Tsjerke-oargel

In tsjerke-oargel is in oargel dat yn in tsjerke stiet of hinget.

Skiednis

Ynstrumintale muzyk hat net altiten in fanselssprekkend ûnderdiel fan 'e tsjerkemuzyk west. De ynstruminten diene nammentlik lang tinken oan de ferfolging fan de kristenen yn it Romeinske sirkus, dêr't trompetten of oargelmuzyk te hearren wie. Tsjin it ein fan 'e 8e iuw ûntstie der stadichoan wer romte foar it oargel yn 'e tsjerke. De oargels waarden ynearsten net brûkt om de sang te begelieden, mar om yn 'e liturgy muzykstikken te spyljen,

Benammen yn de 16e- en 17e-iuwske Nederlannen waard it oargel hielendal net brûkt yn tsjinsten of missen, mar allinne foar konserten of om spesjale eveneminten op te fleurjen. Herfoarmers as Huldrych Zwingli en Jehannes Kalvyn hiene net in soad op mei oargels yn in tsjerketsjinst en yn Genève waard yn 1536 it oargel sels út 'e tsjerke sloopt. Yn Nederlân woe de Nasjonale Synoade fan 1578 yn Doardt ek dat oargels yn tsjerken ôfbrutsen wurde soene. Gisbertus Voetius wie in grut tsjinstanner fan it oargel en hy fûn dat muzykynstruminten ôfbrek die oan de ynhâld fan it Boadskip.

Dat in soad oargels dochs sparre waarden, hat der fakentiden mei te krijen dat de stêden eigner wiene fan de grutte tsjerken. Oan tsjerke-oargels waard yn 'e 17e iuw al in sosjale status takend en stêden besochten inoar mei it grutste oargel te bekonkurearjen. In organist wie faak yn tsjinst fan de wrâldske oerheid.

De wichtichste funksje fan it oargel waard it begelieden fan de sang, ynearsten yn 'e protestantske tsjerken en letter ek yn Roomske tsjerken.

Soarten

De measte tsjerke-oargels binne piipoargels. Grutte tsjerken hawwe faak mear oargels. Njonken it haadoargel is der dan bygelyks in koeroargel en somtiden dêrnjonken ek noch in kistoargel.

Technyk

Piipoargel

It oargel is in blaasynstrumint en dat betsjut dat it lûd yn in piipoargel makke wurdt troch perste lucht (yn fakkringen wyn neamd) troch in tal pipen te blazen. It prinsipe liket dus op in blokfluit, útsein dat de wynfoarsjenning mechanysk of elektrysk regele wurdt. It soarte lûd, de klankkleur, hinget ôf fan de klankopwekking, de foarm fan de piip en it materiaal wêr de piip fan makke is. As in fluitist de toanhichte feroaret slút er ien of mear gatsjes. Eins feroaret er dêrmei hieltiten de lingte fan de triljende loftkolom yn 'e fluit, sadat der ferskillende toanhichtes klinke. By in oargelpiip is dat net mooglik. Foar eltse toanhichte moat dus in piip mei in oare lingte oanblaasd wurde (lykas by de panfluit). Hat in manuaal 51 toetsen, dan moat elts register ek 51 pipen ha. Dy pipen binne fan hout (ike- of dinnehout) of metaal (lead of tin).

Nije techniken

Al sûnt de jierren 1960 wurde piipoargels elektroanysk neimakke. Ek yn 'e tsjerken fûn dy technyk syn wei. Dêrby wurdt de klank oer in digitale technyk bepaald, nammentlik troch sampling. De klank liket dan op in tsjerke-oargel. In oare technyk om in piipoargel nei te dwaan is it saneamde acoustic modelling. Under dy soarte digitale oargels falle bygelyks de synthesizers.