Esmée van Eeghen

Esmee van Eeghen
(foto: Kolleksje NIOD; fotograaf ûnbekend)

Esmée Adrienne van Eeghen (Amsterdam, 7 july 1918 - Paddepoel, (gemeente Noarddyk (Grinslân)), 7 septimber 1944) wie in Nederlânske fersetsstriidster yn de Twadde Wrâldkriich. Van Eeghen jildt as kontroversjeel omdat se in ferhâlding mei in Dútske offisier oangie. Dochs is it in feit dat se in grutte rol yn it ferset spile hat, benammen yn Fryslân, in rol dy't har lang om let needlottich wurden is fanwegen har leafdeslibben.

Jeugd

Esmée wie in dochter fan Reginald van Eeghen, direkteur fan de Amstel-brouwerij, en jonkfrou Minette Adrienne van Lennep, better bekend as Miesje van Lennep. Esmée hie in twa jier jongere broer, Dave. Hja hie in moaie, beskerme jeugd ek nei de skieding fan har âlden doe't se acht jier wie. Har heit stoar yn 1936 yn San Fransisko; har mem troude opnij mei Alphert baron Schimmelpenninck van der Oye, mei wa't se in tredde bern krige, Sander.

Ferset

Har broer Dave gie yn it ferset en ek Esmée waard dêr yn behelle troch har feint Henk Kluvers. Beide wienen faak yn Ljouwert om ûnderdûkplakken foar Amsterdamske studinten dy't de loyaliteitsferklearring wegeren te tekenjen, te regeljen.

De regionale Knokploech (KP)-lieder Krijn van der Helm sette Elly of Sjoerdsje, sa't se yn it ferset hjitte, yn 't earstoan yn as koerierster, mar geandewei die se hieltyd gefaarliker wurk, lykas it bringen fan Joadske ûnderdûkers en alliëerde piloaten nei ûnderdûkadressen. Esmée rekke net gau fan it sintrum sa't it like. Piet Oberman, dy't healwei july 1944 Krijn van der Helm en Pieter Wijbenga opfolge as KP-lieder yn Fryslân ferklearre nei de oarloch: 'Esmée wie tige goed op de hichte fan alles wat de fersetsbeweging yn Fryslân oanbelange en se hie kunde oan in protte liedingjaande yllegale persoanen yn oare provinsjes mei wa't se as haadkoerierster kontakt hie. Hja wie by ferskate wichtige petearen op it haadkertier fan de KP, doetiids fêstige yn it fabryk fan de hear Harmen Kingma, direkteur fan in timmerfabryk yn Ljouwert, en syn frou Annie. Hielendal allinnich rêde se har mei ûnder oaren ferfier fan wapens nei Limburch en Amsterdam.'

Swierrichheden

Doe't Esmée, Wijbenga omskriuwt har as nymfomane, ferhâldingen krige mei ferskillende fersetsminsken ûntstiene swierrichheden. Dochs liket dit allegear rabjen, omdat der gjin betroubere boarnen oan te wizen binne. It gong folslein mis doe't Esmée, yn opdracht fan it ferset, kontakt sykje moast mei de SD (Sicherheitsdienst). Esmée rekke fereale op in Dútske offisier, Hans Schmälzlein, Oberzahlmeister by it Verpflegungsamt yn Grins en gie by him yn. Al barde dat pas op 7 july 1944, in goed wike foardat se Ljouwert definityf ferliet. It strykte net mei har rol yn it ferset.
Krijn van der Helm hat sein dat Esmée fan him kontakt mei Dútske offisieren sykje moast. Dat seit Pieter Wijbenga ek, lid fan de KP yn Ljouwert. Hy en Krijn woenen Esmée ynsette om twa SD’ers nei Makkum te lokjen dêr't se deasketten wurde soene. Troch omstannichheden waard dit him net. Der binne ek oare eardere KP’ers dy't sein hawwe dat Esmée spionearre yn opdracht fan Krijn. Guonts sizze dat se sa ynformaasje oer har broer Dave besocht te krijen, dy't oppakt wie doe't er mei in fiskersboat út IJmuiden wei nei Ingelân besocht te kommen. Dave stoar koart foar de befrijing yn Bergen-Belsen.

Ferrie

Op 15 july 1944 wie der in oarfal fan de Dútsers op it haadopslachplak fan it ferset, it tsiispakhús fan Tamminga, en se fûnen in tal wichtige dokuminten. Esmée waard net mear fertroud. Piet Oberman woe har foar it feemgerjocht bringe. Krijn van der Helm naam it foar har op, dat Piet Oberman joech har de kar: út Ljouwert weigean of deasketten wurde. Undersyk hat letter bliken dien dat se neat ferret hat, mar dat de ferwûne fersetsman Ben de Vries by in SD-ferhoar trochslein wie.

Esmée gie út Ljouwert wei en dûkte ûnder by har mem. De SD socht har en fertroude har ek net. Esmée har saneamde freondinne An Jaakke hat har ferret, dat se waard oppakt troch de SD op 9 augustus 1944. De SD besocht har om te draaien, mar dêr is se net op yngien. It is net dudlik wat se presys tsjin de SD sein hat, mar op de jûn fan 7 septimber 1944 waard se mei Luitje Kremer, 24 jier en lid fan de KP Noard-Drinte deasketten. De oare deis waard se yn it Van Starkenborghkanaal fûn. Esmée leit yn Baarn begroeven.

De byldfoarming

Van Eeghen har grêf yn Baarn

De mienings oer Van Eeghen hawwe lange tiid ferdield west. Hja waard wol as dûbeldspionne sjoen, in soarte fan Mata Hari dy't it ferset yn Ljouwert ferret hawwe soe. Ek de skuld foar de dea fan Krijn van der Helm, dy't troch de SD'er Pieter Johan Faber yn Amersfoart deasketten waard is wol oan har taskreaun. Bewiis is der lykwols nea foar fûn. It is wol sa dat de losse manear fan libjen fan Van Eeghen troch de fersetslju yn Ljouwert net altyd goed begrepen wurden is.

De figuer Silvia yn it boek Reis door de nacht fan Anne de Vries is loswei basearre op Esmée van Eeghen; Paul Verhoeven syn heldinne Rachel Stein yn de film Zwartboek ek. De musical Esmée fan komponist Theo Loevendie en librettist Jan Blokker giet oer har affêre mei Hans Schmälzlein en de NCRV bestege omtinken oan Van Eeghen yn de rige Wonderlijke Wege.

Rehabilitaasje

Op 12 april 2024 waard troch it Frysk Fersetsmuseum te Ljouwert earherstel oan fan Eeghen ferliend. Foar it museum stiet sûnt it nije histoarysk ûndersyk fan Hessel de Walle foar syn boek Vrouwen van het Friese verzet: gevecht op vele fronten fêst dat Esmée oan 'e goede kant stie. Ek makke it museum bekend har namme tegearre mei dy fan Wieke Bosch (1882 -1945) taheakje te sillen oan in monumint mei de nammen fan fallen fersetsstriders.

Literatuer

• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945, diel 7: Tweede helft (De Haach 1976).
• Pieter Wijbenga, Bezettingstijd in Friesland, diel 2: Met de rug tegen de muur (Ljouwert 1978).
• Ageeth Scherphuis en Anita van Ommeren, De oorlog van Esmée van Eeghen (Amsterdam 1988).
• Jan Meyers, Het lijk in het Van Starkenborghkanaal, Maatstaf 42 (1994) nr. 11/12, 46-55.
• Ype Schaaf, Dodelijke dilemma’s in het Friese verzet. Het veemgericht en Esmeé van Eeghen (Frjentsjer 1995).
• Arnold Karskens, Beest contra beauty, De Pers, 5-12-2011.
• Jan Meyers, Esmée. Een vrouw in oorlogstijd (Soesterberch 2011).
• Sander Schimmelpenninck van Oye, My Life (Canada 2016).
• Hessel de Walle, Vrouwen van het Friese verzet: gevecht op vele fronten (Dokkum 2024).

Boarnen, noaten en referinsjes