De Hûn fan 'e Baskervilles

	De Hûn fan 'e Baskervilles
	algemiene gegevens
oarspr. titel	The Hound of the Baskervilles
auteur	sir Arthur Conan Doyle
taal	Ingelsk
foarm	roman
sjenre	detektiveferhaal
1e publikaasje	1902, Londen
oarspr. útjwr.	George Newnes
	rige
rige	Sherlock Holmes
● foarich diel	The Memoirs of Sherlock ; Holmes
● folgjend diel	The Return of Sherlock Holmes
	oersetting nei it Frysk
Fryske titel	De Hûn fan 'e Baskervilles
publikaasje	1960, Boalsert
útjouwer	KFFB
oersetter	Inne de Jong

De Hûn fan 'e Baskervilles, yn it oarspronklike Ingelsk: The Hound of the Baskervilles, is in detektiveferhaal fan 'e Britske medikus en skriuwer sir Arthur Conan Doyle (1859-1930), dy't benammentlik bekend wurden is as de geastlike heit fan 'e ikoanyske privee-detektive Sherlock Holmes en dy syn assistint, dokter John Watson. De Hûn fan 'e Baskervilles is de trêde fan Doyle syn fjouwer romans oer de aventoeren fan Holmes en Watson. It ferhaal spilet him fierhinne ôf op 'e heide en yn 'e sompen fan Dartmoor, yn it greefskip Devon, yn súdwestlik Ingelân, en giet oer it ûndersyk nei in fertocht stjergefal en in besykjen ta moard, dat ynspirearre is troch de pleatslike leginde fan in skriklike demoanyske hûn. The Hound of the Baskervilles waard foar it earst publisearre as in fúljeton yn it tydskrift The Strand Magazine, yn 1901 en 1902. De Fryske oersetting fan Inne de Jong datearret fan 1960.

Eftergrûn

Doyle skreau The Hound of the Baskervilles koart nei't er weromkeard wie út Súd-Afrika, dêr't er yn 1900 ûnder de Twadde Boere-oarloch as frijwillige dokter yn in Britsk militêr fjildhospitaal wurke hie. It idee foar it boek krige er oanrikt troch Bertram Fletcher Robinson (1870-1907), in tritichjierrige sjoernalist fan 'e Daily Express, dy't him de leginde fan Richard Cabell trochdie.

Cabell, waans tombe noch altyd yn it Devoanske doarpke Buckfastleigh stiet, wie in plattelânsjonker dy't yn 'e santjinde iuw libbe. Hy hie de reputaasje dat er de duvel fan 'e kroade ôfglide wie. Sa waard derfan grute dat er syn frou deadien hawwe soe. Sterker noch, yn dy krite sei (en leaude) men dat er letterlik syn siel oan 'e duvel ferkocht hie. Cabell wie poersljocht nei de jacht en doarme sadwaande in protte op Dartmoor om. Nei syn dea, yn 1677, waard der neffens de ferhalen geregelwei in mysterieuze ridel spûkhûnen yn 'e buert fan syn grêf waarnommen. Der waard sein dat Cabell syn geast nachts mei dy hûnen op jacht gie op Dartmoor, benammen op syn stjerdei. Om oan sokke duvelske praktiken in ein te meitsjen, bouden de doarpelingen doe in grut gebou oer syn grêf hinne en leine se in grutte stiennene plaat op it eigentlike grêf.

Ynhâld

Sir Charles Baskerville wurdt dea fûn op it hiem fan syn lânhûs, Baskerville Hall, oan 'e râne fan Dartmoor, yn Devon. De oarsaak blykt in hertoanfal te wêzen, mar Baskerville syn dokter en freon James Mortimer fermoedet dat der mear efter sit, fral as er de poatleasten fan in ûnbidich grutte hûn by it lyk ûntdekt. Hy sit sa yn noed om sir Henry Baskerville, de omkesizzer en iennichste libbene erfgenamt fan 'e ferstoarne, dy't oerkomt út Kanada om syn beërf yn besit te nimmen, dat er nei Londen ta reizget en Sherlock Holmes ynskeakelet. Mortimer fertelt Holmes en dy syn trouwe assistint dokter John Watson oer in pleatslike leginde, dy't hawwe wol dat der in flok op it laach fan 'e Baskervilles rêst. It giet allegear werom op harren poerminne, santjinde-iuwske foarfaar Hugo Baskerville, dy't fereale waard op in boeredochter en har ûntfierde. It fanke ûntsnapte en flechte by nacht Dartmoor op, mar Baskerville ûnthiet syn siel oan 'e duvel as er har op 'e nij finzen nimme koe. Dat slagge him, mar it joech him net folle: se waarden dyselde nachts noch beide dea fûn, sy stoarn fan eangst en hysels deabiten troch in reuseftige, ljochtsjende spûkhûn. Mortimer is derfan oertsjûge dat de hellehûn sir Charles ek de dea ynjage hat, en is benaud foar wat der barre sil as de jonge erfgenamt sir Henry him nei wenjen set yn Baskerville Hall.

As sir Henry yn Londen oankomt, wurdt der daliks al in bryfke yn syn hotelkeamer ôflevere dat him warskôget om by Dartmoor wei te bliuwen. Holmes stelt fêst dat it troch frou stjoerd wêze moat. Fierdersoan rekket ien fan sir Henry syn nije learzens wei, en dûkt dan wer op wylst der tagelyk ien fan syn âlde learzens ferdwynt. Holmes makket dêrút op dat der in libbene hûn yn 't spul is, mei't de lears perfoarst brûkt wurde sil om it bist sir Henry syn geur te jaan (de nije lears, dêr't syn lucht noch net oan siet, wie foar dat doel ûnbrûkber). As dan ek noch bliken docht dat sir Henry folge wurdt troch in fertocht hearskip, kriget Holmes almar mear belangstelling foar de saak. Earst wurdt tocht dat de efterfolger miskien Barrymore, de butler fan Baskerville Hall, wêze kinne soe, mar tillegrafyske kommunikaasje stelt fêst dat dy noch yn Devon is.

Mei't Holmes noch besteld is mei de ôfhanneling fan guon oare saken, reizget Watson mei sir Henry en dokter Mortimer ôf nei Baskerville Hall. Se prate ôf dat er Holmes troch it stjoeren fan tillegrammen op 'e hichte hâlde sil fan 'e stân fan saken. Baskerville Hall blykt in nearzich hûs te wêzen yn in somber lânskip dat troch soldaten útkjimd wurdt op 'e siik nei de ûntsnapte moardner Selden. De earste nachts dêre kin Watson mar dreech yn 'e sliep komme. Te neare nacht heart er in frou gûlen, en hoewol't de butler Barrymore it de oare deis ûntstriidt dat it syn frou wie, sjocht Watson oan 'e reade plakken op har gesicht dat sy wol deeglik skriemd hat. As Watson letter dy deis mei de postmaster yn it deunby leine doarp Coombe Tracey praat, docht bliken dat de oanwêzigens fan Barrymore yn Baskerville Hall net kontrolearre is, foar't men op Holmes syn neifraach in tillegram weromstjoerde wêryn't befêstige waard dat er dêr wie. De mooglikheid dat Barrymore de Londenske efterfolger fan sir Henry wie, is no dus wer iepen.

Tink derom: Yn de tekst hjirûnder wurdt de ôfrin fan it ferhaal beskreaun.
As jo it ferhaal sels lêze wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net lêze.

Watson moetet dy deis noch ferskate oare lju, mei dêrûnder de buorman fan 'e Baskervilles, de âldere abbekaat Frankland, en de biolooch Jack Stapleton, dy't al in pear jier wittenskiplik ûndersyk docht op Dartmoor. Wylst Watson mei him stiet te praten, hearre se in kroanjend lûd, dat it folk yn dy krite taskriuwt oan 'e hellehûn, mar dat neffens Stapleton makke wurdt troch in reiddomp, of mooglik troch it ynklinken fan 'e sompe. As Stapleton efter in flinter oan draafd is, en Watson fuort sil, wurdt er oansprutsen troch Stapleton syn suster Beryl, dy't him oansjocht foar sir Henry Baskerville, en him mei oandriuw warskôget om Devon te ferlitten. Al rillegau moetet Beryl Stapleton de wiere sir Henry, dy't daliks al in eachje op har hat, al liket har broer him net goed genôch foar har te finen. Uteinlik ferliest Stapleton alhielendal syn geduld en seit er sir Henry it mannewaar op. Letter ûntskuldiget er him dêrfoar, en nûget sir Henry, om it goed te meitsjen, út om 'e oansteande freeds mei him en Beryl te dinearjen.

Underwilens ropt Barrymore, de butler, noch slimmer Watson syn erchtinkendheid op as dy sjocht hoe't er by nacht in lege keamer mei útsicht op Dartmoor yngiet, in baarnende kjers foar it rút hâldt, en him dan wer ôfjout. De oare jûns binne Watson en sir Henry der ree foar, en as Barrymore dan wer mei syn kjers foar it rút stean giet, komme se him oer it mad. It docht bliken dat de ûntsnapte moardner Selden in broer fan frou Barrymore is, en dat de kjers foar it rút in synjaal foar de man is dat der iten foar him klear set is. Letter dy nacht besykje Watson en sir Henry Selden te gripen, mar yn it minne waar is de man harren te fluch ôf. Watson merkt noch in oarenien op dy't it spul fan in heuveltop ôf merkslacht, mar dy wurdt krektlyk wei.

Barrymore is lulk as er foar it ferstân kriget dat Watson en sir Henry besocht hawwe en nim syn sweager finzen, mar as hja deryn tastimme om 'e oare kant út te sjen wylst de Barrymores Selden it lân út helpe, wol er harren by har ûndersyk wol te wille wêze. Hy fertelt har dat er yn it hurdstee in fierhinne ferbaarnd brief fûn hat, dat de ferstoarne sir Charles Baskerville de deis foar syn dea ûntfongen hie. Der waard sir Charles yn frege om 'e ôfstjoerder op it plak fan syn dea te moetsjen, en it wie ûndertekene mei de inisjalen L.L. De oare deis seit dokter Mortimer dat dat wolris Laura Lyons wêze kinne soe, de dochter fan abbekaat Frankland. As Watson yn Coombe Tracey by har op besite giet, jout se ta dat se it brief skreaun hat yn 'e hope dat sir Charles har helpe kinne soe mei har skieding. Hja seit lykwols dat se har letter betocht hat, en net nei it plak ta gien is.

As Watson letter op 'e dei frou Lyons har heit, Frankland, besiket, sjocht er dêr troch de man syn tilleskoop hoe't in jonge mei in protsje iten de heide op giet. Watson set daliks ôf en folget de jonge. Dy liedt him nei in op dat stuit ferlittene, prehistoaryske stiennene wente ta dêr't in ûnbekende man al in hoartsje ferbliuwt. Watson fynt dêr ien fan syn eigen tillegrammen oan Holmes. Hy wachtet mei de revolver yn 'e hân oant de man weromkomt. As dat einlings bart, blykt it nimmen oars Holmes sels te wêzen, dy't Watson temûk efternei reizge is om harren tsjinstanners te mislieden. Hy fertelt Watson dat er ûntdutsen hat dat Stapleton syn "suster" Beryl eins syn frou is, en dat Stapleton frou Lyons oanset hat om sir Charles it ferbaarnde brief te stjoeren. Wylst se noch oan 'e praat binne, hearre se ynienen in alderyslikste gjalp.

As hja der op ôf geane, fine se it lyk fan 'e moardner Selden, de broer fan frou Barrymore, yn 'e âlde klean fan sir Henry (dy't Barrymore tasein wiene yn ruil foar syn ynformaasje oer it ferbaarnde brief). Selden is fan in hichte ôf tepletter fallen. Watson nimt Holmes mei nei Baskerville Hall, dêr't Holmes ûnder iten nei it skilderij fan 'e legindaryske Hugo Baskerville stoarret. Nei iten hâldt er foar Watson de hân oer it hier hinne, sadat inkeld de skildere troanje te sjen is — dat as twa drippen wetter op dat fan Stapleton liket. It wurdt dan dúdlik dat sir Henry dochs net de lêste Baskerville-telch is, mei't Stapleton ek út dy famylje liket te stamjen. Holmes is fan tinken dat Stapleton sir Charles út 'e wei romme hat en it no op sir Henry foarsjoen hat, allegear om sels it beërf op te striken.

Holmes lit ynspekteur Lestrade, fan Scotland Yard, út Londen wei oerkomme. Dy freedtejûn hâlde hy, Watson en Lestrade harren trijeresom beskûl deunby it hûs fan 'e Stapletons, dêr't sir Henry dan oan it gastmiel sit. As dyselde nei iten oer de heide op hûs oan giet, lit Stapleton de hûn los, in ysbaarlik wêzen dat ljochtet yn it tsjuster. Holmes en Watson slagget it en sjit it bist dea ear't it sir Henry slim ferwûnje kin. Se ûntdekke dan dat it helske foarkommen fan 'e hûn feroarsake is troch it bist mei fosfor te besmarren. Se geane werom nei Stapleton syn hûs, mar dy hat fan ruten spile doe't er it skot hearde. Yn it hûs fine se Beryl Stapleton fêstbûn en knevele yn in boppekeamer. As se har befrijd hawwe, fertelt hja harren wêr't Stapleton syn skûlplak hat, op in eilantsje djip yn in moeras dat de Great Grimpen Mire neamd wurdt. De oare deis sykje se dêr nei him, mar se fine him net; Stapleton moat yn syn troch syn flecht feroarsake rimpenens de foet op in ferkeard plak delset hawwe en omleech sûgd wêze yn 'e boaiemleaze sompe.

In pear wike letter eidzje Watson en Holmes de saak nochris oer. Holmes fertelt dan dat er ûnderwilens útfigelearre hat dat Stapleton eins de soan wie fan sir Charles Baskerville syn jongste broer Rodger, in liddichgonger en in trochbringer, dy't desennia earder op 'e flecht foar syn skuldeaskers útwykt wie nei Súd-Amearika, en fan wa't tocht wie dat er dêr sûnder neikommelingen oanset te hawwen stoarn wie. Hy hat lykwols dochs alteast ien soan oanset, dy't úteinlik syn wei werom fûn hat nei syn heite âldershûs. Stapleton, dy't eins John Rodger Baskerville hiet, hearde fan 'e pleatslike leginde oangeande it Baskerville-skaai, kocht de grutste hûn oan dy't er fine koe, en hold it bist ferburgen yn in ferlittene tinmyn. Hy helle Laura Lyons oer om sir Charles op in ôfsprutsen tiid nei bûten ta te lokjen en stjoerde de man doe de mei fosfor oerdutsen hûn op 'e lea. Sir Charles, dy't blykber yn 'e leginde leaude, waard sa kjel dat er in hertoanfal krige en stoar. Doe't sir Henry letter oankaam yn Londen, folge Stapleton him dêr en stiel syn lears, om 'e hûn dy syn geur te learen. Beryl Stapleton, dy't de koal en de geit te sparje woe, besocht sir Henry ôf te skrikken, sadat er bûten it berik fan har man bliuwe soe. De moardner Selden waard troch de hûn fan 'e rotsen jage om't er de klean (mei de geur) fan sir Henry oan hie.

Fryske oersetting

De Fryske oersetting fan 'e The Hound of the Baskervilles ferskynde yn 1960 ûnder de titel De Houn fan 'e Baskervilles by de Kristlik Fryske Folksbibleteek (nû. 46), te Boalsert. De Fryske fertaling wie fan 'e hân fan Inne de Jong.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Doyle, sir Arthur Conan, De Hûn fan 'e Baskervilles, Boalsert, 1960 (KFFB), sûnder ISBN.

Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side.