Haghpat (kleaster)
| Kleaster fan Haghpat
Հաղպատավանք | ||
| bouwurk | ||
| ||
| lokaasje | ||
| lân |  Armeenje
| |
| plak | Haghpat | |
| bysûnderheden | ||
| type bouwurk | Kleaster | |
| boujier | 10e-13e iuw | |
It Kleaster fan Haghpat (Armeensk: Հաղպատավանք) is in Armeensk-apostolysk kleaster yn Haghpat yn de provinsje Lori yn it noarden fan Armeenje. It yn de 10e iuw stifte kleaster bleau útsein in pear lytsere renovaasjes yn de 11e en 12e iuw foar it grutste part yn de oarspronklike steat.
It kleaster stiet tegearre mei it fjouwer kilometer fierderop lizzende kleaster fan Sanahin op de wrâlderfgoedlist fan UNESCO.
Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Lykas de oare kleasters yn it noarden fan Armeenje leit it kleaster net sa as de kleasters fan it droege suden op in isolearre lokaasje, mar by in besteand doarp. It waard yn 976 stifte troch keninginne Khosrovanush, de frou fan de Armeenske kening Ashot III de Barmhertige. Under lieding fan de Armeenske arsjitekt Trdat fûn de bou plak en út dy tiid datearret it âldste monumint fan it kompleks, de Tsjerke fan it Hillich Krús (Surp Nshan), dy't yn 991 foltôge waard.
Troch eksterne omstannichheden rekke it kleaster yn de 11e en 12e iuw yn it neigean. It Byzantynske Ryk ferovere yn 1045 de Armeenske haadstêd Ani en de lêste Armeenske kening waard ôfset. Tsjin it ein fan dy iuw feroveren ek de Seltsjoeken grutte dielen fan Armeenje, sadat it kleaster yn in gebiet ûnder islamitysk bewâld kaam te fallen. Dêroerhinne kaam nochris in ierdskodding yn 1150, dy't it kleaster grutte skea brocht. Nettsjinsteande dat bleau de religieuze ynfloed fan it kleaster ek yn dy tiid noch grut. It kleaster makke op 'e nij in grutte bloei troch ûnder de Zakarians, dy't it kleaster krigen foar harren militêre tsjinsten foar de Orbelian-foarsten yn Georgje. De Zakarians makken tsjin it ein fan de 12e iuw in ein oan de Seltsjoekske oerhearsking fan it gebiet. Yn dy tiid wennen wol hûnderten muontsen yn it Haghpatavank (vank = kleaster). In dormitoarium hie it kleaster net om't de muontsen yn de doarpen fan de delling wennen.
Doe't oan it ein fan de 13e iuw de Mongoalske Goude Horde Armeenje binnenfoel waard Haghpatavank op 'e nij ferneatige. It monastike libben gyng lykwols fierder en yn de rin fan tiid bouden se oan de fersterking fan de beskermjende muorren, dy't tusken de 14e en 17e iuw faak skeind rekken, mar in ynname fan it kompleks tefoarren wisten te kommen. Yn 1639 waard it eastlike diel fan Armeenje in part fan Perzje. De rêst en frede yn it gebiet joech it kleaster doe wer de mooglikheid in sintrum te wurden foar ûnderwiis en de produksje fan manuskripten. Tusken 1651 en 1677 liet de Armeensk-Apostolyske Tsjerke it kleaster wer renovearje.
De meast bekende 18e-iuwske ynwenner fan it kleaster wie Sayat Nova (1722-1795), in Armeenske dichter-trûbadoer, dy't yn it kleaster ûnthalze waard troch Agha Mohammad Khan Qajar om't er wegere him ta de islaam te bekearen.[1].
De ierdskodding fan 7 desimber 1988 soarge op 'e nij foar skea oan it kleaster. Aldere plannen om it kompleks te restaurearjen waarden pas útfierd nei't Armeenje yn 1991 wer in ûnôfhinklike republyk waard.
Kleastertsjerken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
De Tsjerke fan it Hillich Krús (of Surp Nshan) is ien fan de acht gebouwen en it âldste bouwurk fan it kleaster. It giet om in ienskippige tsjerke, fan bûten rjochthoekich mar fan binnen krúsfoarmich. De sintrale koepel rêst op fjouwer oan de sydmuorren steande pylders. De tsjerke stiet model foar de Armeenske arsjitektuer fan de 10 iuw. De ynrjochting is foar in grut part tafoege troch de feodale hearskers fan Armeenje. De foarst Khutulukhaga joech opdracht om it fresko fan Kristus Pantrokrator yn de apsis te meitsjen. Yn it súdlike transept is in ôfbyld fan de foarst te sjen. Op in basreliëf oan de eastlike gevel binne de soannen te sjen fan de stiftster fan de tsjerke, de prinsen Smbat en Gurgen, dy't mei it gesicht nei inoar ta steane en in model fan de tsjerke fêsthâlde. By de noardlike tagong fan de tsjerke stiet in stien mei in foarstelling fan de krusiging, de Amenaprkich khachkar, dy't út 1273 stamt.
De Gregoariustsjerke of Surb Grigor (3) datearret fan 1023 en stiet súdlik fan de westlike narteks fan de haadtsjerke. Noardlik fan dy narteks stiet de lytse Mem Gods-tsjerke of Surp Astvatsatsin (4).
Oare kleastergebouwen[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It kompleks bestiet fierder út in westlik fan de tsjerke oansletten narteks of gavit (2), in skriptoarium (6), twa gongen mei grêven (5), it Hûs fan Hamazasp (1257), in klokketoer (8), meardere kapellen, tombes en krússtiennen (khachkars) en wurdt omklamme troch in hege 10e-11e iuwske wâl, dy't yn de rin fan de tiid ferskate kearen mei gebrûk fan it oarspronklike materiaal rekonstruearre waarden.
Noardlik fan de haadtsjerke liet abt Hamazasp yn 1257 in grut fjouwerkant bouwurk delsette (in gavit dy't bekend stiet ûnder de namme it "Hûs fan Hamazasp") mei in oerwelve dak dat troch fjouwer sintrale pylders droegen wurdt en in iepening hat yn de dak foar it ôffieren fan reek en it ynlitten fan ljocht. Oan de eastlike kant slút de lytse oerwelfde Kapel fan Hamazasp oan. Oan de westkantfan de haadtsjerke grinzget de begjin 13e iuwske yn opdracht fan prinses Mariam boude gavit.
It skriptoarium is in kompakt fjouwerhoekich bouwurk, dat yn de jierren 1258-1268 fuort eastlik efter de tsjerke boud waard. De romte tusken de haadtsjerke, de gavit en it skriptoarium waard oerwelve doe't it yn de 13e iuw omfoarme waard ta in gong foar grêven. De gong rint oan de eastlike kant fan de tsjerke troch.
De frijsteande achthoekige klokketoer datearret út 1245 en stiet op it heechste plak fan it kleaster.
Ofbylden[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
-
Ynterieur Tsjerke fan it Hillich Krús -
Tsjerke fan de Mem Gods (lofts) en rjocht de gavit -
Sint-Gregoariustsjerke
.jpg)
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
