Robert Burns

	Robert Burns
	skriuwer
	persoanlike bysûnderheden
oar pseudonym	Robbie Burns, Rabbie Burns
echte namme	Robert Burns
nasjonaliteit	Britsk
berne	25 jannewaris 1759
berteplak	Alloway (Skotlân)
stoarn	21 july 1796
stjerplak	Dumfries (Skotlân)
etnisiteit	Skotsk
	wurk
taal	Skotsk, Ingelsk
sjenre	poëzij
perioade	2e helte 18e iuw
streaming	Romantyk
bekendste ; wurk(en)	Auld Lang Syne ; Scots Wha Hae ; Tam o' Shanter
jierren aktyf	1774 – 1796
	offisjele webside
	digital.nls.uk/robert-burns

Robert Burns (Alloway, 25 jannewaris 1759 – Dumfries, 21 july 1796) wie in Skotsk dichter, dy't ek wol bekend stiet as Robbie Burns, Rabbie Burns, Robden fan 'e Solway Firth, de Ploegjende Dichter (Ploughman Poet), Skotlâns favorite soan, de Bard fan Ayrshire, en, allinnich yn Skotlân, koartwei as 'de Bard'. Hoewol't er it meast ferneamd wurden is om't er in grut diel fan syn wurk yn syn memmetaal, it Skotsk, skreau, hat er ek gedichten yn it Skotsk-Ingelsk skreaun, sadat in diel fan syn oeuvre ek tagonklik is foar lêzers fan bûten Skotlân.

Burns wurdt beskôge as in pionier fan 'e Romantyk, en nei syn ûntidich ferstjerren foarme syn wurk in ynspiraasjeboarne foar de stifters fan sawol it liberalisme as it sosjalisme. Guon fan syn bekendste fersen binne Auld Lang Syne, dat yn Skotlân faak op âldjiersdei songen wurdt, en Scots Wha Hae, dat lang as it ûnoffisjele Skotske folksliet tsjinne. Oare gedichten fan sines binne A Red, Red Rose, A Man's a Man for A' That, The Battle of Sherramuir, Tam o' Shanter en Ae Fond Kiss. Burns syn poëzij hat fan grutte betsjutting west foar it Skotske selsbewustwêzen. Syn bertedei, Burns Night, is feitlik in twadde nasjonale feestdei foar Skotlân wurden.

Libben en karriêre

Jonkheid en oplieding

Burns waard yn 1759 berne yn it doarp Alloway, as de âldste soan yn 'e húshâlding mei sân bern fan William Burnes (1721-1784) en dy syn frou Agnes Broun (of Brown) (1732-1820). Syn heit wie in pachtboer út Dunnottar dy't him troch selsûnderrjocht opwurke hie, en syn mem wie de dochter fan in pachtboer út Kirkoswald, yn Ayrshire. Syn efternamme stavere Burns sels oant 1786 as "Burnes", krekt as syn heit. It hûs dêr't er berne waard, is no it Burns Cottage Museum; Burns wenne dêr oant syn sechsde, yn 1766, doe't syn heit in gruttere pachtpleats krije koe súdeastlik fan Alloway. Dêr groeide Burns fierder op yn earmoede, en moast er fan bern ôf oan al flink mei oanpakke om it gesin itende te hâlden.

Lykwols woene syn âlden al hawwe dat er goed ûnderwiis hawwe soe, wat yn syn wurk fernaam wurde kin. It measte krige er yn 'e jûnsoeren les fan syn heit, dy't alle bern lêzen, skriuwen, rekkenjen, ierdrykskunde en skiednis bybrocht en op it mêd fan godstsjinst sels in boekje foar harren skreau, mei as titel A Manual of Christian Belief ("In Hânlieding fan it Kristlik Leauwe"). Fan 1765 oant 1768 krigen de jonge Burns en syn broer Gilbert ek ûnderrjocht fan 'e pleatslik skoalmaster John Murdoch, yn Latyn, Frânsk en wiskunde, en yn 'e simmers fan 1772 en 1773 waard Burns nei de Dalrymple Parish School, resp. nei (de ûnderwilens ferhuze) Murdoch ta stjoerd om fierder te learen, wêrby't er beide kearen oan 'e ein fan 'e simmer nei hûs weromkearde om mei te helpen yn 'e rispinge.

Tsjin 'e tiid dat er fyftjin jier wie, fersette Burns op syn heite pleats it measte wurk. Under de rispinge fan 1774 namen de Burns' in Nelly Kilpatrick as faam oan, en dat fanke ynspirearre de jonge Burns ta syn earste prebearsel op it mêd fan 'e poëzij, mei as titel O, Once I Lov'd a Bonnie Lass. Yn 'e simmer fan 1775 waard er nei in priveelearaar yn Kirkoswald ta stjoerd om syn ûnderrjocht te foltôgjen, en dêr mette er in Peggy Thompson, oan wa't er twa fersen opdroech: Now Westlin' Winds en I Dream'd I Lay.

Karriêre

Nettsjinsteande syn kundigens, warberens en karakter briek William Burnes alles by de hannen ôf, en teach er mei syn gesin fan 'e iene pachtpleats nei de oare sûnder dat er ea foarútbuorke. Yn 1777 ferfear it gesin sadwaande nei de pleats Lochlea, by Tarbolton, dêr't se bleaune oant Burnes syn ferstjerren yn 1784. Yn Tarbolton joech Robert Burns him der goed by; sa waard er yn 1779 tsjin it sin fan syn heit yn lid fan in dûnsferiening en rjochte er mei syn broer Gilbert yn 1780 in jongfeinteklub op. Op 4 july 1781 waard er boppedat lid fan 'e pleatslike frijmitselderslôzje St. David, fan Tarbolton. Burns jildt as ien fan 'e meast yllústere en ferearde fan alle Skotske frijmitselders. Syn ierst oerlevere brieven datearje ek út dizze tiid, en dêrút docht bliken dat er doe in Alison Begbie it hof makke, mar hoewol't er fjouwer fersen foar har skreau en suggerearre dat er wol mei har trouwe woe, krige er neewurd.

Burns hold lykwols oan mei it skriuwen fan poëzij, ek doe't it gesin yn maart 1784, koarte tiid nei it ferstjerren fan syn heit, nei in oare pachtpleats te Mossgiel ferhúzje moast, deunby it doarp Mauchline. Yn dy tiid siet Burns der sa krap ta dat er op it oanbod fan in freon yngie om oersee nei de Britske koloanje Jamaika te gean, dêr't er foar £30 jiers boekhâlder wurde koe op in sûkerplantaazje. Hoewol't Burns syn egalitêre ideeën, dy't er seis jier letter ûnder wurden bringe soe yn The Slave's Lament ("De Klaachsang fan in Slaaf"), harren oars net lienden foar wurk by in ûndernimming dy't draaiende holden waard troch slave-arbeid, koed er fan ideälen net itende bliuwe.

In probleem wie lykwols dat Burns sels syn oertocht nei Jamaika betelje moast, en dêr hied er it jild net foar. Freonen retten him oan om syn gedichten te publisearjen en sa it jild foar de seereis byinoar te bringen, dat sadwaande stjoerde Burns yn april 1786 in manuskript fan syn gedichten nei John Wilson, in pleatslike printer yn Kilmarnock, dy't de dichtbondel yn july fan dat jier útbrocht ûnder de titel Poems, Chiefly in the Scottish Dialect ("Gedichten, foar it Meastepart yn it Skotske Dialekt"). Dat wurk omfette guon fan Burns syn bêste fersen, wêrûnder The Twa Dogs, Address to the Deil, Halloween, The Cotter's Saturday Night, To a Mouse, Epitaph for James Smith en To a Mountain Daisy. Burns helle in protte ynspiraasje foar syn wurk út it Skotske lânskip, it folkslibben en de folksmuzyk. De gedichten fariëarje fan ljocht en koartswilich oant tsjuster en gefoelich. De bondel waard daliks in geweldich súkses, en Burns fêstige der syn namme as dichter mei.

Troch omstannichheden hie Burns ûnderwilens syn ôfreis nei Jamaika útstelle moatten, sadat er noch ûnderweis wie nei Greenock, dêr't syn skip op him wachte, doe't it op 4 septimber skreaune brief fan 'e dichter en literatuerkritikus Thomas Blacklock him berikte, wêryn't dyselde syn wurdearring foar Burns syn poëzij ûnder wurden brocht en foarstelde om in útwreide twadde printinge te publisearjen. Dat bemoedige Burns sa, dat er syn Jamaikaanske aventoer op 'e lange baan skode en heapsteaps op in liende kêde nei Edinburch ta sette. Dêr wied er te gast by de adel en waard er útnûge om as gelikens te ferkearen yn 'e Skotske literêre fermiddens, wêrby't er û.m. in djippe en bliuwende yndruk makke op in sechstjinjierrige Walter Scott. Burns die yn Edinburch ek libbenslange freonskippen op, û.m. mei James Cunningham, 13e greve fan Glencairn, en mei Frances Dunlop, mei wa't er jierrenlang in briefkerij ûnderhold.

Yn april 1787 kaam de Edinburchske edysje fan Poems, Chiefly in the Scottish Dialect út by de útjouwer William Creech, dy't Burns foar dat rjocht 100 gynjes betelle hie. Teffens hied er de keunstskilder Alexander Nasmyth ynhierd om in portret fan Burns te skilderjen dêr't in gravuere fan makke waard foar op 'e omslach fan it boek. Frijwol alle lettere ôfbylden fan Burns binne op dat skilderij basearre. Yn Edinburch kaam Burns ek yn 'e kunde mei James Johnson, in muzykgrafikus en -ferkeaper dy't himsels mei syn wurk mar amper bedrippe koe, mar dy't fereale rekke wie op âlde Skotske folkssangen en wisberet wie om dy foar it neigeslacht te bewarjen. Burns wie it datoangeande hielendal mei him iens, en rekke oanstutsen troch Johnson syn entûsjasme. Sadwaande wurke er folop mei oan Johnson syn samling The Scots Musical Museum, wêrby't er ferantwurdlik wie foar 3 lieten yn it earste diel, 40 yn it twadde diel en 200 fan 'e 600 yn it trêde diel.

Yn febrewaris 1788 kearde Burns út 'e stêd werom nei it plattelân, en pachte er Ellisland Farm, by Auldgirth yn it greefskip Dumfriesshire, dêr't er him yn juny fan dat jier nei wenjen sette. Mei't er net in protte fidúzje yn syn eigen buorkjen hie, learde er ek foar kommys, sadat er in oare beropskar efter de hân hie. Yn 1789 waard er yn dy hoedanichheid oansteld, en úteinlik joech er it buorkjen der yn 1791 hielendal oan. Underwilens hied er yn novimber 1790 ien fan syn bekendste gedichten skreaun, Tam o' Shanter, oer in dronkenlap dy't feestfiert yn 'e kroech wylst syn frou thús om him yn noed sit. Om dyselde snuorje hinne waard him troch de Londenske krante The Star in baan oanbean as lid fan 'e redaksje, mar Burns woe net út Skotlân wei, en ek betanke er foar it kandidaatskip foar de nije learstoel lânbou oan 'e Universiteit fan Edinburch, dêr't ferskate ynfloedrike freonen him foar oanret hiene.

Nei't er it buorkjen opjûn hie, ferhuze Burns yn 1791 nei Dumfries. Dêr belibbe er ien fan syn produktyfste perioaden, en doe't er frege waard om teksten te skriuwen foar de útjefte The Melodies of Scotland, reägearre er troch mei mear as 100 lietteksten op 'e lapen te kommen. Behalven dat er trochgie mei syn wurk foar Johnson syn The Scots Musical Museum, levere er ek wichtige bydragen oan A Select Collection of Original Scottish Airs for the Voice, fan George Thomson. Net inkeld lei er âlde folkssankjes skriftlik fêst, mar soms feroare er se ek of folle er se oan. Guon teksten dy't er foar lieten skreau, wiene net op eigen wiis, mar wiene adaptaasjes fan âldere lieten. Sa sette er ien fan syn bekendste fersen, Auld Lang Syne, op 'e muzyk fan it folkssankje Can Ye Labour Lea; A Red, Red Rose sette er op 'e wize fan Major Graham; en The Battle of Sherramuir koe songen wurde op 'e wize fan 'e Cameronian Rant.

Priveelibben

Yn 'e simmer fan 1784, doe't er 25 jier wie, krige Burns yn Mauchline kunde oan in groep fammen dy't mei-inoar bekend stiene as de Belles of Mauchline. Ien dêrfan wie de mitseldersdochter Jean Armour, mei wa't er letter trouwe soe. Syn earste bern, Elizabeth Paton Burns (1785-1817) sette Burns lykwols oan by syn mem har faam Elizabeth Paton, ek al gie er yn dyselde tiid ek om mei Jean Armour, dy't yn maart 1786 yn ferwachting rekke fan wat in twilling blike soe te wêzen. Hy tekene dêrop in dokumint wêryn't er oanjoech foartiid mei Jean troud te wêzen, mar har âlden leauden dêr neat fan en stjoerden it fanke nei har omke yn Paisley om har skande geheim te hâlden. Neitiid besocht Jean har heit om Burns yn it tichthûs te krijen foar it brekken fan in trou-ûnthjit, en de dichter moast in hoartsje ûnderdûke en fan freon nei freon doarmje. De saak skynt lykwols mei in skamper ôfrûn te wêzen.

Om dyselde tiid hinne waard Burns fereale op Mary Campbell, dy't er koe fan tsjerke út syn tiid yn Tarbolton. Hja wie berne by Dunoon en hie yn Campbeltown wenne, beide yn 'e Skotske Heechlannen, ear't se nei it leechlânske Ayrshire ferfearn wie. Burns droech oan har fjouwer gedichten op, wêrfan't Highland Mary it bekendst is. De tekst fan syn fers Will Ye Go to the Indies, My Mary, And Leave Auld Scotia's Shore? liket te suggerearjen dat er plannen hie om har mei te nimmen nei Jamaika. Burns syn relaasje mei Mary Campbell hat neitiid witwat spekulaasje opsmiten, temear mei't der oanwizings binne dat se op 14 maaie 1786 Bibels útwikselen en mei-inoar oer de putheak trouden. Koarte tiid letter kearde Mary lykwols werom nei Campbeltown, en doe't se yn it neijier fan 1786 wer yn it leechlân kaam om har broer te fersoargjen, dy't de tyfus hie, rekke sy dêr ek mei besmet en stoar se op 20 of 21 oktober yn Greenock.

Yn 1787, wylst er yn Edinburch tahold, begûn Burns in relaasje mei in Agnes McLehose, dy't as ropnamme Nancy hie, in troude frou dy't fan har man ferfrjemde wie. Hy wiksele ûnder pseudonym hertstochtlike brieven mei har út, mar doe't er foar it ferstân krige dat Nancy har net sa maklik ferliede litte soe, lei er it ynstee oan mei har tsjinstfaam Jenny Clow, dy't him yn 1788 in soan skonk, Robert Burns Clow. Teffens hied er in românse mei in oare tsjinstfaam, Margaret "May" Cameron. Burns syn relaasje mei Nancy McElhose kaam yn 1791 ta in ein doe't se ôfreizge nei Jamaika foar in koarte fersoening mei har man. Foar't se ôfsette, stjoerde Burns har it manuskript fan Ae Fond Kiss ("In Leave Tút") ta, dat er foar har skreaun hie by wize fan farwol.

Doe't er him datselde jiers yn Dumfriesshire nei wenjen sette, ferfette Burns syn relaasje mei Jean Armour, mei wa't er ûnderwilens tusken de bedriuwen troch yn 1788 troud wie, hoewol't har heit dêr earst neat fan witte wollen hie. Jean skonk him njoggen bern, wêrfan't lykwols mar trije de bernejierren oerlibben. Syn soan Maxwell waard berne op 'e dei dat Burns begroeven waard.

Ferstjerren

Tsjin 'e midden fan 'e jierren 1790 gie it mei Burns syn karriêre dat it slydjage, mar tsjin dy tiid hied er syn measte freonen fan him ferfrjemde troch út te kommen foar syn sympaty foar de Frânske Revolúsje en foar syn hope op politike herfoarmings yn it Feriene Keninkryk. Doe't syn ympopulêre ideeën ûnder de oandacht fan syn wurkjouwers brocht waarden, besocht Burns syn trou oan it Britske keningshûs te bewizen troch yn maart 1795 tsjint te nimmen by it rezjimint fan 'e Royal Dumfries Volunteers. Yn dyselde tiid begûn syn sûnens fluch efterút te gean, wat ta perioaden fan depresje late. Yn 'e winter fan 1795 op 1796 moast er in tosk lûke litte, dêr't er neitiid lang lêst fan hold.

Op 'e moarn fan 21 july 1796 kaam Burns by him thús yn Dumfries yn 'e âlderdom fan noch mar 37 jier te ferstjerren, nei alle gedachten oan in hertkwaal. Hy waard begroeven op 25 july, yn in hoekje fan it tsjerkhôf fan 'e Sint-Michaeltsjerke fan Dumfries, mar syn stoflik omskot waard yn septimber 1817 ferpleatst nei it saneamde Burns Mausoleum, op itselde tsjerkhôf. Dêr waard Jean Armour nei har ferstjerren yn 1834 njonken him byset. Fia syn tolve bern hie Burns yn 2012 in neiteam fan mear as 600 minsken.

Ynfloed

Robert Burns syn dichten hawwe fan grutte betsjutting west foar it Skotske selsbewustwêzen. Syn wurk hat ek ferskate grutte Ingelsktalige dichters beynfloede, en guon fan syn fersen binne adaptearre ta moderne lieten en sels ta hiele musicals. Yn hiel Skotlân en oeral om utens dêr't Skotten har nei wenjen set hawwe, binne sûnt syn dea saneamde Burns Clubs oprjochte dy't har ta doel stelle om 'e oantins oan Burns libben te hâlden en 'e belangstelling foar de Skotske taal oan te fiterjen. Syn bertedei, Burns Night, is feitlik in twadde nasjonale feestdei foar Skotlân wurden. Syn bertehûs yn Alloway is no it Burns Cottage Museum, wylst op syn lêste pleats Ellisland Farm, by Auldgirth, no noch altyd op 'e tradisjonele wize buorke wurdt, mei dêrby in museum en ynterpretaasjesintrum dat rund wurdt troch de stifting Friends of Ellisland Farm.

Yn 'e njoggentjinde iuw waarden stânbylden fan Burns pleatst yn Alloway, Edinburch en Dumfries, en letter ek yn oare plakken, û.m. yn Dundee (Skotlân), Montreal (Kanada), Canberra (Austraalje) en Dunedin (Nij-Seelân). De plakken Burns, yn 'e Amerikaanske steat New York, en Burns, yn 'e Amerikaanske steat Oregon, binne nei him ferneamd, krektlyk as in krater op 'e planeet Merkurius. Fierders hat de byltenis fan Burns op ferskate postsegels stien, wêrfan't de earst in Sovjet-Russysken út 1956 wie. Yn 'e 1966 brocht de Britske Royal Mail in hiele rige segels mei Burns út. Teffens stie de dichter fan 1971 oant 2009 op it bryfke fan 5 Skotske pûn en sûnt 2010 op dat fan 10 Skotske pûn. Yn 2009 organisearre de tillefyzjestjoerder STV in stimming ûnder de sjoggers oer wa't de grutste Skot aller tiden wie; dêrby wûn Burns it earste plak troch mei krappe foarsprong William Wallace te ferslaan.

Keppelings om utens

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Burns Notes en References, op dizze side.

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Robert Burns fan Wikimedia Commons.