Gerrit Achterberg

	Gerrit Achterberg
	skriuwer
	Gerrit Achterberg yn 1936.
	persoanlike bysûnderheden
echte namme	Gerrit Achterberg
nasjonaliteit	Nederlânsk
berne	20 maaie 1905
berteplak	Nederlangbroek (Utert)
stoarn	17 jannewaris 1962
stjerplak	Leusden (Utert)
etnisiteit	Nederlânsk
	wurk
taal	Nederlânsk
sjenre	poëzij
prizen	P.C. Hooft-priis 1949 ; Constantijn Huygenspriis 1959
jierren aktyf	1925 – 1962
	offisjele webside
	n.f.t.

Gerrit Achterberg (Nederlangbroek, 20 maaie 1905 – Leusden, 17 jannewaris 1962) wie in Nederlânsk dichter, dy't rûnom beskôge wurdt as ien fan 'e wichtichste eksponinten fan 'e tweintichste-iuwske Nederlânsktalige poëzij. Syn wurk waard û.m. bekroane mei de P.C. Hooft-priis en de Constantijn Huygenspriis. Achterberg wie lykwols ek in geastlik kweld man, mei drege relaasjes mei froulju, dy't yn 1937 sa út 'e klauwen rûnen dat er syn hospita deaskeat. Syn hiele libben troch uteren syn swierrichheden har yn geweld, en socht er soelaas yn alkolholisme.

Libben

Achterberg wie de trêde soan yn in herfoarme gesin mei njoggen bern. Syn heit wie yn 't earstoan koetsier, mar letter, doe't auto's yn 'e moade kamen, waard er boer. Achterberg koe goed meikomme op skoalle, dat hy mocht trochleare en waard yn 1924 ûnderwizer. Datselde jiers publisearre er ek syn debútbondel, De Zangen van Twee Twintigers, dy't er yn 'e mande mei Arie Dekker skreaun hie, in freon dy't him by syn dichtsjen oanfitere. Letter beskôge er dit iere wurk as in soarte fan jeugdsûnde.

Underwilens begûnen syn geastlike problemen almar mear op te spyljen. Achterberg hie altyd al swierrichheden hân op it mêd fan sosjale ynteraksje, fral mei froulju. Mar doe't er mei in pistoal yn 'e hân mei selsmoard drige hie, makke syn doetiidske ferloofde it út. Foar militêre tsjinst waard er ôfkard fanwegen "sielssykte".

Syn karriêre as dichter krige pas kleare foarm nei't Roel Houwink syn literêre mentor wurden wie. It earste resultaat fan dy begelieding wie de bondel Afvaart, dy't útkaam yn 1931. Yn 'e gedichten út dy samling is Achterberg syn lettere haadtema, it oproppen fan in ferstoarne leafste, al dúdlik oanwêzich. Nei de publikaasje fan Afvaart rekke Achterberg yn in geastlike krisis. Hy waard in pear kear opnommen yn in psychiatryske ynrjochting en hie ferskate muoisume relaasjes mei froulju. De betizing dy't dy relaasjes by him feroarsaken, besocht er gauris mei drank te smoaren, en utere him geregeldwei yn gewelddiedige buien.

Uteinlik mûne dat út yn in trageedzje. Achterberg hie yn 1934 it ûnderwiis farwol sein en in baan as lânboukrisisamtner krigen by de Crisis Vee Centrale, yn Utert. Dêr wenne er op keamers yn 'e Beamstrjitte 20-bis, en krige er, hoewol't er him op 'e nij ferloofd hie, in relaasje mei syn hospita, de fjirtichjierrige Roel van Es, wylst er him blykber ek seksueel oanlutsen fielde ta har sechstjinjierrige dochter Bep. Op 15 desimber 1937 skeat er, yn it trelit dat ûntstien wie nei't er him op syn keamer hast oan Bep fertaast hie, frou fan Es dea, wylst Bep ferwûne rekke. Achterberg joech himsels oan by de plysje en waard feroardiele ta tbs. Oant augustus 1943 ferbleau er yn ferskate psychiatryske ynstellings, wêrnei't in perioade fan resosjalisaasje folge, oant syn tbs úteinlik yn 1955 folslein opheft waard.

Literêr produsearre Achterberg yn dy tiid in stream oan nij wurk; tusken 1939 en 1953 publisearre er 22 ûnderskate dichtbondels. Dêrfan waard En Jezus Schreef in 't Zand, út 1947, yn 1949 bekroane mei de P.C. Hooft-priis. Foar Ballade van de Gasfitter, út 1953, krige er yn 1954 de Poëzijpriis fan de Gemeente Amsterdam, wylst er yn 1959 de Constantijn Huygenspriis foar syn hiele oeuvre takend krige.

Yn 1946 troude Achterberg mei syn jeugdfreondinne Cathrien van Baak, fan wa't yn beheinde kring bekend wie dat se yn 'e Twadde Wrâldoarloch "fout" west hie: se hie lid west fan 'e NSB en hie de minneresse west fan in Dútske SS-er dy't yn Nederlân legere wie. Nei harren trouwen sette it pear him nei wenjen op 'e earste ferdjipping fan 'e filla Mariahoeve te Hoonte, yn Neede. De lêste jierren fan syn libben brochten Achterberg en de frou troch yn Leusden, dêr't er yn 1962 oan in hertoanfal ferstoar. Nei syn dea waarden syn persoanlike problemen en syn alkoholisme lange tiid troch syn djipdrôven mei de mantel fan 'e leafde tadutsen. Pas lettere publikaasjes brochten it wiere byld fan net inkeld de dichter, mar de man Achterberg oan it ljocht.

Wurk

1925 - De Zangen van Twee Twintigers
1931 - Afvaart
1939 - Eiland der Ziel
1940 - Dead End
1941 - Osmose
1941 - Thebe
1944 - Eurydice
1944 - Morendo
1944 - Sintels
1946 - Cryptogamen
1946 - Energie
1946 - Existentie
1946 - Limiet
1946 - Radar
1946 - Sphinx
1946 - Stof
1947 - Doornroosje
1947 - En Jezus Schreef in 't Zand
1949 - Hoonte
1949 - Sneeuwwitje
1950 - Mascotte
1953 - Ballade van de Gasfitter
1953 - Cenotaaph
1953 - Ode aan Den Haag
1954 - Autodroom
1957 - Spel van de Wilde Jacht
1961 - Vergeetboek
1969 - Blauwzuur

Achterberg yn it Frysk

Ferskate gedichten fan Gerrit Achterberg binne nei it Frysk ta oerbrocht troch klassyk oersetter Klaas Bruinsma, dy't benammen bekend is troch syn ferfrysking fan Homêros syn Ilias en Odyssee en in hiele rige Aldgrykske toanielstikken fan skriuwers as Sofokles, Aiskylos, Euripides en Aristofanes. De fertalings fan fersen fan Achterberg, Rutger Kopland, Tom van Deel en Hans Faverey binne yn te sjen by Tresoar, al is út it lemma yn it digitaal argyf fan Tresoar net op te meitsjen oft se ea publesearre binne, of fan hokker jier oft se datearje (útsein de fermelding "20e eeuw").

Prizen

1946 - Pinksterpriis foar Radar
1949 - Poëzijpriis fan de Gemeente Amsterdam foar Afreis
1949 - P.C. Hooft-priis foar En Jezus Schreef in 't Zand
1954 - Poëzijpriis fan de Gemeente Amsterdam foar Ballade van de Gasfitter
1959 - Constantijn Huygenspriis foar syn hiele oeuvre

Keppelings om utens

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Fersen fan Rutger Kopland; Tom van Deel; Hans Antonius Faverey; en Gerrit Achterberg mei oersettings fan Klaas Bruinsma, "20e eeuw", Tresoar, oanfraachnû. 099.212.1.5.