Nederlânske gûne

	Nederlânske gûne
	In gûne mei de kop fan Beatrix fan nei 1980.
	identifikaasje
	ISO 4217
● koade	NLG
lânseigen; namme	Nederlandse gulden (Ned.)
symboal	ƒ (ek: fl)
	gebrûk
sintrale bank	De Nederlandsche Bank
off. brûkers	Nederlân ; Suriname (oant 1962); Ned. Antillen (oant 1940); Lúksemboarch (oant 1839); Belgje (1830-1832)
	skiednis
ynfierd	1279
opheft	2002
ferfongen tr.	euro
● yn €	ƒ2,20371
ynflaasje	2,6% (des. 2000)
	denominaasjes
1/100	sint
symb. 1/100	c
muntjild	5c, 10c, 25c, ƒ1, ƒ2½, ƒ5
papierjild	ƒ5, ƒ10, ƒ25, ƒ50, ƒ100, ; ƒ250, ƒ1000

Dizze side giet oer de Nederlânske gûne, foar mear betsjuttings fan 'gûne' sjoch ek: gûne

De Nederlânske gûne hat fan 1279 ôf it betelmiddel yn Nederlân west. De muntienheid waard yn jannewaris 2002 ferfongen troch de Euro. Oant 28 jannewaris fan dat jier wie de gûne tegearre mei de Euro it wettige betelmiddel. De gûne wie yn Euro’s € 0,45378 wurdich. De ISO-4217-Koade fan de gûne is NLG.

Skiednis

De earste gûne droech de namme ‘florijn’. Dit kaam trochdat de munt fersierd wie mei de Florijnse leelje út it wapen fan de stêd Florâns yn Itaalje. Hjir waard yn 1252 de earste belangrike gouden munten sûnt de Karolingyske tiid slein. Hjirtroch falt ek te ferklearen wêrom it teken fan de gûne in ‘f’ wie.

De earste munten hienen op de iene side yn ôfbyld fan stedspatroan Jehannes de Doper. Dizze munt waard yn hiel Jeropa neimakke. Yn Nederlân barde dat foar it earst troch Jan III fan Brabân.

Greve Willem V yntroduseare yn 1378 de Hollânske gûne. Dêrnei wiene der ferskate foarsten dy’t harren eigen gûnemunten yn omrin brochten. An it ein fan de 15e iuw sloegen, op Grinslân nei, alle gewesten fan Nederlân harren eigen gûnes.

Karolusgûne

De Karolusgûne wie de earste Nederlânske ienheidsmunt dy’t ek bûten Nederlân brûkt wurde soe. Dizze munt waard yn 1521 troch keizer Karel V yn omrin brocht.

De Gouden Karolus waard yn 1521 ynfierd en wie ûnderferdield yn 20 stuorkes dy’t tegearre ien gûne foarmen. Dizze yndieling soe oant it ein fan de gûne yn 2002 ta sa bliuwe.

Nei de Gouden Karolus kaam yn 1582 de Sulveren Karolus. Dizze soe oant 1680 ta jilde as de earste ienheidsmunt fan de Santjin Provinsjes. Dit wie de earste munt wêr't de kop fan de keizer op stie.

Provinsjale útjeften

Trochdat eltse provinsje harren eigen munten útjoech ûntston yn de rin fan de Tachtichjierrige Oarloch, tusken 1568 en 1648, in probleem. De provinsjes joegen munten út mei in te leage wearde omdat se oars de oarloch net bekostigjen koene. Oant 1848 ta soene de provinsjes harren eigen munten slaan. Pas yn dat jier binne alle provinsjes stoppe mei dizze aktiviteiten. Dit duorre salang omdat is slaan fan de eigen munten in soart winst oplevere.

Yn 1648 kaam de generaliteitsgûne yn omrin. Hjir stie de Nederlânske ‘faam mei lâns’ op.

Frânske besetting

Doe’t de Frânsen yn Nederlân kamen waard de Frânske Frank it wettige betelmiddel yn Nederlân. Mar de gûne kaam werom doe’t de Frânsen it lân út wienen en sûnt 1825 is de Frânske Frank gjin wettich betelmiddel mear yn Nederlân. Oant dy tiid wie de Frank yn de Súdlike Nederlannen noch in wichtich betelmiddel.

Op 18 septimber 1816 wurd in wet oannomd dy’t de ûnderferdieling fan de gûne op 100 sinten fêstlei.

De lêste gûne is yn 2001 slein wêrnei't der yn 2002 oergien waard op de Euro.

Munten en bankbiljetten

Troch de iuwen hinnen hat der in ferskaat oan munten en bankbiljetten west. Hjirûnder in list fan de munten fan 1817 ôf:

Nederlânske munten 1817-2002
Desimaal stelsel: 1 gûne = 100 cent
Ynformaasje
Wearde (gûne)	wearde (sint)	Namme	yn omrin sûnt	yn omrin oant
0,005	0,5	Healtsje	1818	1948
0,01	1	Sint	1817	1983
0,025	2,5	2½ Sint Healstoer Botsen	1877	1948
0,05	5	Stoer	1818	2002
0,10	10	Dûbeltsje	1818	2002
0,25	25	Kwartsje	1817	2002
0,50	50	Heale gûne	1818	1948
1,-	100	Gûne	1840	2002
2,50	250	Ryksdaalder	1840	2002
3,-	300	Trije gûne	1817	1839
5,-	500	Fiifke	1826	1912
5,-	500	Fiifke	1988	2002
10,-	1000	Gouden tientsje	1818	1933
10,-	1000	Sulveren tientsje	1970	2002
50,-	5000	Fyftich gûne	1982	2002

Ek ha de munten en biljetten in ferskaat oan uterliken hân. Benammen de biljetten binne gauris feroare.

Om it saneamde ‘snoeie’ op de munten te foarkommen waard sûnt 1749 de kartelrâne yn de munt slein. Op dizze wize woene de Steaten-Generaal it fertrouwen yn de gûne grutter meitsje. Sûnt 1817 steane de koppen fan de kenings en keninginnen op de munten. In jier letter waard de sin ‘God zij met ons’ (God is mei ús) yn de râne slein.

Ynwikselje

It muntejild wie oant 1 jannewaris 2007 ta yn te wikseljen by De Nederlânske Bank, dêrnei net mear. It papierjild ken dêr noch oant 1 jannewaris 2032 ta ynlevere wurde.

Oare gûnen

Net allinnich yn Nederlân is de muntienheid de gûne (west). Ek ien oare parten fan de wrâld, bygelyks op de âlde Nederlânske koloanjes, hat de gûne ek it wettige betelmiddel west.

Gûnen yn de Nederlânske koloanjes

It eardere Nederlânsk-Ynje hie harren eigen gûne. Dizze is yn 1949 ôfskaft neidat it lân ûnôfhinklik waard. Sûnt dat jier is de Yndonesyske Rupiah it wettige betelmiddel yn dat lân.

Ek de Nederlânske Antillen en Arûba ha harren eigen gûne. Yn beide lannen wurd dizze muntienheid noch brûkt. Op de Antillen is de namme de ‘Antiljaanske gûne’ en op Aruba is it de ‘Arubaanske gûne’.

Yn Suriname hat oant 1 jannewaris 2004 de gûne beston. Mar sûnt die datum is Suriname oergong op de dollar. Dit wie omdat de Surinaamske gûne fan 1975 ôf, doe’t it lân ûnôfhinklik waard, hieltyd minder wurdich waard.

Oare gûnen

Ek bûten Nederlân, yn parten fan Dútslân en Eastenryk ha soarten fan de gûne beston. Sjoch hjirfoar op Gûne.