Geghard

	Kleaster Geghard Գեղարդի վանք
	bouwurk
	lokaasje
lân	Armeenje
Provinsje	Kotajk
plak	by Goght
	bysûnderheden
type bouwurk	Kleaster
boujier	12e-13e iuw

Kleaster Geghard (Armeensk: Գեղարդի վանք; Geghardi vank) is in kleaster yn de provinsje Kotajk yn Armeenje. Karakteristyk binne de foar in part yn de rotsen úthoude kleasterromten. It kleaster heart ta wichtichste bouwurken fan de Armeenske-Apostolyske Tsjerke en is sûnt it jier 2000 wrâlderfgoed fan UNESCO.

Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

It kleaster waard (neffens de tradysje troch Gregorius de Ferljochter) yn de 4e iuw stifte op it plak fan in boarne yn in grot dat al yn de tiid foar it kristenjen fan Armeenje in hillich plak wie. Dêrom krige it kleaster ek de namme Ayrivank ("Kleaster fan de Grot"). It earste kleaster waard yn de 9e iuw troch de Arabieren ferneatige. De hjoeddeiske gebouwen fan it kleaster geane werom op de 12e oant de 13e iuw, doe't it kleaster de namme Geghard krige (wat yn it Armeenske "spear" betsjut, in ferwizing nei de in wichtich relyk fan it kleaster).

Ayrivank hie yn 923 slim te lijen fan Nasr, in regint fan in Arabyske kalyf yn Armeenje. Hy liet it kleaster plonderje fan weardefolle saken en stiek it yn 'e brân, wêrtroch't alle gebouwen ferlern gyngen.

Alhoewol't guon ynskripsjes werom geane op de jierren 1160, waard de haadtsjerke yn 1215 boud. Dat barde ûnder tafersjoch fan de bruorren Zakare en Ivane, de generaals fan keninginne Tamar fan Georgje, dy't it measte fan Armeenje werom feroveren op de Turken en de Zakarian-dynasty stiften, dy't yn de 12e iuw as fazallen fan de keningen fan Georgje oer Armeenje hearsken. De gavit (de Armeenske narteks), foar in part frijsteand, stamt op syn lêst út 1225 en in tal kapellen dy't yn 'e rotsen houd binne datearje út it midden fan de 13e iuw doe't prins Prosh Khaghbakian it kleaster yn hannen krige. Yn in koarte tiid ûnstiene der doe tal fan nije gebouwen yn 'e rotsen en waard it kleaster it plak dêr't de leden fan de prinslike famylje harren lêste rêstplak krigen. Yn de 13e iuw lieten de prinsen in yrrigaasjesysteem oanlizze yn Geghard. Yn dy tiid stie it kleaster ek bekend as it "Kleaster fan de Sân Tsjerken" en it "Kleaster fan de Fjirtich Alters".

Yn 1679 rekke it kleaster by in ierdskodding slim skeind. It bleau ferlitten en de haadtsjerke waard troch Karapapaken brûkt om dêr winterdeis harren fee yn ûnder te bringen. Nei't Ruslân Armeenje op it Ottomaanske Ryk ferovere waard it kleaster wer befolke mei in pear muontsen út Ejmiatsin. Om it toerisme te befoarderjen waard it kleaster yn de 20e iuw restaurearre.

Reliken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

It kleaster wie ferneamd fanwegen de reliken dy't it besiet. It meast bekend wie wol de spear dy't Kristus oan it krús ferwûne. De tradysje wol ha dat de spear troch de apostel Taddéus yn Armeenje telâne kaam. De spear joech it kleaster de namme Geghard-avank (Kleaster fan de Spear), sa't it foar it earst yn 1250 dokumintearre stiet. De relikwy soarge foar troch de iuwen hinne foar in grutte stream pylgers. Yn de 12e iuw krige it kleaster ek reliken fan de apostels Andreas en Jehannes.

Yn Geghard binne gjin foarwerpen fan de tapaste keunst bewarre bleaun. Alline de legindaryske spear wurdt tsjintwurdich bewarre yn it museum fan it Etchmiadzin-kleaster.

Beskriuwing[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

It kleaster wurdt op de súdlike en eastlike kant troch gebouwen (13) omklamme. Op it hegere lizzende noardlike diel hat it kleaster in muorre (12). Westlik biedt de kleau it kleaster in natuerlike beskerming. Súdwestlik is de haadpoarte (14) fan it kleaster. Oan de eastlike kant is noch in lytsere poarte (15).

De haadtsjerke (2) fan it kleaster is oan de Mem Gods wijd. It giet om in eastlik oriïntearre krúskoepeltsjerke mei fjouwer hoekkapellen en in tamboer mei in koanysk dak. De westlik oansletten gavit (3) is folle grutter as de tsjerke sels. Fjouwer swiere pylders ûnderstypje de bôgen, wêrmei't de gavit yn njoggen skesjes ferdield wurdt. Boppe de gruttere middenseksje is in iepening foar it ljocht.

Noardlik fan de haadtsjerke en de gavit binne mear tsjerken en gavits yn de rotsen houd. De earste rotstsjerke, de Avanzan-tsjerke, is fanút de noardwesthoeke fan de gavit tagongkilik. De tsjerke waard boud troch it fierder útholjen fan in grot dêr't in boarne wie. De tsjerke hat in hast fjouwerkant grûnflak, weryn't mei pylders en bôgen in sintrale noch in fjouwerhoekige romte makke waard. Yn de koepel is stalaktitenferwulft, sa't dat ek wol yn de islamityske arsjitektuer foarkomt. Yn it wetterbekken (Avazan) fan de tsjerke wurdt it wûnderdiedige wetter fan de boarne samle.

De noardeastlike hoeke fan de gavit jout de tagong yn it Zhamaton, in soarte fan gavit dy't foar it begraven tsjinnet. Yn 1283 waard it yn de rotsen houd lykas ek de dêr achterlizzende rotstsjerke fan de famylje Proshian. In twa meter brede trep en in tsien meter lange gong giet nei in oare gavit, dy't yn 1288 boppe oare grotten oanlein waard. Dêr steane de tombes fan de prinsen Merik en Grigor, oare tombes dy't der stien ha binne ferdwûn. Yn de noardeastlike hoeke fan it kleaster binne noch in tal lytse rotskapellen.