Sint-Fitustsjerke (Wyns)
| Fitustsjerke | ||
| ||
| ||
| Lokaasje | ||
| provinsje |  Fryslân
| |
| gemeente |  Tytsjerksteradiel
| |
| plak |  Wyns
| |
| adres | Nû. 31 | |
| koördinaten | 53° 15' N 5° 49' E | |
| Tsjerklike gegevens | ||
| tsjerkegenoatskip | Ut en troch yn gebrûk as tsjerke | |
| patroanhillige | Fitus | |
| Arsjitektuer | ||
| boujier | 1200 | |
| boustyl | Let-romaanske arsjitektuer | |
| monumintale status |  ryksmonumint
| |
| monumintnûmer | 35690 | |
| Webside | ||
| Wynzertsjerkje.nl | ||
| Kaart | ||
  | ||
De Sint-Fitustsjerke is de romaanske doarpstsjerke fan Wyns, gemeente Tytsjerksteradiel. It tsjerkegebou is in ryksmonumint.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Om en de by yn it jier 1200 waard útein set mei de bou fan 'e Wynzer tsjerke, dy't wijd waard oan de hillige Fitus. De tsjerke waard fan grutte reade bakstiennen boud, dy't maklik oer de Ie nei de boulokaasje ferfierd wurde koene. Yn dy tiid hiet Wyns Wininge en it doarp naam doe yn Eastergoa in tige wichtich plak yn. Mooglik tsjinne de tsjerke as it plak foar de grytmannen, dy't nei Wyns kamen om rjocht te sprekken en belangrike besluten te nimmen.[1] De toer fan 'e op in gruttendiels ôfgroeven terp lizzende tsjerke is krekt wat letter boud en waard dêrnei mei 2,30 meter oant hast 16 meter ferhege.[2]
Oant de reformaasje bleau Wyns in selsstannige parochy, dêrnei waard it doarp tsjerklik by de doarpen Gytsjerk en Oentsjerk foege.
Yn 'e twadde helte fan 'e 18e iuw fûn in grutte restauraasje fan it gebou plak.
De lytse rûnbôgeramen yn it fiifsidige koer binne yn 'e rin fan 'e tiid tichtmitsele, wylst de lytse rûnbôgeramen fan it tsjerkeskip yn 'e 18e iuw ferfongen waarden troch grutte ramen. Oan 'e noardlike kant fan d'e toer stiet in baarhûske út 1890. De midsiuwske tagong yn 'e noardlike muorre is nei 1747 tichtmitsele.[3]
Ynterieur
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It doopstek en de ûnder de Frânske besetting swart farve preekstoel datearje beide út 'e ein fan 'e 17e iuw. Foar it doopstek lizze trije sarken út de 17e en 18e iuw, dy't by de restauraasje yn 'e jierren 1970 fûn binne. It jûnsmielreau dat yn 1866 oanskaft waard is fan sadanige kwaliteit, dat it yn it Frysk Museum útstald wurdt. In hearebank waard yn 1999 ferfongen troch stuollen en wurdt bewarre yn 'e opslach fan de Stifting Alde Fryske Tsjerken.[4]
De twa klokken, wêrfan't de âldste yn 1711 getten wie, waarden yn 1943 troch de besetter foardere en omraand Yn 1949 krige de tsjerke twa lûdklokken werom, dy't troch Van Bergen út Heiligerlee getten wiene.
Yn in fitrine fan 'e tsjerke wurde fynsten by de restauraasje fan 1974-1976 útstald. By dy restauraasje waarden ek resten fan fresko's fûn, dy't fierder net bleatlein binne.[5]
Oargel
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Yn 1889 boude Bakker & Timmenga in oargel foar de tsjerke. Oarspronklik soe it oargel fiif registers krije mei plak foar in sechde register, mar by oplevering ie bliken dat der dochs in sechde register tafoege wie. It piipmaterjaal fan dit register (fluit 4-foet) is neffens ûndersyk fan Jan Jongepier âlder en is fan Johannes Stephanus Strümphler (1736-1807). Oan it oargel is yn 'e rin fan 'e tiid net in soad feroare, it ûnderhald fan it ynstrumint is altiten by Bakker & Timmenga bleaun en in restauraasje fûn foar it lêst yn 2001 plak.
Gebrûk
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Nei de fúzje fan 'e grifformearde en herfoarme tsjerken siet de PKN-gemeente Trynwâlden mei in oerskot oan tsjerken, wylst it tal leden fan 'e gemeente sakke. Dêrom waard der foar keazen om de tsjerke fan Wyns yn 2013 ôf te stjitten en oer te dragen oan 'e stifting "De Kulturele Tsjerke Wyns". Tagelyk mei de tsjerke waard ek it hôf fan 'e tsjerke oerdroegen oan 'e stifting. As oanset foar in duorsum behear fan tsjerke en hôf krige de stifting fan 'e PKN-gemeente Trynwâlden in saneamde breidsskat mei. De ôfspraak is dat de stifting de tsjerke brûkt foar lêzings en sosjaal-kulturele aktiviteiten. Ienris yn 'e moanne wurdt der yn 'e tsjerke in tsjinst fierd. Dêrnjonken wurde der ek rou- en troutsjinsten holden.[6]
Keppeling om utens
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
