Oude Pekela

	Oude Pekela
	Alde Pekel oan de Pekelderdjip
	Emblemen
	Bestjoer
Lân	Nederlân
provinsje	Grinslân
gemeente	Pekela
	Sifers
Ynwennertal	7.610
Oerflak	9,81 km²
Befolkingsticht.	776 /km²
	Oar
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	53° 6' NB, 7° 0' EL
	Kaart
	;

Oude Pekela (Nederlânsk en offisjeel, Grinslânsk: Olle Pekel, Frysk: Alde Pekel(a)^[2]) is in doarp yn de gemeente Pekela yn de Nederlânske provinsje Grinslân. It feankoloniale doarp is histoarysk ferbûn oan it buordoarp Nieuwe Pekela en leit 5 km súdwestlik fan Wynskoat.

Skiednis

Feanterij

It gebiet fan Alde Pekel bestie út in grut feangebiet dy't oant yn de sechtjinde iuw foar de minske net oanloklik wie. Troch dat feangebiet streamde it rivierke de Pekel A dy't yn de Doalert útmûne. Dat rivierke wie winliken de grins tusken de goaen Aldamt en Westerwâlde. Part fan it grûn wie mooglik yn besit fan eigenierden fan Wynskoat.

Om 1590 hinne waard de Friesche Compagnie (Fryske Kompanjy) oprjochte om it fean yn it gebiet oan te meitsjen. Yn 1599 waard lân om de Pekel A hinne oankocht en ûnderferparte yn 101 lotten. Yn 1635 kocht de stêd Grins it gebiet oan en waard sa part fan de Grinzer Feankoloanjes. De stêd keas foar in planmjittige oanpak. De koloanje Pekel waard stifte om de feanwwurklju te hûsmanjen en waard nei de Pekel A neam dêr't er parallel oan boud waard. De rivier waard foar in part kanalisearre en waard it Pekelderdjip neamd. In kanalestelsel mei wiken waard leadrjocht oansletten op it Pekelderdjip.

Bylâns it kanaal wie it warbere doarpslibben. Dêr waarden de skûten slyk oanfierd en oerladen om mei bolster (boppeste laach) fan it fean mjukse te wurden om dat fruchtberder te meitsjen. De turf waard op skûten nei Grins ferfierd. Benefter it drokkere part by it kanaal wiene pleatsen.

Pekela hearde ynearsten by it karspel Wynskoat, mar waard yn 1640 selsstannich doe't er in eigen tsjerke krige. De kringeljende grins tusken it Aldamt en Westerwâlde rûn by de âlde rin fan de Pekel A del en troch it doarp hinne. Dêrtroch ûntstie in soad betizing, benammen op it mêd fan belestingheffings. De tsjerke stie op it grûngebiet fan Westerwâlde.

Yn 1704 waarden Alde en Nije Pekel twa mienskippen om't der in twadde tsjerke boud waard. Yn de Frânske tiid doe't Nederlân by Frankryk ynlive waard, waarden Alde en Nije Pekel beide selsstannige gemeenten. Yn 1990 waarden beide gemeenten fannijs feriene yn de gemeente Pekela.

Skipbou

De skipfeart waard yn dy snuorje ek wichtich. Om't Alde Pekel troch de Pekel A mei de Doalert en de Waadsee ferbûn wie waarden skipswerven yn it doarp boud. Pekelder skippers fearen nei Hollân, Ingelân en it Eastseegebiet. Om 1800 wie it suver dien mei de feanterij. De skipfeart en de lânbou waarden wichtige ekonomyske pylders foar it doarp. Yn 1863 hie it doarp 60 skipswerven en 160 skippen wiene registrearre yn Alde Pekel. Nei it kommen fan de steamskippen rekke de skipfeart yn Alde Pekel yn it neigean. Yn 1892 wiene der noch mar sân skipswerven oer.

Yndustry

Yn de njoggentjinde en tweintichste iuw waard Alde Pekel it sintrum fan de striekarton- en ierdappelmoalyndustry. It kanaal rekke dêrby tige fersmoarge en stonk dêrtroch bot. Dêrnei waarden dêr wettersuveringsynstallaasjes boud en sadwaande waard it kanaalwetter stadichoan skjinner. De wurkomstannichheden wiene ek net poerbêst en laten gauris ta arbeidsskelen. Yn 1969 waarden der stakings organisearre troch Fré Meis, foaroanman fan de CPN. De CPN helle by de provinsjale ferkiezings fan 1970 14% fan de stimmen yn Grinslân.

Joadske mienskip

Yn 1685 setten de earste Joaden harren nei wenjen yn Pekel. Yn de lette achttjinde iuw folge troch immigranten út East-Fryslân en Poalen wei.^[3] Om 1700 waard it earste Joadske begraafplak oanlein en yn 1791 de earste synagoge boud. Yn 1884 waard der in gruttere synagoge boud. Yn 1942 wennen der 150 Joaden yn Alde Pekel, dêr't mar 12 fan de kriich oerlibben. De synagoge waard yn 1976 troch de gemeente kocht en yn 1979 sloopt.

Ekonomy

Hjoed-de-dei stiet der yn Alde Pekel in hennepferwurkjende fabryk. Op lân om it doarp hinne wurdt dêrom in soad hennep ferboud. Ek stiet der noch in stienbakkerij yn it doarp, dêr't it bedriuw fan yn 1856 oprjochte waard.

Ferfier

Oude Pekela leit oan de N367 en hat dêrtroch in ferbining mei de A7

It besjen wurdich

Herfoarme tsjerke fan 1683 dy't yn 1783 fergrutte waard. De toer is fan 1804.
De Roomsk-katolike Sint-Willibrordustsjerke fan 1896
Notmûne De Onrust

Berne yn Oude Pekela

Fré Meis (1921-1992), politikus, fakbûnslieder

Keppeling om utens

Offisjele webside

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

↑ https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021
↑ Famyljeberjochten Ljouwerter Krante 5 septimber 1977 delpher.nl
↑ GeschiedenisGeschiedenis Bibliotheek Groningen

(ned) Bosgra, W.H. (1930). Uit Pekela's verleden. Oude Pekela: Feringa.
(ned) Oude Pekela binnenkort 350 jaar. Provinciale Drentsche en Asser courant 24 juny 1949. Oproppen op 22 febrewaris 2022.
Plaatsengids: Oude Pekela

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Oude Pekela fan Wikimedia Commons.

	Pekela
Doarpen: Alteveer • Boven Pekela • Nieuwe Pekela • Oude Pekela
Buorskippen: Bronsveen • Hoetmansmeer
Wetter: Pekel A • Pekelderdiep
· ·

[1] ttps://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021

[2] Famyljeberjochten Ljouwerter Krante 5 septimber 1977 delpher.nl

[3] GeschiedenisGeschiedenis Bibliotheek Groningen

[1]

[2]

[3]