Grifformearde tsjerke (Bunde)
| Protestantsk-grifformearde tsjerke
Evangelisch-reformierte Kirche | ||
| bouwurk | ||
| ||
| lokaasje | ||
| lân |  Dútslân
| |
| regio |  Nedersaksen
| |
| lânkring |  Lier
| |
| plak | Bunde | |
| adres | Kirchring | |
| bysûnderheden | ||
| type bouwurk | Tsjerke | |
| boujier | 13e iuw toer 19e iuw | |
| boustyl | Romanogotyk, klassisisme | |
| monumintale status |  Kultuermonumint
| |
| offisjele webside | ||
| Side tsjerklike gemeente | ||
De protestantsk-grifformearde tsjerke fan Bunde yn it Eastfryske lânkring Lier yn Nedersaksen is in krústsjerke út de 13e iuw. It gebou is te ferielen yn in romaansk skip (± 1200), in eastlik diel (± 1270) yn romanogoatyske styl en in klassisistyske westlike toer út 1840. Yn de rin fan de tiid waard de tsjerke ferskillende kearen ferboud.
Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Nei alle gedachten stie op it plak eartiids mooglik al 1000 f.Kr. in houten tsjerke. Yn it dwersskip binne resten fan in sânstiennen sark mei kristlike symboalen fûn, dy't âlder is as de hjoeddeiske bakstientsjerke. De tsjerke wie oarspronklik oan Sint-Martinus wijd en hearde by de proasdij Hatzum yn it bisdom Múnster.
_19_ies.jpg)
It tsjinwurdige skip waard sûnt 1200 boud en is sadwaande yn de âldste bakstiennen gebouwen fan Eastfryslân. Al om 1270-1280 hinne waard in transept en in koer tafoege, sadat in krústsjerke ûntstie. Nei dy ferlinging waarden de measte romaanske portalen yn it skip tichtmistsele en de lytse romaanske finsters troch gruttere goatyske ferfongen. De oarspronklike toer soe neffens de kronyk fan Eggerik Beninga al yn 1246 troch in orkaan ynstoart wêze (Op ditmael is daer dorch de groote torn tho Bunde nedergevallen). Dêrfoaroer waarden der nei alle gedachten yn de 13e iuw flanktuorren oan it koer boud, dy't oan it begjin fan de 16e iuw ôfbrutsen waarden of yn 1501 troch fijannige Grinzers fernield waarden, dy't neffens Beninga de tsjerke en it plak plonderen en yn 'e brân stieken (und de kercke mit den Dorpe upgebrant).
Yn de tiid fan de reformaasje gyng de gemeente oer op de grifformearde lear. Yn 1651 waard yn de tsjerke yn de noardlike transeptearm in galerij boud. Nei in brân waard de gevel fan it koer yn 1696 op 'e nij boud. Nei't de ferwulften fan it dwersskip en koer yn 1705 útbrutsen waarden, krige de rest fan de tsjerke lykas al yn it skip in houten tonferwulft. De tekst op de súdlike gevel yn giele stien neamt it jiertal 1705 en de nammen fan de doetiidske tsjerkfâlden. De hjoeddeiske toer waard yn 1840 troch Marten Bruns Schmidt (Ditzum) boud. Yn 1896 krigen de tagongen fan it dwersskip wynportalen yn de styl fan de neogotyk.
By in renovaasje yn 1958 waarden yn it ûnderste diel fan it koer de nissen en bline bôgen wer bleatlein en krigen de rûne finsters glês yn lead ramen. Nei it ferwiderjen fan de kalklagen fûnen de restauraasjemeiwurkers de âlde kleuren fan de krusingspylders werom, dy't foar in part rekonstruearre binne. Yn de jierren 1980-1981 waarden noch twa sakramintsnissen en de bundelpylders fan it eastlike koer bleatlein.
Ynterieur[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
_08_ies.jpg)
By renovaasjewurk yn de 19e iuw waard op de hichte fan de finsters yn it eastlike diel in gong tusken de twaskalige muorre frijlein, dy't troch it hiele koer rint en foar in part bewarre is. De funksje fan de gong is net wis, mar mooglik wie it in paad om te flechtsjen. De oarspronklike tuorren oan it koer, dy't mei de gong ferbûn wiene, makken in trep nei boppe mooglik. Yn it koer binne twa nissen út de katolike tiid en ferskillende wijkrúsen bewarre bleaun. De muorrebeskildering is noch foar in part sichtber.
It doopfont yn de krusing fan de tsjerke datearret fan de 13e iuw. Yn de eastlike muorre fan de súdlike earm is in diel fan in stiennen sydalter mei fresko's út 1500 fan rankwurk bewarre bleaun. It houten doksaal mei in klok oan de kant fan it koer datearret fan 1751 en soarget foar de ôfskieding fan de nachtmielsromte fan de tsjerke.
De tsjerke besit in barokke preekstoel mei grut klankboerd út 1720. De iken banken datearje ek út dy snoarje. Wat fierder fan de preekstoel, wat heger de banken steane. De doarkes binne fersierd mei traaljewurk, seispuntige stjerren en houtsnijwurk en de efterste banken hawwe lytse trepkes om de bank yn te gean. De twa kroanluchters binne makke troch de oargelbouwer Hinrich Just Müller.
Yn de toer hingje trije klokken. De âldste is fan 1753. In twadde klok waard yn 1951 getten om de yn de Twadde Wrâldkriich omraande klok te ferfangen. De grutste klok waard yn 1817 yn Bunde omgetten.
_06_ies.jpg)
Oargel[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De westlike galerij hie yn de 16e iuw al in oargel. Yn 1790-1793 boude Hinrich Just Müller út Wittmund foar 1700 ryksdaalders it oargel. Dêrfan is de oargelkas bewarre. It Müller-oargel hie 22 registers op twa manualen en it pedaal wie oanhongen. De foargonger fan it Müller-oargel waard foar 100 ryksdaalders oernommen troch Müller en oan de Sint-Petrustsjerke yn Aurich-Oldendorf ferkocht, dêr't de oargelkas noch altiten oanwêzich is. Gerd Sieben Janssen reparearre it oargel yn 1872. Johann Diepenbroch fergrutte it ynstrumint mei in selsstannich pedaal mei trije registers. Friedrich Klassmeier ferfong it ynstrumint yn 1926 troch in nij oargel mei 27 registers. It komplete binnenwurk fan it oargel waard yn 1965 troch Karl Schuke út Berlyn fernijd. it oargel telt no 23 registers.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Literatur en Einzelnachweise, op dizze side.
|
