Katedraal fan Salisbury
| Katedraal fan Salisbury | ||
| bouwurk | ||
| ||
| lokaasje | ||
| lân |  Ingelân
| |
| Wiltshire | ||
| ser. greefskip | Wiltshire | |
| plak | Salisbury | |
| adres | 6 The Close, Salisbury SP1 2EJ | |
| bysûnderheden | ||
| type bouwurk | Katedraal | |
| boujier | 1220-1258 | |
| boustyl | Gotyk | |
| offisjele webside | ||
| Side katedraal | ||
De Katedraal fan Salisbury (Ingelsk: Salisbury Cathedral), formeel bekend ûnder de namme Katedrale Tsjerke fan de Hillige Jongfaam Marije (Cathedral Church of the Blessed Virgin Mary), is in anglikaanske katedraal yn Salisbury, Ingelân. It is ien fan de bêste foarbylden fan de iere Ingelske gotyk. It wichtichste diel fan de tsjerke waard fan 1220 oant 1258 boud yn in tiidrek fan 38 jier.
Sûnt 1549 hat de katedraal de heechste tsjerketoer fan it Feriene Keninkryk. Toeristen kinne de 123 meter hege toer beklimme mei de Tower Tour en dêr de âlde stegers besjen. De katedraal hat ien fan de âldste noch wurkjende oerwurken fan 'e wrâld en is yn besit fan it bêste eksimplaar fan de fjouwer noch besteande kopyen fan de Magna Carta.
De katedraal stiet yn in foar Ingelske katedralen typyske close, it distrikt dêr't yn de midsiuwen it kapittel en de oan de katedraal ferbûne geastliken wennen. De close wurdt omklamme troch in muorre en der binne trije poarten bewarre bleaun dy't nei de close liede.
Yn 2008 waard it 750-jierrich jubileum fan de konsekraasje fan de katedraal fierd.
Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De foargonger fan de tsjintwurdige katedraal wie in Normandysk bouwurk dat yn wat hjoed-de-dei Old Sarum hyt stie, likernôch 3 kilometer noardlik fan it moderne Salisbury. In skeel tusken de doedestiidske biskop Richard en it leger yn Old Sarum liede der ta dat de biskop tastimming fan de kening krige om de biskopssit te ferhûzjen nei syn besit yn Merryfield op de flakte fan Salisbury. De âlde Sarum-katedraal waard stadichoan ôfbrutsen en it frijkommen boumateriaal waard nei de nije lokaasje, New Sarum (it lettere Salisbury), oerbrocht om dêr de hjoeddeiske katedraal te bouwen. De operaasje waard betelle mei jeften, benammen koarhearen en geastliken yn Súdeast-Ingelân, oan wa't frege waard om alle jierren oant de katedraal foltôge wie in fêst bedrach te donearjen. It krúspunt fan de katedraal stiet mei Old Starum en Stonehenge op in saneamde, sabeare-wittenskiplike, leyline, in rjochte line dy't meardere lokaasjes fan geografysk belang meiïnoar ferbynt, alhoewol't Clive L.N. Ruggles ha wol dat it moerassige plak pas keazen waard nei't it mear westlik lizzende plak, dat de foarkar hie, net bemachtige wurde koe.
De earste stien foar de nije katedraal waard lein op 28 april 1220. Fanwegen de hege wetterstân op de nije lokaasje waard de katedraal boud op in fundearring fan mar 1,2 meter djip en yn 1258 wiene it skip, de dwersskepen en it koer al foltôge. Letter waard útein set mei de bou fan in kleaster (1240), in kapittelhûs (1263) en sûnt 1320 in toer mei in 123 meter hege spits. Om't de katedraal yn in koart tiidrek fan mar 38 jier boud waard, is de arsjitektuer yn in unifoarme styl: de Iere Ingelske Gotyk.
De hege goatyske spits soe yn de rin fan de tiid in soad swierrichheden opleverje. Tegearre mei de toer foeget de spits 6.397 ton ta oan it gewicht fan de katedraal. Sûnder yn de rin fan de tiid steunbearen, steunbôgen en ferankeringsizers ta te foegjen, soe de spits itselde lot as dy fan oare grutte tsjerklike gebouwen dield ha (lykas de abdij fan Malmesbury, 1180-1500; de katedraal fan Lincoln, 1311-1549; de katedraal fan Chichester, 1402-1861) en ynstoarte. Yn stee dêrfan waard Salisbury nei it ynstoarten fan dy fan Lincoln yn 1549 de heechste tsjerketoer fan it lân.
_2.jpg)
De arsjitekt James Wyatt brocht yn 1790 feroarings oan de katedraal oan. Sa waarden doe it doksaal ferfongen en de frijsteande klokketoer noardwestlik fan de tsjerke ôfbrutsen. Salisbury is ien fan de trije Ingelske katedralen sûnder in folsleine set fan klokken (de oare twa binne de katedraal fan Norwich en de katedraal fan Ely). De midsiuwske klok liedt lykwols alle fearnsoeren.
Op 25 oktober 2018 is der besocht om de Magna Carta út de katedraal te stellen. Tanksij it alarm koe letter in 45 jier âlde man oanholden wurde. Gelokkich rekke de Magna Carta sels by it brekken fan de glêzen kiste net skansearre.
Restauraasjes en ynterieur[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De katedraal fan Salisbury ûnderfûn yn de reformaasje en de Ingelske boargerkriich fan de 17e iuw hast gjin skea. Dochs waard nei in tiidrek fan trije iuwen yn de lette 18e iuw en begjin 19e iuw in restauraasje needsaaklik. Tige drastysk wiene de yngrepen dy't James Wyatt ûnder biskop Shute Barrington fan 1789 oant 1792 útfierde. De frijsteande klokketoer waard ôfbrutsen en hy makke de grûn foar de katedraal flak om der in gersflakte fan te meitsjen. It midsiuwske doksaal waard troch in neogoatysk doksaal ferfongen en it heechalter ferhûze nei de Trije-ienheidskapel (Trinity Chapel). Twa 15e iuwske kapellen yn de perpendicular-styl dy't oan wjersiden fan de Trije-ienheidskapel stiene waarden ôfbrutsen. Fierders liet Wyatt de midsiuwske ramen foar in grut part fernije. It eastlike finster krige in foarstelling fan de Opstanning neffens in ûntwerp fan Joshua Reynolds, dat wer yn 1980 ferfongen waard troch in nij raam fan Gabriel Loire út Chartes mei in foarstelling fan gewissefinzenen. Wyatt liet ek de grêfmonuminten út it koer helje en se tusken de pylders fan it skip opstelle. It grêfmonumint foar Sir Richard Mompesson en syn frou Catharine krige yn 1964 de orizjinele kleuren werom.
In twadde grutte restauraasje folge yn de jierren 1863–1878 ûnder lieding fan George Gilbert Scott. It heechalter waard no werom op it âlde plak set en fergrutte mei in heech massyf retabel. Yn 1984 waard yn it alter in stien fan de earste katedraal fan Old Sarum ynlein. Boppe it heechalter is in fan helder glês emaillearre finster mei de foarstelling fan Moazes mei de slang. Wyatt's doksaal moast wike foar in iepen metalen konstruksje. De resten fan de midsiuwske ramen waarden byinoar brocht en de waarden bypassende neogoatyske ramen ûntwurpen. Ek krige de katedraal gasbeljochting, ferwaarming en in nij oargel fan Henry Willis & Sons. Oan it eksterieur liet Scott grutte dielen fan de tsjerke fernije en sa bleau ek Salisbury lykas de measte oare Ingelske katedralen net sparre foar de 19e iuwske restauraasjedrift.
Yn de jierren 1959-1960, doe't de neogotyk mear en mear yn ûngenede foel, waard it doksaal fan Scott ôfbrutsen. Ek de gasferljochting en it alterretabel waarden ferwidere. Tagelyk waarden in soad ramen en de Vikoriaanske flier útboud. Sa ûntstie de hjoeddeiske lange iepen sichtas fan west nei east, dêr't de katedraal bekend om stiet. In lêste restauraasje fan de toer en de westlike gevel fûn oant it jier 2000 plak.
Arsjitektuer[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Westlike ôfsluting[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De westlike gevel fan de katedraal is beynfloede troch dy fan de katedraal fan Wells. It bestiet út treptuorren op de bûtenste siden mei nei de midden fan it westwurk ta twa steunbearen dy't it grutte sintrale trijedielige finster mooglik meitsje. De twa treptuorren binne mei spitsen bekroane. It sintrale diel wurdt boppe ôfsletten mei in gevel mei lansetfinsters. Tusken de dêrboppe lizzende twa fjouwerpasfinsters is in mandorla ynbrocht mei in byld fan Kristus yn Majesteit. De tagong wurdt flankearre troch lytsere doarren.
Hast mei wissens is fêststeld dat dit diel tagelyk mei de bou fan de katedraal ta stân kaam. Dat is te sjen oan de wize wêrop de finsters gearfalle mei de romten yn de tsjerke. De hiele foargevel is 33 meter heech en breed. Der wurdt sein dat it front op in lytsere skaal boud is as't oarspronklik de bedoeling wie. It mist folsleine tuorren lykas dy by oare katedralen sjoen wurde, lykas bygelyks yn Wells, Lincolns en Lichfield.
Yn 73 fan de yn totaal 130 nissen oan de foarkant fan de katedraal stiet in stânbyld. Der binne fiif rigen mei nissen dy't fan boppe ôf ingels en aartsingels, âldtestamentyske patriarchen, apostels, evangelisten, martlers, filosofen en op it leechste nivo keningen, preesters en oan de katedraal ferbûne persoanen sjen litte. De measte bylden stamme út it midden fan de 19e iuw, mar der binne sân út de 14e iuw en ek in tal resintere bylden.
Skip[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Opfallend oan de katedraal is it hege en smelle skip. De muorren binne fan ljochtgrize stien, wylst de pylders fan donkerkleurich moarmer binne. Der binne trije nivo's te ûnderskieden: de hege spitsbôgige arkades, in iepen kreake en in lytse ljochtbeuk. Tusken de pylders steane tombes lykas dy fan William Longespée, de healbroer fan kening Jan en de ûnwettige soan fan Hindrik II, dy't de earste persoan waard om yn de katedraal byset te wurden.
Kapittelhûs en Magna Carta[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It kapittelhûs is achthoekich en wurdt droegen troch in slanke sintrale pylder. It waard yn de jierren 1855-1859 op 'e nij troch William Burges fersierd. De muorren binne boppe de spitsbôgenissen fersierd mei in midsiuwsk fries dat foarstellings en ferhalen út de bibelboeken Genesis en Eksodus toant. Yn it kapittelhûs wurdt ek de bêste fan de fjouwer noch besteande orizjinele eksimplaren fan Magna Carta bewarre. Elias fan Dereham, dy't yn 1215 by de ûndertekeing yn Runnymede oanwêzich wie en de opdracht hie om in pear fan de orizjinele eksimplaren te fersprieden, brocht de Magna Carta nei Salisbury. Elias waard letter in koarhear fan Salesbury en hold tafersjoch op de bou fan de katedraal.
Oerwurk[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It oerwurk fan de katedraal datearret út likernôch 1386 en heart ta de âldste noch wurkjende oerwurken fan 'e wrâld. De klok, dy't gjin wizerplaat hat, stie eartiids yn de klokketoer dy't yn 1792 ôfbrutsen waard. Nei de sloop ferhûze it oerwurk mei ien fan de klokken nei de toer fan de katedraal, dêr't er oant 1884 wurke. Dêrnei waard it oerwurk opslein en fergetten, oant er yn 1929 wer op de souder fan de katedraal "ûntdutsen" waard. Mannichien wie earder wol bekend mei it oerwurk, mar nimmen wist de klok nei wearde te skatten.
Yn 1956 waard de klok hersteld sa't er wer wurkje koe.
Oargel[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It oargel waard yn 1877 troch Henry Willis & Sons boud. Yn 1934 waard it ynstrumint fan nije traktueren foarsjoen en krige it in nije spyltafel, dêr't in soad nije koppels yn yntegrearre waarden. De oargelbouwers feroaren ek de disposysje wat, it solowurk waard yn in swellekast ûnderbrocht.
Yn 1993 waard it ynstrumint hielendal neisjoen. It piipwurk út 1877 bleau yn de rin fan de tiid foar in grut part yntakt.
It oargel stiet yn it middenskip en is ferdield yn twa dielen oan beide kanten fan it haadskip yn de sydnissen nei de sydskepen. It besit 65 registers ferdield oer fjouwer manualen en pedaal. De traktueren binne elektrysk.
Oars[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De skiednis fan de katedraal fan Salisbury jildt as foarbyld foar de histoaryske roman "The Pillars of the Earth" fan Ken Follett. Ek de ferfilming fan it boek fûn foar in diel by de katedraal plak.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: en:Salisbury Cathedral
|
