rebusfoarm waard populêr yn de 18e iuw en gie troch oant yn de 19e iuw. Lewis Carroll skreau oan bern dêr’t er mei befreone wie plaatje-puzel rebusbrieven, ûnsinbrieven en spegelbrieven, dy ’t foar in spegel hâlden wurde moasten om se lêze te kinnen. [6] Rebusbrieven wiene bedoeld as in soarte koade mar ek wol gewoan as tiidferdriuw.
Rebus begjinsel
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn de taalkunde is it rebusprinsipe it brûken fan besteande symboalen, lykas piktogrammen, inkeld foar harren klank, los fan harren betsjutting, om nije wurden wer te jaan. In soad âlde skriuwsystemen brûkten it rebusprinsipe om abstrakte wurden wer te jaan, dy’t oars hast net útbylde wurde koene mei piktogrammen. In foarbyld dat it rebusprinsipe illustrearret, is de werjefte fan de Ingelske sin "I can see you" troch gebrûk te meitsjen fan de piktogrammen fan "eye-can-sea-ewe".
Der binne taalkundigen dy't miene dat de Sinezen harren skriuwsysteem ûntwikkelen neffens it rebusprinsipe en Egyptyske hiëroglifen brûkten somtiden in soartgelikens systeem.[7] In ferneamd rebusbyld fan Ramses II brûkt trije hiëroglifen om syn namme gear te stallen: Horus (ek wol Ra neamd) foar Ra; it bern mes en de siggeplant (stâle yn de linkerhân holden) su foarmen sa de namme Ra-mes-su. [8]
Freud miende dat de rebus de basis wie foar it bleatlizzen fan de latinte ynhâld fan de dream. [9] Hy skreau: In dream is in byldpuzel fan dit soarte en ús foargongers op it mêd fan dreamynterpretaasje ha de fout makke om de rebus as in pikturale komposysje te behanneljen: en sa like it harren ûnsinnich en weardeleas.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Rebussen binne ien fan 'e âldste soarten wurdspultsjes, dy't datearje út 'e iere Europeeske heraldyk. It oarspronklike doel wie om efternammen op te nimmen yn heraldyske ûntwerpen op in fisueel wichtige manier, mar it doel ûntjoech him ta in unike manier om te kommunisearjen, in foarm fan artistike útdrukking, in manier om produkten te promoatsjen, en in populêr puzeltype.
Etymology
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It wurd 'rebus' kaam it moderne Ingelsk yn troch it Frânsk en it Latyn. Oarspronklik koe it letterlik út it Latyn oerset wurde as 'troch objekten'. It wurd siet ek yn 'e útdrukking "non verbis sed rebus", dat betsjut 'net troch wurden, mar troch dingen'. Om't it in passende beskriuwing is fan moderne rebussen, wurdt dizze útdrukking yn it Ingelsk faak beskôge as de oarsprong fan it wurd.
Yn 'e midden fan 'e 17e iuw hawwe Frânske boarnen lykwols it brûken fan it wurd opnommen yn 'e Frânske útdrukking 'de rebus quæ geruntur', oerset as 'fan dingen dy't barre'. De sin ferwiisde nei de trend by karnavals om satiryske posters en keunstwurken op te setten dy't aktuele barrens ôfbyldzje troch rebuseftige byldsymboalen. Nei alle gedachten hat de Latynske ferzje mear direkt it moderne Ingelske gebrûk beynfloede, mar de popularisearring fan it wurd sa't tapast op 'e Frânske karnavalrebusen hie noch wat ynfloed op de evolúsje fan it wurdspultsje sels.
Midsiuwen – Heraldyk
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 'e Midsiuwen waard heraldyk yn Europa faak brûkt om yndividuele minsken, regio's of keninkriken op unike wize te ferbyldzjen. Wenst yn persoanlike wapenskylden wie it brûken fan sprekkende wapens, in manier om nammen en titels te út te byldzjen middels in rebus. De bylden op it skyld foarmje in fisuele foarstelling fan de namme fan de drager of de namme fan it gebiet. Se wurde ek wol ‘sprekkende wapens’ neamd, om't se faak letterlik de namme fan 'e drager sprekke troch symboalen.
Om't in protte efternammen út beroppen kamen bestiene in soad wapens út fisuele foarstellings fan 'e etymology fan in namme. Dit wie bygelyks sa by de foaroansteande famylje Bowes-Lyon, dy't sawol bôgesjittersbôgen as heraldyske liuwen op har wapen hiene. Sa bestie it stedswapen fan it Frânske Châteaurenard út in château (kastiel) en in renard (foks).
1700-1900 - Sosjale en artistike rebussen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Doe't de heraldyk minder brûkt waard, ferdwûnen ek rebussen yn it westen. In foarm fan rebus bekend as ‘hanjimono’ waard lykwols populêr yn Japan oan it begjin fan 'e 18e ieu. Benammen klean waarden in populêre manier om lytse rebus-puzels te toanen en waard faak brûkt troch kabuky-akteurs om har gildenamme wer te jaan.
Pas yn 'e midden fan' e 18e ieu kamen rebussen yn Europa wer yn 'e moade, benammen yn' e foarm fan koartswilige korrespondinsje tusken freonen. It ferstjoeren fan kaarten mei foto's derop om in berjocht oer te bringen wie net allinnich in moaiere opsje, mar hie ek de mooglikheid om de grutte fan in opjûne korrespondinsje te ferkoartsjen. Wylst it besparjen fan kosten miskien gjin faktor west hat, is it brûken fan minder papier noch altyd in goede reden om rebusbrieven te oefenjen. Ferneamde brûkers hjirfan wiene Voltaire, Frederik II fan Prusen en Lewis Carroll. [10]
Sjoch ek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
 |
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Rebus fan Wikimedia Commons. |
| Taalpuzels | |
|---|---|
|
anagrampuzel
• drûdel
• filippine
• hertpuzel
• hynstesprong
• kryptogram
• krúswurdpuzel
• paspuzel
• pazurgo
• pentagrampuzel
• petpuzel
• rebus
• sânglêspuzel
• scrabble
• sitaatpuzel
• slashpuzel
• spiraalpuzel
• Sweedske puzel
• taartpuzel
• trochrinner
• weefpuzel
• wordfeud
• wurdfrissel
• wurdian
• wurdl
• wurdljedder
• wurdriuwen
• wurdsiker
• wurdwjirm
| |