Markus Tullius Sisero

Keppelings bewurkje
Ut Wikipedy
(Trochferwiisd fan Sisero)
Markus Tullius Sisero
politikus
echte namme Marcus Tullius Cicero
nasjonaliteit Romeinsk
bertedatum 3 jannewaris 106 f.Kr.
berteplak Arpinum (Romeinske Republyk)
stjerdatum 7 desimber 43 f.Kr.
stjerplak Formiae (Romeinske Republyk)
etnisiteit Romeinsk
konsul fan de Romeinske Republyk
amtsperioade 63 – 63 f.Kr.
(mei Gajus Antonius Hybrida)
foargonger Lusius Julius Caesar
en Gajus Marsius Figulus
opfolger Desimus Junius Silanus
en Lusius Lisinius Murena
gûverneur fan de Romeinske provinsje Silysje
amtsperioade 51 – 50 f.Kr.

Markus Tullius Sisero, ornaris koartwei Sisero neamd (Latyn: Marcus Tullius Cicero, klassike útspr.: ['ma:rkus 'tullius 'kikɛro:], likernôch "maarkûs tûlliûs kikèrroo"; Arpinum, 3 jannewaris 106 f.Kr. – Formiae, 7 desimber 43 f.Kr.) wie in Romeinsk filosoof, politikus, jurist, orator, politikolooch, teolooch en skriuwer. Hy wurdt beskôge as ien fan 'e wichtichste filosofen dy't it Romeinske Ryk fuortbrocht hat, en ferskate foaroansteande tinkers út 'e Ferljochting, lykas John Locke, Baruch de Spinoza en Charles-Louis de Montesquieu, borduerren fuort op syn ideeën.

Sisero syn ynfloed op 'e Latynske taal wie sa ûnbidich dat wol sein wurdt dat de skiednis fan it proaza fan net inkeld it Latyn mar ek fan 'e dêrútfuortkommen Romaanske talen oant de njoggentjinde iuw neat oars wie as in reäksje tsjin of in weromkear nei syn skriuwstyl. Syn wurk wurdt noch altyd beskôge as de primêre histoaryske boarne foar de skiedskriuwing fan 'e lêste dagen fan 'e Romeinske Republyk.

Sels wie Sisero fan tinken dat syn politike karriêre syn grutste prestaasje wie. Hy wie lid fan 'e Romeinske Senaat en klom op ta de post fan konsul. As sadanich ûnderdrukte er in gearspanning en rêde er Rome fan in oanfal fan bûtenôf. Under de gaoatyske lêste helte fan 'e earste iuw f.Kr. wie Sisero de lieder fan 'e partij dy't tsjin it tij fan boargeroarloggen en de diktatuer fan Julius Caesar yn de âlde republyk besocht te behâlden. Uteinlik makke er him dêrmei ta in fijân fan 'e machtige Markus Antonius, dy't him yn 43 f.Kr. fermoardzje liet.

Libben[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Iere jierren[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Sisero waard yn 106 f.Kr. berne yn Arpinum, in stedsje yn 'e heuvels, sa'n 100 km súdeastlik fan Rome. Syn heit, dy't ek Markus Tullius Sisero hiet, wie in begoedige lid fan 'e aristokrasy mei goede konneksjes yn Rome. Mei't er lichaamlik beheind wie, koed er him lykwols net yn it iepenbiere libben bejaan. Sadwaande lei er him by wize fan kompinsaasje sterk ta op stúdzje. Oer Sisero syn mem, dy't fan Helvia hiet, is net in soad bekend. Sisero hie in broer, Kwintius Tullius Sisero, dy't ek yn 'e polityk gie. As lid fan 'e Romeinske hegerein waard Sisero oplaat yn Latyn en Gryksk, filosofy, literatuer (benammen poëzij) en skiednis. Neffens de histoarikus Plutarchus toande Sisero him in tige talintearre learling, dy't de learmasters mar foar it útkiezen hie. Sadwaande studearre er rjochten ûnder de grutte Kwintius Musius Skevola, yn 'e mande mei û.m. de lettere jurist Servius Sulpisius Rufus en de lettere filosoof Titus Pomponius Attikus, dy't syn libbenslange freonen waarden.

Omtrint 81 f.Kr. sette Sisero útein mei in karriêre as jurist. Syn earste grutte saak wie de ferdigening fan Sekstus Roskius tsjin 'e oanklacht fan patriside of heitemoard, dêr't noch altyd in skriftlik ferslach fan bestiet. Heitemoard waard yn 'e Romeinske kultuer as eat grousums beskôge, en de lju dy't neffens Sisero eigentlik de moard op har gewisse hiene, wiene favoriten fan 'e diktator Lusius Kornelius Sulla, dy't de doe noch ûnbekende Sisero maklik út 'e wei romje litte kinnen hie. It wie dus in moedige set fan Sisero om dizze saak op him te nimmen, en noch knapper dat er Roskius ek wier-wier frijsprutsen wist te krijen.

De jonge Sisero oan it lêzen (in fresko út 1464 troch Vincenzo Foppa.

Yn 79 f.Kr. ferliet Sisero Rome om in rûnreis te meitsjen troch Grikelân, Lyts-Aazje en Roados, mooglik om oan 'e grime fan Sulla te ûntkommen. Jierren earder, yn 87 f.Kr., wied er yn 'e besnijing rekke fan 'e filosofy fan 'e âlde Grykske masters, lykas Sokrates en Plato, doe't Filo fan Larissa, it haad fan 'e Akademy fan Atene, dy't trijehûndert jier earder troch Plato sels stifte wie, Rome besocht. Sadwaande is it oannimlik dat er Sisero op syn reis it oangename mei it needsaaklike kombinearre om him djipper yn syn leafhawwerij yn te libjen.

Priveelibben[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Datselde jiers (79 f.Kr.), doe't er 27 jier wie, troude Sisero mei syn earste frou Terentia. Neffens de wizânsje fan 'e Romeinske hegerein út dy tiid wie dat in ferstânshoulik, dat lykwols fan beide kanten tritich jier lang yn harmony genoaten waard. By Terentia har famylje, wierskynlik it aadlik hûs fan 'e Terenti Varrones, siet jild, dat net inkeld wie hja sosjaal akseptabel, mar se koe Sisero syn politike ambysjes ek noch finansjeel ûnderstypje. Neffens Plutarchus wie Terentia in frou dy't der wol doarst te wêzen, en liet se har mear yn mei de politike karriêre fan har man as dat se syn bemuoienis mei de húshâlding taliet.

Yn 'e jierren fyftich f.Kr. waarden Sisero syn brieven oan Terentia koarter en kâlder fan toan. Hy klage by freonen dat se him ferret hie, mar joech dêrby net oan hoe dan. It is net ûnmooglik dat de houliksbân gewoan net bestân wie tsjin 'e druk dy't derop útoefene waard troch de politike opskuor yn it Rome fan dy tiid. De skieding liket yn 51 f.Kr. plakfûn te hawwen of koart dêrfoar. Yn 46 of 45 f.Kr. wertroude Sisero mei in jongfaam dy't fan Publilia hiet, en dy't earder syn fâd west hie. Der wurdt algemien oannommen dat de reden foar dit houlik wie dat Sisero yn jildneed siet, fral no't er ek nochris de breidsskat oant Terentia har folk werombetelje moast, en dat er dêrta Publilia har jild nedich wie. Hoe dan ek, dit twadde houlik duorre net lang.

Sisero hie twa bern út syn earste houlik. Syn dochter Tullia wie syn eachapel, en doe't hja yn febrewaris 45 f.Kr. ynienen siik waard en stoar, wied er der stikken fan. It ûnbegryp fan Publilia dêrfoaroer late ta de ûntbining fan syn twadde houlik. Oangeande syn soan Markus hie Sisero hope dat dy yn syn fuotleasten folgje en filosoof wurde soe. De jonge dreamde lykwols fan in militêre karriêre, en joech him yn 49 f.Kr. by it leger fan Pompejus. Nei dy syn nederlaach by Farsalis, yn 48 f.Kr., krige er amnesty fan Julius Caesar. Dêrop stjoerde Sisero syn soan nei Atene ta, om te studearjen ûnder de filosoof Kratippus fan Pergamon. De jonge Markus brûkte de ôfwêzigens fan syn heite tafersjoch lykwols om te feestfieren en syn jild te ferslampamperjen.

Politike karriêre[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

De ferfolging fan Gajus Verres[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Sisero sette syn politike karriêre útein yn 75 f.Kr., yn 'e funksje fan quaestor fan westlik Sisylje. Hy bliek in earlik en ynteger bestjoerder te wêzen, en fan gefolgen fregen de ynwenners fan 'e provinsje him om Gajus Verres te ferfolgjen, in gûverneur fan Sisylje dy't it eilân foar eigen gewin útrûpele hie. Nei't er lange tiid tariedend wurk dien en bewiismateriaal op Sisylje sammele hie, wûn Sisero dy saak yn Rome yn in rige dramatyske konfrontaasjes yn 'e rjochtseal mei Verres syn (foaroansteande) abbekaat Kwintius Hortensius Hortalus. It wie dizze saak dêr't Sisero syn reputaasje as jurist en orator mei fêstige.

Sisero sprekt de Romeinske Senaat ta (in fresko út 1882-1888, fan Cesare Maccari.
Markus Antonius' frou Fulvie boartet mei de holle fan Sisero, dy't fanwege har man ûnyhalzge waard
Pavel Svedomsky (1849–1904)

Konsulskip[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Neitiid waard Sisero yn 69 f.Kr. beneamd ta aedile en yn 66 f.Kr. ta praetor, wylst er yn 63 f.Kr., mei 43 jier, as konsul fan 'e Romeinske Republyk tsjinne. Syn mei-konsul, Gajus Antonius Hybrida, spile mar in lytse rol yn 'e politike opskuor dy't Rome dat jiers trof, mar Sisero dwerseide persoanlik in gearspanning om himsels út 'e wei te romjen en de Republyk ûnder fuotten te heljen mei útlânske troepen ûnder it befel fan Lusius Sergius Katilina. Hy liet de steat fan belis útroppe (troch in senatus consultum ultimum út te furdigjen) en dreau Catilina dêrnei ta de stêd út mei fjouwer ferfrettende taspraken (de saneamde Katilynske Oraasjes) dêr't er de Romeinske boargers mei ophyste tsjin 'e gearspanners.

Nei't Katilina de stêd ûntflechte wie, rekkene er op syn oanhingers yn Rome om 'e revolúsje te begjinnen (de saneamde Twadde Katilynske Gearspanning), wylst er sels mei in leger lyksinnigen de stêd fan bûtenôf oanfoel. Hy hie besocht en belûk de Allobroges, in stamme fan Transalpine Kelten, by syn komplot, mar Sisero wist mei help fan syn kontakten ûnder de Kelten de briefkerij fan Katilina te ûnderskeppen. De ynformaasje út 'e brieven bewiisde de skuld fan fiif Romeinske gearspanners, dy't doe twongen waarden om foar de hiele Senaat oer in bekentenis ôf te lizzen. Op oanstean fan Kato de Jongere besleat de Senaat dat de fiif manlju de deastraf krije moasten, en Sisero liet dat fûnis yn syn hoedanichheid fan konsul útfiere. Dêrby begelate er yn eigen persoan Publius Kornelius Lentulus Suera, in eardere konsul, nei it plak fan eksekúsje. Lykwols, troch Romeinske boargers sûnder foarm fan proses terjocht te stellen, gie er eins syn boekje te bûten, en neitiid libbe er altyd yn eangst dat er dêr nochris foar straft wurde soe.

Ballingskip en weromkear[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Yn 60 f.Kr. waard Sisero troch Julius Caesar, Pompejus en Krassus útnûge om as fjirde lid ta harren Earste Triumviraat ta te treden, mar dat wegere er om't er fermoede dat soks it fuortbestean fan 'e Romeinske Republyk ûndermynje soe. Twa jier letter, yn 58 f.Kr., furdige de tribún Publius Klaudius Pulcher in wet út (de Leges Clodiae), wêryn't ferballing ynfierd waard as straf foar in elk dy't in Romeinsk boarger sûnder foarm fan proses ta de dea brocht. Dy wet wie dúdlik tsjin Sisero rjochte, dy't besocht te riddenearjen dat de steat fan belis him de macht jûn hie om sokke deastraffen útfiere te litten. Doe't dat net holp, besleat er Rome te ûntflechtsjen en reizge er nei Tessaloniky, yn Grikelân, dêr't er yn maaie 58 f.Kr. oankaam. Nei't de doe nij keazen tribún Titus Annius Milo dêrta it inisjatyf nommen hie, stimde de Senaat in jier letter lykwols foar it útfurdigjen fan in útnûging oan Sisero om werom te kommen. Pulcher stimde dêr as iennichste tsjin. Sadwaande kearde Sisero yn augustus 57 f.Kr. triomfantlik werom.

It stânbyld fan Sisero by Woolsey Hall, it haadgebou fan 'e Universiteit fan Yale.

In weromkear fan Sisero yn 'e polityk wie lykwols in stik dreger. In oanfal fan sines op in wet fan Caesar wie om 'e nocht, mei er yn 56 f.Kr. op 'e Konferinsje fan Luca twongen waard om syn ferset dêrtsjin op te jaan en him efter it triumviraat te skaren. Dêrnei lei er him de earste jierren benammen ta op syn skriuwwurk. Fan maaie 51 f.Kr. oant novimber 50 f.Kr. tsjinne er mei tsjinnichheid as gûverneur fan 'e provinsje Silysje, yn Lyts-Aazje. Dêrhinne naam er syn broer Kwintius mei as legaat. Troch ûnderlinge strideraasjes ûnder de Parten hoegde er lokkigernôch net folle te fjochtsjen, mar lykwols wûn er de titel imperator foar syn bestoarming fan in berchfêsting.

De oarloch fan Julius Caesar[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Yn 50 f.Kr. rekken Julius Caesar en dy syn eardere bûnsmaat Pompejus deilis om macht yn Rome. Sisero keas yn dy striid partij foar Pompejus, dy't er seach as de ferdigener fan 'e Senaat en de republikeinske tradysje. Lykwols besocht er tagelyk om Caesar net iepentlik op 't sear te kommen. Doe't dyselde yn 49 f.Kr. mei syn provinsjale troepen Itaalje binnenfoel, besleat Siero lykwols dat it no it wiiste wie en spylje fan ruten. Sadwaande gloep er Rome út om beskûl te sykjen yn Dyrrachium, yn 'e provinsje Illyrje, dêr't Pompejus syn haadkertier fêstige wie. Yn 48 f.Kr. sleat er him oan by it leger fan Pompejus doe't dat opteach nei Farsalus, al wied er doe syn fertrouwen yn 'e rjochtfeardichheid fan Pompejus al oan it ferliezen.

Nei't Pompejus yn 'e Slach by Farsalis definityf ferslein wie troch Caesar, kearde Sisero hiel hoeden werom nei Rome, dêr't er ferjeffenis krige fan Caesar, mar net fan syn eardere bûnsgenoaten yn 'e Senaat. Kato de Jongere biet him ta dat er him in stik fertsjinstliker meitsje kinnen hie as er gewoan yn Rome bleaun wie, lykas de measte oare senators. Nettsjinsteande dat gie Sisero troch mei syn politike krewearjen yn 'e hope dat Caesar dochs de Republyk wer yn 'e âlde steat werombringe soe. Yn in brief oan Markus Terentius Farro stippele er datoangeande in hiele strategy út. De moard op Julius Caesar troch de saneamde Liberatores, op 'e idus fan maart 44 f.Kr. kaam him lykwols folslein oer it mad.

In boarstbyld fan Sisero dêr't er omtrint 60 jier âld west hawwe moat.

Sisero makke gjin diel út fan 'e gearspanning, mar de gearspanners wiene wis fan syn sympaty; Markus Junius Brutus rôp sels Sisero syn namme út en frege him om 'e Republyk werom te bringen, wylst er nei de moard syn mei bloed besmodzge mês omheech hold. In brief fan Sisero oan Trebonius, datearre yn febrewaris 43 f.Kr. begûn mei de wurden: "Hoe't ik net winskje dat jimme my útnûge hiene ta dat glorieuze buffet op 'e idus fan maart!" Yn 'e gaoatyske perioade dy't op 'e moard folge, wurp Sisero him op as ien fan 'e lieders fan Rome, en yn ruil foar amnesty foar de moardners bewurkmastere er dat Caesar net ta tiran útroppen waard, sadat Caesar syn oanhingers har fertsjintwurdiging yn 'e Senaat beholden en Caesar syn wetten en herfoarmings fan krêft bleaune. Mei dy polityk kaam Sisero rjocht foar Markus Antonius oer te stean, dy't krekt krewearre om wraak te nimmen op 'e moardners fan Caesar.

Wjerstân tsjin Markus Antonius en dea[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Sisero en Markus Antonius moasten no gearwurkje, mei't Sisero de lieder fan 'e Senaat wie, wylst Markus Antonius it konsulskip besette. It slagge harren lykwols net om mei-inoar troch ien doar. Hja hiene nea freonen west, mar nei't Sisero Markus Antonius derfan betichte dat dyselde as offisjeus útfierder fan Caesar syn testamint it spul nei syn eigen hân besocht te setten, waard harren relaasje fluch minder. Doe't Caesar syn adoptearre soan Oktavianus (de lettere keizer Augustus) yn Itaalje weromkearde, besocht Sisero en spylje him út tsjin Markus Antonius. Hy priizge Oktavianus en sei dat de jonge perfoarst net deselde flaters meitsje soe as syn heit. Yn dyselde snuorje foel er Markus Antonius krekt oan yn in rige taspraken dy't bekend kommen binne te stean as de Filippinen (Philippicae), ferneamd nei de taspraken fan 'e Aldgrykske orator Demostenes tsjin kening Filippus II fan Masedoanje. Op dat stuit wie der gjin populêrder man yn Rome as Sisero, dat hy waande himsels ûnoantaastber.

Sisero stipe Desimus Junius Brutus as gûverneur fan 'e provinsje Sisalpynsk Galje (yn Noard-Itaalje), en krong der yn 'e Senaat op oan om Markus Antonius ta fijân fan 'e steat út te roppen. Troch de taspraak fan Lusius Kalpurnius Piso, de skoanheit fan Caesar, rûn de boel lykwols fertraging op. Letter waard Markus Antonius dochs noch ta fijân fan 'e steat útroppen doe't er wegere en jou it belis fan Mutina op, dat yn 'e hannen wie fan troepen dy't trou wiene oan Desimus Junius Brutus. Sisero syn plan om foargoed mei Markus Antonius ôf te weven, litte lykwols skipbrek doe't Oktavianus him mei Markus Antonius fermoedsoene. Mei Markus Emilius Lepidus foarmen dy beide neitiid it Twadde Triumviraat, dat de oerwinning behelle yn 'e slaggen by Foarum Galloarum en Mutina.

Doe't it triumviraat dêrmei de macht yn Rome yn 'e hannen krigen hie, begûn de trije mannen harren fijannen en potinsjele rivalen fûgelfaai te ferklearjen. Sawol Sisero as al syn oanhingers en lyksinnigen waarden ûnder de fijannen fan 'e steat skaard, hoewol't Oktavianus him dêr, sa is it sizzen, twa dagen lang tsjin fersette. Fan alle fûgelfaaien waard Sisero it fûleindichst ferfolge, krekt omdat er by in grut part fan it folk noch altyd op in protte sympaty rekkenje koe. Mei't de measte lju him net oanjaan woene, koed er in hoart op frije fuotten bliuwe, mar op 7 desimber 43 f.Kr. waard er opwachte doe't er him yn in tichte draachstoel út syn filla yn Formiae nei de kust bringe liet yn 'e hope om dêr skip te gean nei Masedoanje. Syn eigen slaven ûntstrieden dat se harren master sjoen hiene, mar Sisero waard ferret troch in Filologus, in frijlitten slaaf fan syn broer Kwintius.

De dea fan Sisero, ôfbylde yn in Frânsk manuskript út 'e fyftjinde iuw.

De sentuerion Herennius en de tribún Popilius, hantlangers fan Markus Antonius, brochten Sisero op datseldichste plak ta de dea. Syn lêste wurden soene in wurdspiling west hawwe: "Der is neat behoarliks oan wat jimme dogge, mar besykje my teminsten behoarlik te deadzjen." Neffens Plutarchus bûgde er dêrnei foar syn moardners, dêrby syn nekke ûntbleatsjend. Herennius soe doe de die dien en him de holle ôfslein hawwe. Neitiid houden hy en Popilius neffens de oarders fan Markus Antonius ek Sisero syn hannen ôf (dêr't er de Filippinen mei skreaun hie). Holle en hannen waarden neitiid yn it Foarum Romanum oan 'e rostra spikere, sa't ek eardere diktators, lykas Gajus Marius en Lusius Kornelius Sulla, dat mei de hollen fan harren fijannen dien hiene. Sisero wie trouwens de iennichste fijân fan it Twadde Triumviraat dy't dizze behanneling barre mocht. Neffens Kassius Dio soe Markus Antonius syn frou Fulvia yn it Foarum Romanum Sisero de tonge útlutsen hawwe om dy by wize fan ultime wraak ferskate kearen mei in hierspjelde te trochboarjen.

Nei de dea fan syn heit joech Sisero syn soan Markus him by it leger fan de Liberatores, mar krige neitiid ferjeffenis fan Oktavianus. Dyselde smiet him fan dy tiid ôf op as patroan fan 'e soan, in gong fan saken dy't ornaris útlein wurdt as in kwea gewisse oer de dea fan 'e heit. Markus wie yn 30 f.Kr. tegearre mei Oktavianus konsul, en yn dy funksje wied er ferantwurdlik foar it ynlûken fan 'e earbewizen oan Markus Antonius, de man dy't opdracht jûn hie ta de moard op syn heit. Neitiid tsjinne er as gûverneur fan 'e provinsjes Syrje en Aazje.

Wurk[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

In edysje fan Opera omnia út 1566.

Sisero waard troch de iere kristlike Tsjerke útroppen ta in 'rjochtfeardige heiden', en dêrom is in grut diel fan syn oeuvre oerlevere wylst dat fan oare heidenske auteurs út 'e Aldheid mei opsetsin troch de Tsjerke ferneatige waard.

Boeken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

oer retoarika en polityk
  • 84 f.Kr. – De Inventione ("Oer de Gearstalling fan Arguminten")
  • 55 f.Kr. – De Oratore ad Quintum Fratrem Libri Tres ("Oer de Orator, Trije Boeken foar Syn Broer Kwintius")
  • 54 f.Kr. – De Partitionibus Oratoriae ("Oer de Underferdielings fan Taspraken")
  • 52 f.Kr. – De Optimo Genere Oratorum ("Oer it Bêste Soarte Orators")
  • 51 f.Kr. – De Re Publica ("Oer de Republyk")
  • 46 f.Kr. – Brutus ("Foar Brutus"; in koarte skiednis fan 'e Romeinske retoarika en orators, opdroegen oan Markus Junius Brutus)
  • 46 f.Kr. – Orator ad M. Brutum ("Oer de Orator, oan M. Brutus")
  • 44 f.Kr. – Topica ("Underwerpen fan Beärgumintearring")
  • ?? f.Kr. – De Legibus ("Oer de Wetten")
  • ?? f.Kr. – De Consulatu Suo ("Oer [Sisero] Syn Konsulskip"; epysk gedicht, fragmintarysk oerlevere)
  • ?? f.Kr. – De Temporibus Suis ("Syn Libben en Tiden"; epysk gedicht, folslein ferlern gien)
oer filosofy
  • 46 f.Kr. – Paradoxa Stoicorum ("Stoïsynske Paradoksen")
  • 45 f.Kr. – Hortensius
  • 45 f.Kr. – Lucullus of Academica Priora: Liber Secundus
  • 45 f.Kr. – Varro of Academica Posteriora
  • 45 f.Kr. – Consolatio ("Fertreasting"; hoe't men jinsels treaste moat by it ferstjerren fan in bemind persoan)
  • 45 f.Kr. – De Finibus Bonorum et Malorum ("Oer de Ein fan Goed en Kwea"; oangeande etyk)
  • 45 f.Kr. – Tusculanae Quaestiones ("Kwestjes dêr't te Tuskulum oer Debatearre Waard")
  • 45 f.Kr. – De Natura Deorum ("Oer it Aard fan de Goaden")
  • 45 f.Kr. – De Divinatione ("Oer de Foarsizzing fan de Takomst")
  • 45 f.Kr. – De Fato ("Oer it Lot")
  • 44 f.Kr. – Cato Maior de Senectute ("Kato de Aldere oer Alderdom")
  • 44 f.Kr. – Laelius de Amicitia ("Lelius oer Freonskip")
  • 44 f.Kr. – De Officiis ("Oer Plichten")

Taspraken[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Fan 'e taspraken fan Sisero waarden oarspronklik 88 skriftlik fêstlein, wêrfan't 52 oerlevere binne.

oer juridyske ûnderwerpen
oer politike ûnderwerpen
iere karriêre (foarôfgeande oan ballingskip)
  • 66 f.Kr. – Pro Lege Manilia of De Imperio Cn. Pompei ("Ta Ferdigening fan de Lex Manilia" of "Op Befel fan Pompejus")
  • 64 f.Kr. – In Toga Candida ("Feroardieling fan de Kandidaten [foar it Konsulskip fan 63 f.Kr.]")
  • 63 f.Kr. – De Lege Agraria contra Rullum ("Tsjin de Lânbouwet Foarsteld troch Rullus")
  • 63 f.Kr. – In Catilinam I-IV ("Katalynske Oraasjes" of "Tsjin Lusius Sergius Katilina")
  • 59 f.Kr. – Pro Flacco ("Ta Ferdigening fan Lusius Falearius Flakkus")
middelkarriêre (tusken ballingskip en regear fan Julius Caesar yn)
  • 57 f.Kr. – Post Reditum in Quirites ("Oan de Boargers nei [Myn] Weromkear út Ballingskip")
  • 57 f.Kr. – Post Reditum in Senatu ("Oan de Senaat nei [Myn] Weromkear út Ballingskip")
  • 57 f.Kr. – De Domo Sua ("Oer [Sisero] Syn Hûs")
  • 57 f.Kr. – De Haruspicum Responsis ("Oer de Antwurden fan de harûspysjes")
  • 56 f.Kr. – De Provinciis Consularibus ("Oer de Konsulêre Provinsjes")
  • 55 f.Kr. – In Pisonem ("Tsjin Piso")
  • 52 f.Kr. – Pro Milone ("Ta Ferdigening fan Titus Annius Milo")
lettere karriêre
  • 46 f.Kr. – de 'Caesaryske taspraken:
  • 44 f.Kr. – Philippicae (de "Filippinen"; 14 taspraken tsjin Markus Antonius)

Brieven[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Sisero syn brieven oan en fan ferskate publike en net-publike figueren wurde beskôge as guon fan 'e betrouberste histoaryske boarnen oangeande de foarfallen dy't laten ta de fal fan 'e Romeinske Republyk en de persoanen dy't yn dat barren behelle wiene. Likernôch de helte fan 'e briefkerij is lykwols ferlern gien.

  • 68-43 f.Kr. – Epistulae ad Atticum ("Brieven oan Titus Pomponius Attikus")
  • 62-43 f.Kr. Epistulae ad Familiares ("Brieven oan Freonen")
  • 60-54 f.Kr. – Epistulae ad Quintum Fratrem ("Brieven oan Syn Broer Kwintius")
  • 43 f.Kr. – Epistulae ad Brutum ("Brieven oan Brutus")

Boarnen, noaten en referinsjes[boarne bewurkje]

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Notes, References en Further reading, op dizze side.

Opfrege fan "https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Markus_Tullius_Sisero&oldid=1064569"