Klemburg

It hûs Klemburg is in ryksmonumint yn Brongergea. De namme Klemburg komt fan it 'Klemrjocht', it rjocht om it hûs te bouwen op it lân fan in oar, in soarte erfpacht. Mar der wiene wat ferskillen. It hûs Klemburg waard boud op de grûn, dy't hierd waard fan de tsjerke. It rjocht op klem ûntstie yn de 17e iuw. Beklemming wie bedoeld om lannen byinoar te hâlden, om't by splitsing (de ferkeap fan in part) altyd de tastimming fan de eigner nedich is. Sa wie der by erfenis altyd mar ien bern dat it bedriuw (yn syn gehiel) oernaam.

Sûnt 1632

Klemburg waard om 1632 boud op it plak fan in âlder gebou, dat eartiids bewenne waard troch Onno Zwier van Haren en by Pauwenburg hearde. Yn de rin fan de tiid binne der hieltyd mear ûnderdielen by komd, sadat der fan trije boufazen sprutsen wurde kin. Efter de gevel is de wenkeamer mei fjoerplak. De âlde oksebloedreade flierplanken binne noch oarspronklik. Ien fan de protte eardere bewenners, wêrûnder ferskate dûmny’s, luts de gong by de wenkeamer, sadat de keamer rommer waard. De hege foardoar bleau lykwols stean, mar wurdt net mear brûkt. It tsjintwurdige kantoar leit neist de wenkeamer, dy't eartiids faaks de keuken wie.
Yn 1795 sette dûmny Albertus van Delden in stik efter it hûs oan, dat no brûkt wurdt as sliepkeamer foar de hjoeddeiske bewenners. Hûndert jier letter folge de tredde boufaze, dêr't no de wenkoken sit. In steile trep giet nei de souder, dêr't tsjintwurdich trije sliepkeamers binne. Der siet eartiids in bedsteed tusken de wenkeamer en it kantoar, dat troch de hjoeddeiske bewenners foar in part fuorthelle is. De ûnderkant fan it bedsteed waard sparre, want dêr is in âlde kelder. Yn dizze kelder stiet noch in poartsje dat mei in stek ôfsluten wurde kin. Op it plak dêr’t it bedstee wie, siet in ûnsichtber lûkje yn de souder, dêr't eartiids kostberheden yn bewarre waarden. In inkele sintimeters breed kastke rint lâns de folle hichte fan de hûskeamerdoar en is foar elkenien ûnsichtber.
Oan beide kanten fan Klemburg steane âlde bûkebeammen, dy't mear as twahûndert jier âld binne en lykas it hûs op de monumintelist steane. Twa âlde linebeammen tsjinje as sinneblinen. Ut de wenkeamer wei hat men sicht op in heuvel, de saneamde 'Berch fan Brongergea'.

1640

Ut de belestingoanjefte docht bliken dat Klemburg al bestie yn 1640 en eigendom wie fan de grifformearde Tsjerke yn Mildaam. Sa hiet eartiids de Nederlânske Herfoarme Tsjerke, of ek wol de Grifformearde tsjerke neamd, mar yn bredere sin as de hjoeddeiske term 'Herfoarme'. Yn 1640 wie Jan Beerns hierder, yn 1698 Geert Engberts en yn 1788 Cornelis Sytses. De benefyske registers fan 1543 foar de Sânwâlden binne tige ûnfolslein, oars soe út it foargeande suver wol opmakke wurde kinne dat Klemburg dêrfoar ek pastoargoed west hawwe moat. Sa ek foar de reformaasje. It wie doe hast wis eigendom fan de parochytsjerke yn Brongergea en letter oergien nei Mildaam. Yn de perioade fan 1640 ôf waard Klemburg ferhierd oan: Jan Beerns (1640), Geerts Egberts (1698), Cornelis Sytses (1788) en Albertus fan Delden (1794).

Albertus fan Delden

Albertus fan Delden wie fan 1793 oant 1796 hierder, wêrnei't er yn 1797 Klemburg kocht. Albertus fan Delden wie in meniste predikant út Snits. Hy waard berne yn Dimter yn 1748 en kaam út in keapmanslaach. Yn 1773, doe't er al ‘de bekwame Albertus van Delden’ neamd waard, waard er beneamd as predikant by de feriene meniste gemeente yn Snits. Yn 1797 gied er mei emiraat, mar al earder wied er hierder fan Klemburg. It plak dêr't er syn hûs sette of renovearje liet wie doe noch eigendom fan de grifformearde tsjerke yn Mildaam. It hûs stiet yn 1793 yn de belestingkohieren. Hy waard ek neamd as de eigner fan de bosk. Albertus fan Delden stoar yn 1810 op syn lângoed. Dat liet er nei oan syn nicht Catharina Tichelaar.

Catharina Adema-Tigchelaar

Catharina Tichelaar waard yn 1763 berne yn Snits. Hja wie in pakesizzer fan Berend Wouters út de bekende oaljeslachterfamylje fan Snits. Se wie earst troud mei sjippemakker Johannes Hermannus Feickens (1763-1801) en dêrnei (1805) mei Barro Adema (1766-1820), dy't boargemaster fan Snits wie. Se krigen beide fjouwer bern út harren earste houlik. Ien fan de soannen fan Barro Adema wie Lollius Adema, dy't yn Oranjestein en Lyts Meerzigt wenje soe. De Lollius Ademaleane yn It Oranjewâld is nei him neamd.
De Adema’s begûnen al yn 1810 mei it útwreidzjen fan Klemburg. Dat jier kochten se 7 moargen oan lân en bosken foar en efter it hûs. Adema kocht dy grûn foar 2.000,- ynstee fan 1.400,- fan de doarpskommissarissen fan Mildaam, omdat ‘de pleatslike situaasje fan in bysûndere aard wie’. Se kamen dêrmei yn it besit fan in langhalich stik lân dat nei it noarden oant healwei De Knipe rûn (sawat op de hichte fan it hjoeddeiske Museum Belvédêre) en nei it suden oant healwei de dyk dy't fan Aldskoat nei Mildaam rint. Yn 1829 kochten se in part fan de Brongergealeane, dy't in geunstige ferbining foarme tusken harren hûs en de Dûmnysingel. It útsjoch nei dy leane fan de westgevel fan Klemburg is letter garandearre troch in rút yn de sydmuorre. Neist de leane kochten se in part fan de Suderbosk. Dêrmei krige it de grutste ôfmjitting dy't it ea hân hat.

Jessina & Margaretha Feickens

Catharina Tigchelaar ferstoar yn 1844, har man Barro Adema wie yn 1820 al stoarn. Doe't it lângoed yn 1845 ferdield waard krigen de dochters Jessina en Margaretha Feickens de besittings op It Oranjewâld. Margaretha ferstoar in jier letter yn 1846. Yn dat jier ferkocht har suster de bosk besuden de hjoeddeiske Bieruma Oostingwei, kadastrale kavels 264, 265 en 266, oan de doetiidske eigener fan Oranjestein, Sjuwke Cats. Yn de akte stie dat de leane út iken bestie en dat dêr ek kaphout en dinnen groeiden. Yn 1847 waarden ek de kadastrale perselen 126 en 128 ferkocht oan Sjuwke Cats.

Rintsje Jans Fleersma

Yn 1850 ferkochten de erfgenamten fan Jessina en Margaretha it lângoed oan Rintsje Jans Fleersma Koopmans, in hierder op De Jouwer. (By finale tawizing op 12-02-1850 troch notaris Jacob Sibles Bokma te Akkrum/registrearre op It Hearrenfean 16-02-1850; boek 83, nr. 30; ferkeap oan kastlein Skene by de Alde Tinte yn Oranjewâld, definitive tawizing oan kastlein Meyer op Heidewâld). De beskriuwing fan 'e advertinsje wie: It Bûtengoed neamd Klemburg, lizzend ûnder Brongergea by It Oranjewâld, mei in eigen skjin hûs, túnmanshûs, grientetún, grutte appeltún mei sa'n 200 moaie fruitbeammen, goed oanleine bosken, wêryn in hege berch en in stik lân, tegearre grut 6 hektare 89 roeden 60 jellen. Te feiljen yn 6 persielen, mei it rjocht ta gearfoeging. Akseptaasje fan it hûs oer 12 maaie 1850 en oars fuortdalik. It kaphout en sa'n 170 rjochte beammen waarden 'oanhâlden', mar soene by de definitive tawizing feile wurde. Dizze beammen en hout stiene foar it grutstepart by de berch. De sinnewizer, de broeibakken mei ruten en it bêdsje mei rododendrons foar it hûs binne fan kavel 30 helle.’’ De beane bedragen wiene: kavel 27: 900,-, kavel 28: 600,-, kavel 29: 935,-, kavel 30: 1.300,- (troch Tjeerd Yntzes Nijenhuis), kavel 119 (súdlik diel mei berch: 950,- (troch J.R. Oudeschoot), perseel 119: (noardlik part mei dyk): 677 gûne. Mei-elkoar 5.363 gûne. Rintje Jans Fleersma kocht mei dizze definitive tadieling alles kumulatyf foar 6.113 gûne. Rintsje gie sels op Klemburg wenjen.

Otto en Gerke de Boer

Yn 1855 besleat Rintje om Klemburg wer te ferkeapjen. As goede keapman dielt er de 6 kadastrale gebieten yn 11 persielen. It úttreksel jout in tige detaillearre byld fan it lângoed Klemburg yn dy tiid. De tekening yn de keapakte is ek tige ferhelderend. Algemiene ynformaasje: “Ferkeap troch notaris Arjen Binnerts op It Hearrenfean op freed 26 oktober 1855 om 19.00 oere by herberch Meyer te Heidewoud. Ferkeaper Rintsje Jans Fleersma Koopmans, rintenier wenjend op 'Klemburg’ yn Brongergea Lângoed besteande út: Tige kreaze Huzinge Túnmanshûs Grientetún Grut Hôf mei mear as 200 moaie fruitbeammen. Goed ûntwikkele bosken, wêryn in hege berch en in (part fan de bêste) greide, grutte: 6 hektare, 89 roeden, 60 jelne (oer 6 ha.) grinzjend oan Tjeerd Yntzes Nijenhuis yn it easten en Jan Sipkes Heida yn it westen. Betelling yn goede grou sulveren munt oan hannen en op ûntfangst fan de ferkeaper of syn fertsjintwurdiger op it kantoar fan 'e notaris.

Túnkers

Sûnt 1856 is bekend dat der op Klemborg in túnman wennet: Jan Hendriks Oosterhagen en syn frou Jetske W. Faber. Fan 1858 oant 1871 wie dy taak reservearre foar túnman Klaas Jans Volbeda en Elisabeth Heratius Radsma

Murk van Klemburch

Klaas hie in pakesizzer Franke Volbeda; in dichter mei de namme 'Murk van Klemburch'. Franke waard berne op 19 oktober 1885 yn Nijehaske, dêr't syn heit túnman wie. Dat berop hat er ek sels útoefene, mar hy wie ûnder oaren ek evangelist yn Havelte. Op âldere leeftyd krige er belangstelling foar de Fryske literatuer. Dat blykte út it skriuwen fan gedichten. Hy wie in dichter dy't gjin rom socht, mar syn poëzij yn stilte skreau. Syn hânskriften binne bewarre bleaun yn grutte oantekenboekjes/boeken, dy't op it stuit by Tresoar yn Ljouwert bewarre wurde. Yn ien fan dizze skriften leit Volbeda út wêr't de namme 'Murk van Klemburch' wei komt. Klemburch komt fan it hûs ‘Klemburg’, dêr't Klaas mei syn húshâlding wenne. Murk komt fan Murk Klazes Volbeda, syn heit. Oer it generaal geane syn gedichten, faak yn sonnetfoarm, oer syn eigen omjouwing; It Hearrenfean, It Oranjewâld, Nijehaske, De Jouwer en Snits; oer syn jeugd, syn wurk en de rykdom yn de natoer. De gedichten binne net allegear like goed slagge, mar der binne ek guon dy't wol moai binne, lykas ûndersteande fers oer it begraafplak fan Brongergea:

Lyts is it rûne hof fan Brongerga,

Hjoed dreamt midden yn de nacht,

En mei de stien fan Samme Tjeards en sa

En dêr komt de stilte de kelders yn.

Franke Volbeda ferstoar op 6 oktober 1963.

Anne Wietzes Nijenhuis

Yn 1871 kocht Anne Wietzes Nijenhuis, dûmny yn de Kristlik Herfoarme Tsjerke fan Mildaam, it 'Buitengoed Klemburg' foar NLG 7.000 (+ NLG 410,39⁵ kosten) fan de famylje De Boer. De ferkeap omfette deselde kadastrale gebieten as earder kocht troch dizze bruorren. Nammentlik de nûmers 27, 28, 29, 30, 119 en de dyk foar it hûs mei de bjirmen, dy't no oanjûn wurde as nûmers 788 en 789. Allinnich de broeibakken lykje ferdwûn te wêzen, lykas de sinnewizer.
Op 1 desimber 1871 is hy eigner fan perseel 119, de gebouwen op 12 desimber 1872 en de rest op 1 febrewaris 1872 (akte ynskreaun op It Hearrenfean op 2 juny 1871, diel 65, folio 168). Anne Wietzes, of ek Anne Tjeerd Wietzes, bleau yn de pastorij yn Mildaam wenjen en ferhierde Klemburg. Hy wie 28 jier dûmny yn Mildaam, fan 1862 oant 1891. Hy wenne earder yn 't Zand (Grinslân) en wie troud mei Wilhelmina Jans Wiersum mei wa't er fiif bern krige, dy't berne waarden yn Grins en Mildaam: Wietze Tjeerd Annes (1859, 't Zand). Wietze wie, lykas syn heit, grifformeard predikant yn Aldeboarn en Britsum. Hy wie troud mei Trijntje Otma (22/05/1854 – 22/01/1890). Gjin bern út dit houlik. Wietze ferstoar op 30 jannewaris 1922 yn Assen. Anne Wietzes Nijenhuis liet yn 1878 it túnmanshûs ferfange troch in nij. Hy wenne oant 1891 yn Mildaam, wêrnei't er him nei wenjen sette yn Ljouwert. Dêr stoaren hy en syn frou koart nei elkoar respektivelik op 21 april 1894 en op 18 maaie 1894.
Syn twadde soan Pieter waard yn 1883 boer op 'Hoeve Klemburg' en gie sels op it lângoed wenjen. Hy soe hjir oant 1920 wenje. Earst as hierder, doe as eigner. Hy krige it lângoed troch tadieling neffens in akte fan skieding, opsteld op 2 jannewaris 1895 troch notaris Andries Andringa. Transkribearre by úttreksel fan it Hypotheekburo op It Hearrenfean op 22 jannewaris 1896 yn diel 480, nr 28. Pieter is berne op 20 maaie 1864 te Mildaam en ferstoar op 20 juny 1920 yn Brongergea. Fan berop wied er boer. Hy boaske op 8 oktober 1896 op It Hearrenfean (Skoatterlân) mei Jeltsje Fokkes Hijlkema (29-09-1867 oant 03-07-1938). Hja hiene gjin bern.
Yn 1901 waard de funksje fan in túnmanshûs feroare yn in boerepleats. Pieter Annes liet foar dizze pleats yn 1911 troch timmerman W. Dam út Ketlik in nij hûs sette. Dy pleats hjitte 'Hoeve Klemburg'. De bou koste 4.000 gûne. (Kadastraal: Mildaam A nr.788) It houlik tusken Pieter Annes en Jeltje Fokkes is sletten sûnder mienskip fan goed, mar Pieter hie in testamint opsteld dêr't yn stie dat syn frou rjocht hie op it fruchtgebrûk fan syn eigendommen nei syn dea. Yn dit testamint, dat op 4 april 1908 troch notaris fan Beijma thoe Kingma opsteld is, stiet: “Ik legatearje frij fan suksesjerjocht, myn frou Jeltsje Fokkes Hijlkema, it libbenslang fruchtgebrûk fan myn neilittenskip en ûnthef har fan de ferplichting om foar dat fruchtgebrûk wat wissichheid te stellen." Jeltsje Fokkes koe nei it ferstjerren fan har man noch 18 jier genietsje fan dit fruchtgebrûk. Sy ferstoar op 3 july 1938 yn Doornspijk.

1939

Nei de dea fan Jeltje binne Klemburg mei har lân erfd troch Pieter syn 4 bruorren en suster, of troch harren bern as ien fan harren ferstoar. Op 23 desimber 1939 lieten se troch notaris Arend Hoek te Schiedam in akte fan ferdieling fan eigendom meitsje. Ut dizze akte docht bliken dat njonken Klemburg ek in pleatshûs mei skuorre, hôf en greiden ferdield wurde koe tusken Brongergea en Mildam. (Blikens prosessen-ferbaal fan feiling en tawizing resp. 29-12-1904 en 12-01-1905 troch notaris Beijma thoe Kingma op It Hearrenfean). Pieter Annes hie al yn 1907 it súdlikste part fan persiel 119, mei ynbegryp fan de berch, foar f. 700 ferkocht oan Andreas Willem Tjaarda. Yn de akte wurde dizze erven omskreaun as: 1. Gesina Wilhelmina Annes Nijenhuis foar 50% En de bern fan Hinkinus: 2. De hear Anne Wietze Tjeerd Nijenhuis, dûmny, wenjend te Geleen foar 10% 3. Frou Jantje Wagenaar-Nijenhuis, partikulier , wenjend yn Willemstad, foar 10% 4. De hear Wietze Tjeerd Pieter Nijenhuis, dokter, wenjend te Schiedam foar 10% 5. De hear Gerard Ali Nijenhuis, keapman, wenjend yn Middelburg foar 10% 6. Juffer Wilhelmina Gesina Nijenhuis, ûnderwizer wenjend yn Arnhim foar 10%. De Nijenhuis-erfgenamten hiene oant 1955 Klemburg yn besit, mar wennen dêr sels net. Se ferhiere 'Klemburg' en de pleats yn dizze perioade.

Marius Johannes Popma

Op 6 oktober 1955 ferkochten de neibesteanden fan Pieter Annes Nijenhuis it bûten Klemburg oan Marius Johannes Popma, keapman fan It Hearrenfean, foar 30.000 gûne. Yn dy tiid besloech it bûten: It hûs Klemburg mei dêrby in buorkerij mei bygebouwen, hôf en grûn, steande en lizzend yn en ûnder Brongergea, bekend yn de kadastrale gemeente Mildaam, ôfdieling A nûmers: 27, 28, 428, 788 , 789, 1250, 1297, 1298 en gemeente Knipe seksje A nûmers 530, 1721, 1722, 532, 1643, 529 en 1720, mei elkoar in grutte fan 9,82,50 ha. Popma sil sels net op Klemburg wenje, mar ferhierde de gebouwen en grûnen. Yn 1966 kaam Klemburg op de list fan ryksmonuminten. Op 15 maart 1968 ferkocht Popma 'buorkerij Klemburg' foar f. 30.000,- oan Hendrik Kramer, dy't it sûnt 1960 by him hierde. Yn 1969 liet Popma by Klemburg in garaazje bouwe troch oannimmer Douma fan It Hearrenfean.

Onno Hoornweg van Rij

Yn 1972 ferkocht Popma huize Klembur', mei syn hôf, oan Onno Hoornweg van Rij. Onno Hoornweg van Rij wie berne yn Rotterdam en wurke syn hiele libben yn de rederij, foar ferskate rederijen. Hy troude mei Mieke Boer, dy't learaar wie en berne yn Poortugaal. Tegearre krigen se twa bern. Yn 1965 ferliet Onno Rotterdam en waard direkteur fan de Friesche Maatschappij foar ûnderlinge fersekering fan skippen op It Hearrenfean (F.M.H.), neist 17 bestjoersfunksjes yn binnen- en bûtenlân. Nei't se mear as sân jier op It Hearrenfean wenne hawwe woene se bûtenút wenje. Yn 1972 waarden hja de nije eigners fan 'Klemburg'. Doe't se it yn 1973 fan Popma kochten, wie der in soad efterstallich ûnderhâld, sawol oan it hûs as de tún. De flier moast earst fuort, want de balken wiene ferrotte en net mear feilich. By it wurk fûnen se in âlde put yn de gong. De put wie makke fan Fryske gielen. Spitigernôch wie it fol mei puin. Dêrnei waard waarme loftferwaarming ynstallearre omdat der gjin radiators yn dit gebou pasten. Boppe kamen trije keamers. Der wie boppe ek in bedsteed dêr’t omhinne rûn wurde koe, mar dat is fuorthelle krektas de doar fan it bedsteed yn de keamer. Der kaam in carport njonken de garaazje en in nij stek. Onno ferstoar op 4 maart 2012.

Udo de Goede

Yn maart 2016 kocht Udo de Goede Klemburg en fêstige dêr syn kantoar. Yn 2020 waard it perseel splitst en kaam der in nij hûs efter it ryksmonumint Klemburg. Yn 2021 ferhuze de famylje De Goede fan Marijkemuoiwei 3 nei de nije wenning efter Klemburg oan de Marijkemuoiwei 7a.

List mei bewenners fan Klemburg

• 1871-1872 Minze Klazes Volbeda, slachter, Rigtje B. van der Laan
• 1872-1878 Roelof Douwes Hoekstra, arbeider, Lijsbert Douwes Faber
• 1878-1883 Jelle Woudstra, arbeider, Antje Bosma
• 1883-1920 Pieter Annes Nijenhijs, feehâlder, Jeltje Fokkes Hijlkema
• 1925-1926 Sjoerd Jans Stoker, buorkerij, Ytje Jorritsma, Oebele, Grietje
• 1927-1936 Tjebbe Scheper, keapman, Jantje Hakze, Fokeltje, Gerrit

Op dit adres wennen fan 1937 oant 1967 twa húshâldings

• 1936-1937 Luite Verbeek, poelier, Okje Bijlsma, Okje, Thomas, Pieter, Trijntje Sjoukje
• 1937-1937 Tjitze Tadema (foarkant), Foekje Meibos, Gerrit, Jeltje
• 1937-1944 Georg van der Veen, bakker/hûsskilder/streuper, Saakje Arends Heida

Tydlik ynwenjend yn 1938: Jan van der Veen, Geesje van der Meer; George waard berne yn ‘t Jagerhûske.

• 1944-1955 Wed. Saakje van der Veen-Heida (foarkant)
• 1945-1947 Sake Heida
• 1947-1951 Fokke Gouma, tsiismakker
• 1951-1955 Hillebrand Boukema, boere-arbeider, Trijntje van Goinga, Hendrik Nicolaas, Lammert, Hiltje, Anna
• 1955-1967 Popke Teijma, arbeider, Wietske Bakker, Steven, Sonja, Jelle, Anne, Jan.

Doe’t Popke, berne 'Teijema' nei de oarloch út Dútslân werom kaam moast er him op’en nij ynskriuwe litte by de boargerlike stân. Mooglik troch in ferskriuwing waard Teijema doe skreaun as Teijma.

• 1965-1965 Jan Talsma
• 1968-1969 Willem Kobus
• 1969-1972 Marinus J. Popma, Martha Elisabeth Roorda
• 1973-2016 Marinus Onno Hoornweg van Rij, direkteur OSV, Mieke Boer, Elke, Onno
• 2016 Udo de Goede

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Histoarje fan It Oranjewâld