Eed fan Straasburch
.png)
De Eed fan Straasburch (Latyn: Sacramenta Argentariae; Frânsk: Les Serments de Strasbourg; Dútsk: Die Straßburger Eide) wie in plechtige alliânsje tusken de healbruorren Loadewyk de Dútser, kening fan East-Frânsje, en Karel de Keale, kening fan West-Frânsje tsjin harren (heal)broer Lotarius I, kening fan Midden-Frânsje en hâlder fan de keizerstitel fan it Frankyske Ryk. De Eed waard tekene op 14 febrewaris 842. Hja binne skreaun yn trije ferskillende talen: Midsiuwsk Latyn, Galloromaansk en Aldheechdútsk allegear yn Karolingyske minuskel. It Romaanske diel is oer it algemien bepaald dat dat ien fan de earste teksten is yn in taal dy't him ûnderskiedt yn in Galloromaanske. De tekst is opsteld troch Nithard.
Eftergrûn
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De oarsprong fan it konflikt wie by keizer Loadewyk de Fromme, de heit fan de trije striidzjende bruorren. Loadewyk woe de ienheid fan it ryk wis wêze, dat net gebrûklik wie neffens Frankyske gewoanten, dêr't eltse soan rjocht hie op in part fan de eigendom fan harren heit. Yn 817 stelde Loadewyk de Ordinatio Imperii op dy't de oplossing fan dat probleem wêze moast. Hy bepaalde dêryn dat Lotarius I, de âldste soan, de keizerstitel en opperkening wêze soe, mei syn twa bruorren Loadewyk de Dútser en Pepyn I fan Akwitaanje as ûnderkeningen. Doe't yn 823 in fjirde soan út syn twadde houlik, Karel de Keale berne waard, woe Loadewyk him ek yn de erfenis opnimme. Loadewyk de Dútser en Pepyn wiene al net wiis dat hja mar ûnderkeningen wurde soene en waarden brûkel dat hja mei in fjirde erfgenamt noch minder krije soene.
Yn 838 ferstoar Pepyn lykwols, twa jier foar't Loadewyk de Fromme ferstoar. Dêrmei waard it tal erfgenamten werombrocht ta trije. De trije bruorren smieten de Ordinatio Imperii fuort en kamen op 30 maaie 839 yn Worms ta in nije regeling. Elts soe syn eigen keninkryk krije. Nei't Loadewyk de Fromme yn 840 ferstoar easke Lotarius nettsjinsteande de útfiering fan de Ordinatio Imperii. De oaren wegeren en ferklearren him de kriich. Yn 841 fersloegen hja Lotarius yn de Slach by Fontenoy yn Boergonje. It bleau lykwols gefaarlik foar de oerwinners Loadewyk de Dútser en Karel de Keale en op 14 febrewaris 842 yn Straasburch dêr't hja foar harren ferienige legers plechtich in eed ûnthieten en taseine inoar stypje te bliuwen. Dat tasizzen waard ferneamd as de Eed fan Straasburch.
De Eed fan Straasburch late streekrjocht ta it Ferdrach fan Ferdun yn 843, dêr't it Karolingyske Ryk ferparte waard yn trije keninkriken: it West-, Mid- en Eastfrankyske Ryk
De eed
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De eed waard dus skreaun troch Nithard, in pakesizzer fan Karel de Grutte. De boarne fan de eed is yn syn De dissensiobus filiorum Hludovici pii libri quatuor en waarden weromfûn yn in kopy fan syn kronyk (18 folia) dat yn de tsiende of alfde iuw skreaun is, dus hast twa iuwen letter as de oarspronklike. Nithard wie wierskynlik sels oanwêzich by it ôflizzen fan de eed.
Nithard spruts oer in eed yn de Romana lingua (Galloromaansk) en ien yn de Teudisca lingua (Dútsk of Germaansk). It diel dat yn it Romaansk skreaun wie, wie wierskynlik in dialekt dat yn it noarden fan West-Frânsje sprutsen waard en kin as in foarrinner fan it Aldfrânsk sjoen wurde. Troch de tekst kin sjoen wurde dat it Galloromaansk him ûnderskiedt fan it Latyn en oare Romaanske talen. It Dútske diel wie stellich in Aldheechdútsk of Rynfrankysk dialekt en waard sprutsen yn de omkriten fan Straasburch. Karel en Loadewyk wiene beide Frankysk, dus hja sprutsen wierskynlik in Frankysk/Dútsk dialekt en harren legers sprutsen Frankysk en Galloromaansk (it lêste benammen yn West-Frânsje).
Loadewyk de Dútser, de âldste fan beide bruorren, spruts syn leger ta yn it Teudisca om harren it byld te jaan en Karel die itselde yn it Romana nei syn leger. Dêrnei spruts Loadewyk, kening fan East-Frânsje (it hjoeddeiske Dútslân), him út yn it Romana en meitsje himsels dúdlik oan de manlju fan syn healbroer Karel de Keale, kening fan West-Frânsje (it hjoeddeiske Frankryk). Karel die itselde yn it Teudisca oan de manlju fan Loadewyk. Dêrnei leine beide legers in eed ôf yn harren eigen taal om it tasizzen fan harren lieder te befêstigjen.
Tekst
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De transkripsjes binne oanpasse. De ôfkoartings binne útwurke en lêstekens tafoege.
| Oarspronklike tekst | Fryske oersetting |
|---|---|
|
[Latyn:] Ergo xvi kal. marcii Lodhuvicus et Karolus in civitate que olim Argentaria vocabatur, nunc autem Strazburg vulgo dicitur, convenerunt et sacramenta que subter notata sunt, Lodhuvicus romana, Karolus vero teudisca lingua, juraverunt. Ac sic, ante sacramentum circumfusam plebem, alter teudisca, alter romana lingua, alloquuti sunt. Lodhuvicus autem, quia major natu, prior exorsus sic coepit: |
Loadewyk en Karel moeten inoar op de sechtjinde dei foar de kalendae fan maart (de fjirtjinde fan febrewaris dus), yn in stêd dy't eartiids Argentaria hiet, mar no algemien bekend stiet as Strazburg en hja ûnthieten de eden dy't dêrnei opjûn wiene, Loadewyk yn it Romaansk en Karel yn it Teudisca Lingua. Mar foar't hja de eed ûnthieten, sprutsen se harren troepen ta yn it Teudisca en yn it Romaansk. Loadewyk, de âldste, begûn sa: |
|
“Quotiens Lodharius me et hunc fratrum meum, post obitum patris nostri, insectando usque ad internecionem delere conatus sit nostis. Cum autem nec fraternitas nec christianitas nec quodlibet ingenium, salva justicia, ut pax inter nos esset, adjuvare posset, tandem coacti rem ad juditium omnipotentis Dei detulimus, ut suo nutu quid cuique deberetur contenti essemus. |
Jimme witte allegear hoe't Lotar, sûnt it ferstjerren fan ús heit, gauris besocht hat om my en myn broer te ferneatigjen en mei ús te efterfolgjen, slachtings oanrjochte. Mar om't gjin bruorskip, gjin kristlike lear of ek in oare manier frede tusken ús bringe koe mei respekt foar de rjochtfeardigens, wiene wy twongen en lit it oer oan it oardiel fan de almachtige God en wiene wy ree te foldwaan oan Syn wil. |
|
“In quo nos, sicut nostis, per misericordiam Dei victores extitimus, is autem victus una cum suis quo valuit secessit. Hinc vero, fraterno amore correpti nec non et super populum christianum conpassi, persequi atque delere illos noluimus, sed hactenus, sicut et antea, ut saltem deinde cuique sua justicia cederetur mandavimus. |
Sa't jimme allegear witte, mei tanke oan de genede fan God, wiene wy de oerwinners. Mar Lotar, dy't ferslein wie, gie werom en sykje stipe. Ut leafde foar ús broer en kristlike moederaasje hawwe wy besletten de ferfolging net fuort te setten. Wy hawwe him dêrfoaroer frege yn de takomst de rjochtfeardigens oan te nimmen. |
|
“At ille post haec non contentus judicio divino, sed hostili manu iterum et me et hunc fratrem meum persequi non cessat, insuper et populum nostrum incendiis, rapinis cedibusque devastat. Quamobrem nunc, necessitate coacti, convenimus et, quoniam vos de nostra stabili fide ac firma fraternitate dubitare credimus, hoc sacramentum inter nos in conspectu vestro jurare decrevimus. |
Nettsjinsteande wie er net wiis mei it oardiel fan God en koe er it net litte my en myn broer, hjir oanwêzich, te ferfolgjen mei syn legers. En boppedat narret er ús folk mei it stiftsjen fan brân, plonderjen en moardzjen. Dêrom hawwe wy dizze gearkomste oproppen en ûnthjit in eed yn jo oanwêzigens dy't steefêst it leauwen yn ús bruorskip en ús trou befêstiget. |
|
“Non qualibet iniqua cupiditate illecti hoc agimus, sed ut certiores, si Deus nobis vestro adjutorio quietem dederit, de communi profectu simus. Si autem, quod absit, sacramentum quod fratri meo juravero violare praesumpsero, a subditione mea necnon et a juramento quod mihi jurastis unumquemque vestrum absolvo” |
Wy dogge dit net om't wy ús skuldich fiele, mar der allinnich foar soargje wolle, as God ús frede en rêst jaan sil mei tanke oan jo help, wy wis wêze soene fan in mienskiplik foardiel. En lit God it tefoaren komme as ik dizze eed oan myn broer skeine soe, sil ik mysels myn gesach en de trou dy't jim my ûnthjitten hawwe ûntnimme. |
|
Cumque Karolus haec eadem verba romana lingua perorasset, Lodhuvicus, quoniam major natu erat, prior haec deinde se servaturum testatus est: |
Nei't Karel deselde taspraak ta syn troepen yn it Romaansk holden hat, lei Loadewyk as âldste as earste de eed ôf mei dizze wurden: |
|
[Romaansk:] “Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun saluament, d'ist di in auant, in quant Deus sauir et podir me dunat, si saluarai eo cist meon fradre Karlo, et in adiudha et in cadhuna cosa si cum om per dreit son fradra saluar dift, in o quid il mi altresi fazet. Et ab Ludher nul plaid nunquam prindrai qui meon uol cist meon fradre Karle in damno sit.” |
Ut leafde ta God en groetnis oan it kristlike folk fan ús beide sil ik fan dizze dei ôf, salang't God my de kunde en macht jout, myn broer Karel stypje troch myn help en mei elts oar middel, sa't men ornaris in broer stypje moatte soe, en salang't er itselde ek foar my docht; dan sil ik nea in regeling oangean mei Lotar dy't Karel skansearje koe. |
|
[Latyn:] Quod cum Lodhuvicus explesset, Karolus teudisca lingua sic hec eadem verba testatus est: |
Nei Loadewyk lei Karel op zyn bart de eed ôf yn it Teudisca. |
|
[Aldheechdútsk:]“In godes minna ind in thes christiānes folches ind unsēr bēdhero gehaltnissī, fon thesemo dage frammordes, sō fram sō mir got gewizci indi mahd furgibit, sō haldih thesan mīnan bruodher, sōso man mit rehtu sīnan bruodher scal, in thiu thaz er mig sō sama duo, indi mit Ludheren in nohheiniu thing ne gegango, the mīnan willon imo ce scadhen werdhēn.” |
Ut leafde ta God en groetnis oan it kristlike folk fan ús beide sil ik fan dizze dei ôf, salang't God my de kunde en macht jout, myn broer Loadewyk stypje troch myn help en mei elts oar middel, sa't men ornaris in broer stypje moatte soe, en salang't er itselde ek foar my docht; dan sil ik nea in regeling oangean mei Lotar dy't Loadewyk skansearje koe. |
|
[Latyn:] Sacramentum autem quod utrorumque populus, quique propria lingua, testatus est, romana lingua sic se habet: |
De eed dy't dêrop troch beide folken útsprutsen waard, gie sa: |
|
[Romaansk:] “Si Lodhuuigs sagrament quæ son fradre Karlo iurat, conseruat, et Carlus meos sendra, de suo part, non lostanit, si io returnar non l'int pois, ne io, ne neuls cui eo returnar int pois, in nulla aiudha contra Lodhuuuig nun li iu er.” |
As Loadewyk de eed neikomt dy't er syn broer Karel ûnthjitten hat, en Karel, myn hear, dêr net oan hâldt, en ik him net oerhelje kin, dan sil ik, of immen fan harren dy't ik oerhelje kin, him net tsjin Loadewyk stypje. |
|
[Latyn:] Teudisca autem lingua:* |
En yn it Teudisca: |
|
[Aldheechdútsk:] "Oba Karl then eid, then er sīnemo bruodher Ludhuwīge gesuor, geleistit, indi Ludhuwīg mīn hērro then er imo gesuor forbrihchit, ob ih inan es irwenden ne mag: noh ih noh thero nohhein, then ih es irwenden mag, widhar Karlo imo ce follusti ne wirdhit." |
As Karel de eed neikomt dy't er syn broer Loadewyk ûnthjitten hat, en Loadewyk, myn hear, dêr net oan hâldt, en ik him net oerhelje kin, dan sil ik, of immen fan harren dy't ik oerhelje kin, him net tsjin Karel stypje. |
|
[Latyn:] Quibus peractis Lodhuwicus Reno tenus per Spiram et Karolus iuxta Vuasagum per Vuīzzūnburg Vuarmatiam iter direxit. |
Dêrnei ferfear Loadewyk by de Ryn lâns oer Speyer nei Worms en Karel ferfear lâns de Fogezen oer Wissembourg. |
It folgjende is it part fan it oarspronklike manuskript yn de Romaanske lânstaal sûnder bewurkings:
| Scan of the text | Close transcription |
|---|---|
.png)
|
Pro dõ amur & pχρ̄ian poblo & nrõ cõmun |
Sjoch ek
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
