Algonkwynske talen

Algonkwynske talen
algemien
lokaasje	sintraal en eastlik Noard-Amearika
tal talen	±26 en ±27 †
tal sprekkers	<150.000
taalbesibskip
taalfamylje	● Algysk    ● Algonkwynsk
subgroepen	● Eastalgonkwynsk ● Flakte-Algonkwynsk ● Middenalgonkwynsk
taalkoades
ISO 639-5	alg

De Algonkwynske talen binne ien fan 'e grutste en wichtichste kloften fan lânseigen Yndiaanske talen fan Noard-Amearika. Mei de lytse isolearre talen Joerok (Yurok) en Wiot (Wiyot) foarmje de Algonkwynske talen de (mar justjes) gruttere Algyske taalfamylje. It (oarspronklike) spraakgebiet fan 'e Algonkwynske talen beslacht in ûnwittend grut stik fan Noard-Amearika, dat him útstrekt fan 'e eastkust oant djip yn 'e Rocky Mountains. It Proto-Algonkwynsk, de oertaal dêr't alle lettere Algonkwynske talen út fuortkomme, waard tusken 2.500 en 3.000 jier lyn sprutsen, mar taalwittenskippers kinne it der net oer iens wurde wêr't dat krekt wie.

Krektlyk as mei de Irokeeske talen it gefal is, wêrfan't de sprekkers de tradisjonele fijannen fan 'e Algonkwynsktalige folken wiene, binne ek in protte Algonkwynske talen útstoarn sûnt de Jeropeeske kolonisaasje fan it Noardamearikaanske kontinint yn 'e santjinde iuw begûn. In grut tal oare Algonkwynske talen ferkeare op 't heden op it rântsje fan it útstjerren, mei sprekkersoantallen fan minder as hûndert en soms sels minder as tsien. Oan 'e oare kant omfettet de Algonkwynske taalfamylje ek guon fan 'e meast sprutsen Yndiaanske talen fan Noard-Amearika, lykas it Kry (Cree) en it Odjibwe (Ojibwe), mei (yn 1999) 60.000, resp. 45.000 sprekkers. Ien taal, it Massatsjûset, is koartby nij libben ynblaasd nei't er mear as in iuw lang útstoarn west hie.

Fersprieding fan 'e Algonkwynske talen yn Noard-Amearika (foar de kolonisaasje fan it kontinint troch de blanken).

De namme "Algonkwynsk" (Ingelsk: Algonquian) moat trouwens net betize wurde mei de derop lykjende oantsjutting Algonkin (Ingelsk: Algonquin of Algonkin), dat in nau mei it Odjibwe besibbe Algonkwynske taal is.

Etymology

Saakkundigen wolle wol hawwe dat de term "Algonkwynsk" (Ingelsk: Algonquian, útspr.: [æl'ɡɔnkwiən] of [æl'ɡɔnkiən]) ôflaat is fan it Malisiit-wurd elakómkwik (útspr.: [ɛlæ'ɡomoɡwik]), wat "hja binne ús sibben" of "hja binne ús bûnsmaten" betsjut.

Opbou

De talen dy't de Algonkwynske taalfamylje omfiemet, wurde tradisjoneel ûnderferdield yn trije taalkloften, te witten: de Flakte-Algonkwynske talen, de Middenalgonkwynske talen en de Eastalgonkwynske talen. De earste beide fan dy taalgroepen wurde lykwols yn 'e regel as geografyske kloften beskôge ynstee fan taalkundigen; d.w.s. de talen yn dy groepen wurde mei-inoar ûnder ien term beflapt om't se yn inoars fysike neite sprutsen waarden, net om't se wier-wier in besibbe taalkloft foarmje. Binnen de Algonkwynske talen is oant no ta inkeld fan 'e Eastalgonkwynske taalgroep bewiisd dat se neier oaninoar besibbe binne as oan 'e rest fan 'e famylje.

Algonkwynske talen Eastalgonkwynske talen Abenaky (Abenaky) Eastlik Abenaky of Penobskot (Eastern Abenaki of Penobscot) † Westlik Abenaky of Abenaky (Western Abenaki of Abenaki) Delawêr (Delaware) Munsy (Munsee) Unamy (Unami) † (?) Etsjemin (Etchemin) † Karolina-Algonkwynsk (Carolina Algonquian) † (?) Lumby (Lumbee) † Pamliko (Pamlico) † Kwiripy (Quiripi) † Kwinnipiak (Quinnipiac) † Mattabesik (Mattabesic) † Naugatuk (Naugatuck) † Pôgusset (Paugussett) † Potatuk (Potatuck) † Unkwatsjok (Unquachog) † Wiintinok (Weantinock) † (?) Lûp (Loup) † (?) Lûp A (Loup A) † (kin wierskynlik lykslein wurde mei it Nipmuk, Nipmuc) (?) Lûp B (Loup B) † Malisiit-Passamakwoddy (Maliseet-Passamaquoddy) Malisiit (Maliseet of Malecite) Passamakwoddy (Passamaquoddy) Massatsjûset (Massachusett) ±1885-1993 † Natik (Natic) † Naugatuk (Naugatuck) † Naumkeäch (Naumkeag) † Nauset (Nauset) † Pokanoket (Pokanoket) † Wampanoäch (Wampanoag) ±1885-1993 † Mikmak (Micmac) Mohegan-Pikwot † Mohegan (Mohegan) † Montauk (Montauk) † Njantik (Niantic) † Pikwot (Pequot) † (?) Sjinnekok (Shinnecock) † Mohikaansk (Mahican) † Nantikook-Piskatawee † Nantikook (Nanticoke) † Piskatawee (Piscataway) † Narraganset (Narragansett) † Pouhattan (Powhatan) † (?) Sjinnekok (Shinnecock) † Flakte-Algonkwynske talen Arapahooske talen Arapaho-Atsina Arapaho (Arapaho) Noardlik Arapaho (Northern Arapaho) Súdlik Arapaho (Southern Arapaho) Besawûnena (Besawunena) † Gro Wânt (Gros Ventre, ek wol Atsina neamd) † Nawatinehena (Nawathinehena) † Haänahawûnena (Ha’anahawunena) † Sjajinske talen Sjajinsk (Cheyenne) Noardlik Sjajinsk (Northern Cheyenne) Súdlik Sjajinsk (Southern Cheyenne) Sûtajo (Sutaio) † Swartfuotsk (Blackfoot) Kainai (Kainai of Blood) Pigan (Piegan) Noardlik Pigan (Northern Piegan) Súdlik Pigan (Northern Piegan) Siksika (Siksika) Middenalgonkwynske talen Kry-Montanjeesk-Naskapy Attikamek (Atikamekw) Kry (Cree) East-Kry (East Cree) Noardlik East-Kry (Northern East Cree) Súdlik East-Kry (Southern East Cree) Eland-Kry (Moose Cree) Flakte-Kry (Plains Cree) Somp-Kry (Swampy Cree) Wâld-Kry (Woods Cree) Montanjeesk (Montagnais of Innu) Eastlik Montanjeesk (Eastern Montagnais) Westlik Montanjeesk (Western Montagnais) Naskapy (Naskapi) Majêmy-Illinois (Miami-Illiois) † Illinois (Illinois) † Majêmy (Miami) † (wurdt wer nij libben ynblaasd) Menominy (Menominee) Meskweky (Mesquakie) Kikkepû (Kickapoo) (?) Maskouten (Mascouten) † Sôk en Foks (Sauk and Fox) Foks (Fox) Sôk (Sauk) Odjibwe-Potawatomy Potawatomy (Potawatomi) Odjibwe-Ottawa Algonkin (Algonquin of Algonkin) Odjibwe (Ojibwe, Ojibwa of Ojibway) Eastlik Odjibwe (Eastern Ojibwe) Flakte-Odjibwe (Plains Ojibwe of Saulteaux) Noardwestlik Odjibwe (Northwestern Ojibwe) Sintraal Odjibwe (Central Ojibwe) Nipissing (Nipissing) Mississauga (Mississauga) Súdwestlik Odjibwe (Southwestern Ojibwe of Chippewa) Odjy-Kry (Oji-Cree) Ottawa (Ottawa) Sjâny (Shawnee)

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Bibliography, op dizze side.