Wangereagersk

Wangereagersk
algemien
oare namme(n)	Wangereachsk, Wangereager Frysk
lânseigen yn	Wangereach
tal sprekkers	~300-400 (om 1800, 1950 útstoarn)
skrift	Latynsk alfabet
taalbesibskip
taalfamylje	● Yndo-Jeropeesk   ● Germaansk     ● Westgermaansk       ● Noardwestgermaansk         ● Frysk           ● Eastfrysk            ● Wangereager Frysk
dialekten	wierskynlik gjin
taalstatus
offisjele status	gjin (útstoarn)

Lokaasje fan it eilân Wangereach.

It Wangereagersk wie in Frysk dialekt dat sprutsen waard op it Dútske Waadeilân Wangereach. It dialekt is yn 1950 foarfêst útstoarn. Hjoed de dei binne der noch mar in pear minsken dy’t it dialekt praten heard hawwe. Dochs is der in protte oer it dialekt bekend omdat der in protte dokumintaasje oer it Wangereagersk oanwêzich is.

Yndieling

Terreinferlies fan it Frysk. It Wangereachsk is read ynkleure (útstoarn nei 1900).

It Wangereager Frysk heart ta de grutte Yndo-Jeropeeske taalfamylje, dy't bygelyks ek talen as it Frânsk, Gryksk, Russysk, Perzysk en Hindy omfiemet. Mei û.m. it Deensk, Noarsk en Sweedsk wurdt it ta de Germaanske talen rekkene, en dêrbinnen foarmet it mei bygelyks it Westerlauwersk Frysk, Dútsk, Nederlânsk en Jiddysk de Westgermaanske taalgroep. Lykwols is it Wangereager Frysk krekt as it Westerlauwersk Frysk nauwer besibbe oan it Ingelsk en it Skotsk, wêrmei't it de Noardwestgermaanske talen foarmet. Dy falle dan wer útinoar yn 'e Angelsaksyske talen en de Fryske talen. Binnen de Fryske talen heart it Wangereagersk ta de subgroep Eastfrysk. It Eastfrysk bestiet út twa dialektgroepen: It Iemsfrysk dat yn Grinslân en westlik East-Fryslân praat waard en it Wezerfrysk dat yn it eastlike part fan East-Fryslân sprutsen waard. It Wangereagersk heart ta de Wezerfryske dialektgroep.

Taalkaart fan it Eastfrysk

Men wol wol hawwe dat de Fryske talen it naust oan it Ingelsk besibbe binne, mar noch ôfsjoen fan it feit dat men dêrby foarbygiet oan oare Angelsaksyske talen lykas it Skotsk, jildt dat inkeld noch foar in oantal wurden en grammatikale eigenheden. Yn 'e midsiuwen wiene it Aldfrysk en it Aldingelsk (of Angelsaksysk) inoar yndie net wanlyk, mar troch de oanhâldende ynfloed fan (ferskillende) oanbuorjende talen en oare omstannichheden binne it Ingelsk en it Frysk troch de iuwen hinne sterk útinoar groeid. Ien fan 'e wichtichste ferskillen is datoangeande de ûnbidige ynfloed dy't it Frânsk sûnt de Normandyske ynfaazje fan 1066 op it Ingelsk útoefene hat, wylst it Wangereager Frysk reedlik konservatyf oerlevere waard. De taal dy't de measte ynfloed op it Wangereager Frysk hân hat is it Nederdútsk.

It Noardfrysk, Westerlauwersk Frysk en it Eastfrysk binne sûnt de midsiuwen har eigen paad gien, en binne no (sûnder foarkennis) al lang net mear ûnderling fersteanber. De Eastfryske tongfallen Sealterfrysk en Wangereager Frysk wienen mooglik ûnderling wol foar in part fersteanber, hoewol't it Sealterfrysk ta de Iemsfryske dialektgroep hearde en it Wangereager Frysk ta de Wezerfryske dialektgroep. It Sealterfrysk en it Wangereager Frysk binne de iennichste twa dialekten fan it Eastfrysk (of Easterlauwersk Frysk), dy't de 20e iuw helle hawwe. Hjoed-de-dei is it Sealterfrysk it iennichste noch libbene dialekt fan it eardere Eastfrysk en wurdt yn it Sealterlân praat.

Ferlykje de folgjende wurden yn it Wangereager Frysk, it Sealterfrysk, it Noardfrysk fan it fêstelân (yn it Mooring-dialekt), it Noardfrysk fan 'e eilannen (yn it Fering-dialekt) en it Westerlauwersk Frysk:

taal	foarbyldwurden
Wangereager Frysk:	haud	farhaud	uug	naazii	tuut	tusk	kinback	soke	oor	quiddër	uuz	fiaur
Sealterfrysk:	Kop	Stierne	Oge	Nose	Mule	Tusk	Keeuwe	Soke	Oor	kweede	uus	fjauer
Noardfrysk: (Mooring)	hood	foorhood	uug	noos	müs	täis	kan	siik	uur	seede	üs	fjouer
Noardfrysk: (Fering)	hood	föörhood	uug	nöös	mös	tus	kan	sjuuk	uar	sai	üs	fjauer
Westerlauwersk Frysk:	holle	foarholle	each	noas	mûle	tosk	kin	wang	ear	sizze	ús	fjouwer

Skiednis

Ut de Aldfryske tiid binne gjin skriftlike oerleveringen fan it eilân Wangereach bewarre bleaun. Mei de beide saneamde Rustringer hânskriften fan om it jier 1300 (it Asegaboek en in oare rjochtstekst) binne der lykwols teksten út it Wezerfryske dialektgebiet bewarre bleaun, wêrfan't de taalfoarm wierskynlik hiel bot op it Aldwangereachsk like.

Histoaryske kaart út 1805, doe't it Wangereagersk troch krapoan 1000 minsken sprutsen waard.

Yn de 19e iuw wie it Eastfrysk (of Easterlauwersk Frysk) al sûnt generaasjes ferdwûn en troch Nederdútske dialekten ferfongen. Allinnich yn twa ôfhandich lizzende gebieten koe it Easterlauwersk Frysk oerlibje. Dat wienen it Sealterlân, dêr't it Sealterfrysk noch altiten libbet, en it eilân Wangereach. Troch syn isolearre lizzing wie it Frysk dan ek lange tiid de iennichste taal op it eilân en dus de deistige omgongstaal.

De situaasje fan it lytse tal sprekkers, minder as 1.000 minsken, wie oant it midden fan de 19e iuw stabyl. Dat feroare hurd neidat yn de winter fan 1844 op 1845 it eilân troch ferskillende stoarmfloeden troffen waard en de eilânbewenners evakuearje moasten. Fan de oarspronklike befolking wennen yn 1861 noch mar 84 minsken op it eilân. De measte ynwenners fan Wangereach ferhuzen permanint nei Varel op de fêstewâl, dêr’t hja in nij doarpke stiften mei de namme Nij-Wangereach. Doe't it eilân mei help fan it regear fan 1863 ôf wer opboud waard, kamen der benammen net-Frysktaligen op it eilân te wenjen. Troch it útinoar fallen fan de Wangereager taalmienskip koe it Wangereachsk op de lange termyn net mear oerlibje. Dochs koe it Wangereachsk noch in oantal desennia op de fêstewâl en op it eilân bestean bliuwe. De lêste sprekker op it eilân stoar yn 1930 en de lêste sprekker op de fêstewâl stoar yn 1950. Dêrmei wie de taal definityf útstoarn.

De jurist en amateur taalwittenskipper Heinrich Georg Ehrentraut (1798–1866) út Jever begûn yn de earste helte fan de 19e iuw mei it ûndersykjen en doelmjittich fêstlizzen fan it Wangereagersk. Syn oanpak wie reedlik wittenskiplik te neamen. Noch foar de stoarmfloeden koe hy in omfangrike tekstsamling fan it Wangereager Frysk fêstlizze. Syn ûntdekkingen en tekstsamlingen makke er wrâldkundich yn de rige Friesisches Archiv. Yn de 1990'er jierren waard troch Pyt Kramer noch in omfangryk en net-publisearre diel fan it Friesisches Archiv weromfûn. Troch de beide dielen fan it Frysk argyf fan Ehrentraut is it Wangereager Frysk reedlik goed dokumintearre.

Grammatika

Haadwurd & lidwurd

It Wangereagersk makket, krekt as it Sealterfrysk, ûnderskied tusken manlike en froulike haadwurden. It lidwurd dan is manlik, dju is froulik en dait is ûnsidich. Foar it meartal wurdt da brûkt.

Geslacht	Iental	Meartal
manlik	dan mon (de man)	da monsliuud (de manlju)
froulik	dju faun (it famke)	da faunêr (de famkes)
ûnsidich	dait bên (it bern)	da bêner (de bern)

Yn de útspraak fan it froulik lidwurd 'dju' waard de d faak net útsprutsen, dat de útspraak wie gauris 'jû' (fgl. Sealterfrysk: ju). By guon wurden heart it fêste lidwurd 'der': 'der dûvel' (de duvel), 'nâ der dúnen' (nei de dunen), 'îk wul nâ der tûn gung' (ik wol nei de toer gean). Yn somlike gefallen falt it lidwurd hielendal fuort: 'nâ bâd' (nei bêd), 'up tâfel' (op tafel), 'up stôl' (op 'e stoel), 'up schip' (op 't skip).

Wurdslachte

It Wangereagersk makket ûnderskie tusken trije geslacht: Manlik, froulik en ûnsidich. Neffens Ehrentraut is it geslacht fan in Wangereager wurd lang net altiten dúdlik. Dêrtroch kin in haadwurd meardere geslachten hawwe. Yn Ehrentraut syn wurdlist is per wurd oanjûn hokker geslacht, of geslachten, it haadwurd hawwe kin. Unsidige wurden binne yn alle gefallen wurden dy't in mannichte of soarte oanjouwe: dait büter (de bûter), dait melk (de molke), dait hüver (it hjouwer). It meartalswurd dait göder (it guod) is ek ûnsidich. Unsidich binne ek de haadwurden dy't fan tiidwurden ôflaat binne: Dait süpen (it sûpen), dait spilin (it spyljen).

Meartalsfoarming

By de meartalsfoarming binne ferskate meartalsútgongen mooglik.

Meartalsútgong	Iental	Meartal
-s	dait lídêr (it liet) dan nummë (de namme)	da lídêrs (de lieten) da nummës (de nammen)
-en	dan kêd (de ketting) dan minsk (it minsk)	da kêden (de kettingen) da mínskên (de minsken)
-er	dait bên (it bern) dait bauk (it boek)	da bêner (de bern) da baukêr (de boeken
-û	dait gläs (it glês) dait hûs (it hûs) dait schip (it skip)	da glúzû (de glêzen) da húzû (de huzen) da schüpû (de skippen)

Somlike haadwurden bliuwe yn iental en meartal lyk, bygelyks mei 'dan wain' (de wein) en de meartalsfoarm 'da wain' (de weinen).

It Wangereager Frysk hat krekt as it Westlauwersk Frysk in oantal ûnregelmjittige meartalsfoarmen.

Iental	Meartal
dan brör (broer)	da bröring (broers)
dan dii (dei)	da digge (dagen)
dan spilider (spiler)	da spilifter (spilers)

Ferlytsingswurd

It ferlytsingswurd wurdt mei de suffiksen -k, -ken, -iik en -uuk makke.

Suffiks	Ferlytsingswurd
-k	fliinerk (flinterke)
-ken	düünken (deuntsje, liet)
-iik	biitiik (bytsje)
-uuk	drupuuk (dripke)

It suffiks -k wurdt taheakke oan wurden dy't op -el of -er einigje en wierskynlik ek oan wurden dy't út it Nederdútsk ûntliend waarden. Foar it gebrûk fan de ferlytsingssuffiksen -iik en -uuk binne de regels net dúdlik. It typearjende oan de Wangereager ferlytsingswurden is, krekt as by de Noardfryske eilândialekten, it geslacht dat net feroaret. Yn it Frysk, Dútsk, Nederlânsk en Nederdútsk wurde haadwurden nei ferlytsing ûnsidich, mar yn it Wangereagersk hâldt it ferlytsingswurd it oarspronklike geslacht fan it haadwurd.

Foarnamwurd

Persoanlik & besitlik foarnamwurd

Loftfoto fan Wangereach

	Persoanlik fnw.wurd		Besitlik fnw.wurd
Persoan	Underwerpfoarm	Objektfoarm
1e iental	ik	mi	min
2e iental	dû	di	din
3e iental	hi (manlik) yu (froulik) et (ûnsidich)	him, hiri	sin (manlik) hiri (froulik)
1e meartal	wi	us	us
2e meartal	yum	yo	yo
3e meartal	ya	yam	yar

Oanwizend foarnamwurd

De meast foarkommende oanwizende foarnamwurden binne: 'dit' (dit), 'din' (dit), 'dat' (dat), 'dize' (dizze) en 'dis' (dizze). Konstruksjes mei sülvig binne: 'dan sülvig' (deselde), 'dju sülvig' (deselde) en 'dait sülvig' (itselde). Ynstee fan de niisneamde oanwizende foarnamwurden kinne ek de lidwurden 'dan', 'dju', 'dait' en it meartal 'da' brûkt wurde as oanwizend foarnamwurd. It wurdsje 'sucks' (soks) of 'sucks än' (sa'n/sa'nien) feroaret net.

Betreklik foarnamwurd

De betreklike foarnamwurden binne 'dèr/der' en 'dé'.

Wangereager Frysk	Westerlauwersk Frysk
Dé in de hil wul, dèr mut der düvel tö frün höl.	Wa't yn de hel wol, dy moat de duvel te freon hâlde.
Dan mon, dér...	De man, dy't...
Dait wüf, dér ik dait fon krigin häb.	De frou, fan wa't ik dat krigen haw.
Da fauner, der ik bläuket häb.	De famkes, dy't ik sjoen haw.

Freegjend foarnamwurd

De freegjende foarnamwurden binne 'wô' (wa), 'hu' (hoe), 'woneer' (wannear), 'wolk' of 'wólker' (hokker), 'wut' (wat), 'wutfar' (watfoar) en 'weeruum' (wêrom).

Eigenskipswurd

Bûging

It eigenskipswurd wurdt ornaris net bûgd: dan göd mon (de goede man), dä göd liüd (de goede lju), djü göd faun (it goede famke), dait göd bén (it goede bern), da göd fauner (de goede fammen). In útsûndering is: än göden mon (in goede man).

Oare bûgde eigenskipswurden binne neffens Heinrich Georg Ehrentraut ûnder ynfloed fan it Nederdútsk of Heechdútsk ûntstien: hi ärbeidert dan gänse di (hy wurket de hiele dei), da gänse diggen up schip (de hiele dagen op 't skip), ik häb de grätste deil des dis dör slipin (ik haw it grutste diel fan de dei slept).

Treppen fan ferliking

By de treppen fan ferliking wurdt de fergrutsjende trep foarme mei -er en de oertreffende mei -st. By de regelmjittige treppen fan ferliking kin bytiden in lûdswiksel foarkomme.

stellende trep	fergrutsjende trep	oertreffende trep
breid (breed)	brédder (breder)	bretst (breedst)
köol (koel)	käller (kâlder)	kalst (kâldst)
djóp (djip)	djäpper (djipper)	djapst (djipst)
gröet (grut)	grätter (grutter)	gratst (grutst)

Dêrneist hat it Wangereagersk ek folslein ûnregelmittige adjektiven:

stellende trep	fergrutsjende trep	oertreffende trep
gut (goed)	bétter(better)	best (bêst)
fèl (folle)	mö (mear)	meist (meast)

Telwurd

Foar it brûken fan de wurden ien oant en mei trije is it geslacht fan belang. By manlike wurden moatte de telwurden än (ien), twein (twa) en three (trije) brûkt, foar froulike of ûnsidige haadwurden wurde ään (ien), twoo (twa) en thriuu (trije) brûkt.

	telwurden
Sifer	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Wurd	än (m.) ään (f./û.)	twein (m.) twoo (f./û.)	three (m.) thriuu (f./û.)	fiaur	fiiv	sëx	siuugn	acht	niuugn	tjoon	ánëlf	twüllëf	thrëttiin	fiirtiin	füüftiin
Sifer	16	17	18	19	20	30	40	50	60	70	80	90	100	101	1000
Wurd	sëxtiin	siuugntiin	achttiin	niuugntiin	twintiig	dartiig	feertiig	föftiig	sëstiig	söövëntiig	tachëntiig	näägëntiig	hunnërt	hunnërtään	duuzënt

De rangtelwurden fan it Wangereager Frysk binne:

	rangtelwurden
Sifer	1e	2e	3e	4e	5e	6e	7e	8e	9e	10e	11e	12e
Wurd	erste of eerst	oor/tweinst of dju twoost	thrääd of dju thriuust	fiääd of dju fiaurst	fiifst	sëxt	siuugnst	achst	niuugnst	tjooenst	ánëlfst	twüllëfst

Tiidwurd

De ynfinityf hat yn it Wangereagersk twa foarmen:

• Ynfinityf I einiget op -e, -ii of -Ø
• Ynfinityf II einiget op -e(n)

Hjirûnder steane de ferbûgingen foar de tiidwurden 'heer' (hearre, lústerje) en 'kumme' (komme).

	Ynfinityf I			Ynfinityf II
Persoan	Notiid	Doetiid		Notiid	Doetiid
ik	heer	heerd		kumme	kaum
dû	heerst	heerst		kumst	kaumst
hi, yu, et	heert	heerd		kumt	kaum
wi	heert	heerden		kummet	kaumen
yum	heert	heerden		kummet	kaumen
ya	heert	heerd		kummet	kaumen

Sa't men sjen kin, hie it Wangereagersk it foar Fryske talen ûngewoane ienhiedsmeartal op -t, dat oan it Nedersaksysk herinneret.

Helptiidwurden

De ûnderwerpsfoarm fan it persoanlik foarnamwurd yn kombinaasje mei de helptiidwurden wize (wêze), wêr (wurde), wul (wolle) en sil (sille):

Pers. fnw.wurd	wize ‚wêze‘	wêr ‚wurde‘	wul ‚wolle‘	sil ‚sille‘
ik	sin	wêr	wul	sil
dû	bist	warst	wult	silt
hi (manlik) yu (froulik) et (ûnsidich)	is	wârt	wul	sil
wi	sint	wêrt	wult	silt
yum	sint	wêrt	wult	silt
ya	sint	wêrt	wult	silt

Taaleigenskippen

It dialekt fan Wangereach wie, trochdat it eilân relatyf isolearre wie fan de oare eilannen en de fêste wâl, bûtengewoan konservatyf. Sa hie it Wangereagersk as ienichste Westgermaanske taal oan de eastkant fan de Noardsee de ‘th-‘ bewarre. Bygelyks yn it wurd trije: Thrê. Ek in protte einlûden sûnder klam wienen bewarre bleaun yn it dialekt. Bygelyks yn it wurd schüpu dat skippen betsjut. Dat komt yn de Germaanske talen fierder allinnich foar yn it Yslânsk, it Faeröersk en de Heechstalemannyske dialekten.

Wurdskat

Wangereach hat, krekt as it Sealterlân, binnen de regio East-Fryslân in isolearre posysje. Krekt as it Sealterfrysk hat it Wangereagersk in protte wurden út it Aldfrysk holden, bygelyks it wurdsje 'quiddêr' (prate). Lykwols binne ferskate wurden troch de tiid wol feroare, bygelyks de Aldfryske wurden 'herna' (herne) en 'bern' (bern) dy't yn de 19e iuwske Wangereager wurdskat respektyflik foarkomme as 'heen' en 'been'. Yn Ehrentraut syn wurken wurde gauris ferlikingen mei oare talen makke. De oerienkomsten mei de oare Fryske talen en it Aldfrysk wurde regelmjittich oanjûn.

De frjemde taal dy't noch de measte, dochs beskieden, ynfloed op it Wangereachsk hân hat, is it Nederdútsk. It Wangereagersk hat ferskate wurden en útdrukkingen út it Nederdútsk oernommen. Der binne yn it wurk fan Ehrentraut hast gjin Heechdútske ynslûpsels te finen yn it Wangereagersk. Der binne ek hast gjin ynternasjonalismen of anglisismen yn it Wangereagersk. De reden dat it Wangereagersk sa'n bytsje fan oare talen oernommen hat, hat net allinnich mei de isolearre lizzing fan it eilân te krijen, mar ek mei de tiid wêryn't it Wangereagersk dokumintearre is, healwei de 19e iuw.

Troch de tiid hinne binne ferskillende wurdlisten fan it Wangereagersk makke. De earste wurdlist fan U.J. Seetzen is út 't jier 1799 en telt hast 700 wurden. Benammen Heinrich Georg Ehrentraut hat tûzenen wurden op skrift set en ferwurke yn in mânske wurdlist. Dêrneist hat Theoder Siebs en oare ûndersikers wurden opskreaun en wurdlisten makke. Lykwols is der noch net ien wittenskiplik of praktysk wurdboek fan it Wangereager Frysk ferskynt.

Yn de ferskillende wurdlisten binne de Wangereager wurden op ferskillende wizen stavere. Yn dy wurdlisten wurde ek ferskillende diakritysk tekens brûkt om bepaalde lûden of lûdkombinaasjes wer te jaan.

Oerienkomsten mei it Sealterfrysk & Noardfrysk

It Wangereagersk liket noch de measte oerienkomsten mei it Sealterfrysk te hawwen. It binne beide farianten fan it Eastfrysk. Ferlykje yn it ûndersteande ferhaaltsje de sinnen (sinsdiel foar sinsdiel yn in tabel) yn it Wangereager Frysk en Sealterfrysk:

taal	foarbyldsinnen
Wangereager Frysk:	Miin Oopel weer 'n fariinsmon,	dee wunnet up Wangerooch.	Dait weer nuu wail soo uum 't Jier	achtiinhunnert threttiin, fjirtiin.
Sealterfrysk:	Min Bääsjebabe waas aan Skipper,	die woonte ap Wangerooch.	Dät waas nu wäil so uum‘t Jier	tachentichhundert trättien, fjautien.

taal	foarbyldsinnen
Wangereager Frysk:	Wii haiden Kriich mit de Fransoozen,	un de Engelsen weeren up 'e Oostsee.	Daa lai eenes Diis miin Oopel	mit siin Schip
Sealterfrysk:	Wie hieden Kriech mäd do Fransoosen,	un do Ängelsken wieren ap de Oostsee.	Deer lai eenes Deeges mien Bääsjebabe	mäd sien Skip

taal	foarbyldsinnen
Wangereager Frysk:	in de Wiizder far Anker.	Dee must hooch Watter auftaiw,	un hii un siin Liuud haiden jam	dilleliin too slaipen.
Sealterfrysk:	in de Wätser foar Anker.	Die moast hooch Woater aptäiwe,	un hie un sien Ljude hieden sik	deellain tou släipen.

It wurdsje 'jam' wurdt yn it Sealterfrysk mei 'sik' oerset. It weromwurkjend foarnamwurd 'jam' (Westerlauwersk Frysk; 'him'/'har'/'jin') komt neist it Wangereagersk allinnich yn it Noardfrysk foar.

Oerlevering

Fan it Wangereagersk is relatyf in soad oerlevere. Der binne tûzenen wurden oerlevere, de morfology is omfangryk beskreaun en mei de oerlevering fan talrike teksten kin de syntaksis goed bestudearre wurde.

Friesisches Archiv

Heinrich Georg Ehrentraut (1798–1866) út Jever rjochte it tydskrift Friesisches Archiv (Frysk Argyf) op mei de bedoeling om dêr in ynter-Frysk foarum foar taal- en skiedniswittenskip fan te meitsjen. Hy en syn neef Johann Friedrich Minssen wienen de iennichste twa autoaren dy't skreaunen foar it Friesisches Archiv (FA). De earste bân fan it FA ferskynde yn 1849 nei it ferskinen fan de twadde bân yn 1854 waard it projekt opheve. Lykwols hat Ehrentraut yn de beide bannen in soad sammele oer it Wangereagersk, te witten:

In tekst yn it Wangereagersk út in bân fan it Friesisches Archiv (Frysk Argyf).

• in koarte lûdlear
• ynformaasje oer de ferbûgingen fan haadwurden en foarnamwurden
• ynformaasje oer it tiidwurd
• list fan eigenskipswurden en bywurden
• list fan haadwurden
• list fan siswizen en beskriuwingen (fan ûnder oaren de skipfeart en it eilân)
• ynformaasje oer eilanner brûkmen
• in 'earste rige' fan mearkes

Yn 1993 fûn Pyt Kramer noch mear materiaal fan Ehrentraut oer it Wangereagersk:

• mear mearkes, teltsjes en oersettingen
• hast 200 siden mei sprekwurden en útdrukkingen
• in Dútsk-Wangereagersk wurdboek

It materiaal fan Ehrentraut is net allinnich tige omgangryk, mar is ek tige betrouber as boarne foar it Wangereagersk.

Oare boarnen

De âldste boarne is fan 1799 en bestiet út sa'n 700 wurden en útdrukkingen. It materiaal waard sammele troch natoerwittenskipper U.J. Seetzen. Nettsjinsteande de skriuwflaters is it materiaal fan grut belang omdat it in âldere taalfase sjen lit as yn Ehrentraut syn wurk. Yn de wurdlist stiet bygelyks it wurd 'jehren' (jern), dat sa'n 40 jier letter yn Ehrentraut syn wurk as 'jeen' opskreaun is.

Theodor Siebs hat ek in wichtige rol hân yn it ûndersyk fan it Wangereagersk. Syn wurk wie foaral oriïntearre op it histoarysk-fonologyske en histoarysk-morfologyske mêd. Siebs syn wurk ferskynt sa'n 50 jier nei it Friesisches Archiv fan Ehrentraut. Dêrtroch wurde inkelde talige ûntwikkeling yn it Wangereagersk dúdlik.

Foar de fonetyk is it net-publisearre materiaal fan Otto Bremer yn de Landesbibliothek Kiel fan belang. Krekt as Ehrentraut hat hy de geminaasje yn it Wangereagersk waarnommen. Sawol Siebs as Bremer hawwe lûdsopnamen makke fan it Wangereagersk.

Literatuer

• Ehrentraut, Heinrich Georg: "Mittheilungen aus der Sprache der Wangeroger". Friesisches Archiv 1, 3-109, 338-416 (1849) en 2, 1-84 (1854).
• Ehrentraut, Heinrich Georg: “Mittheilungen aus der Sprache der Wangeroger”. Dit boek is it twadde diel, op grûn fan de nij fûne hânskriften. De útjefte is fersoarge troch Arjen P. Versloot en yn 1997 útbrocht troch de Fryske Akademy. ISBN 90-6171-834-1.
• Horst H. Munske: Handbuch des Friesischen. Utjûn troch: Niemeyer, Tübingen. ISBN 3-484-73048-X

Keppeling om utens

• It teltsje fan Jiskepûster yn it Wangereagersk

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes: