Halldór Laxness

Halldór Laxness
skriuwer
persoanlike bysûnderheden
echte namme	Halldór Kiljan Laxness
nasjonaliteit	Iislânsk
berne	23 april 1902
berteplak	Reykjavik (Iislân)
stoarn	8 febrewaris 1998
stjerplak	Reykjavik (Iislân)
etnisiteit	Iislânsk
wurk
taal	Iislânsk
sjenre	lit. romans & koarte ferhalen, toaniel, poëzij, reisferalen, essay's, autobiogr., oersettings
perioade	midden en 2e helte 20e iuw
bekendste   wurk(en)	Vefarinn Mikli frá Kasmír Sjálfstætt Fólk Heimsljós-rige Íslandsklukkan
prizen	Nobelpriis 1955
jierren aktyf	1919 – ±1990
offisjele webside
www.gljufrasteinn.is

Halldór Laxness (folút: Halldór Kiljan Laxness, útspr.: ['haltour 'cʰɪljan 'laksnɛs]; berne as: Halldór Guðjónsson; Reykjavik, 23 april 1902 – dêre, 8 febrewaris 1998) wie in Iislânsk skriuwer, dichter, oersetter en sjoernalist, dy't yn syn lange karriêre in grut oeuvre oan romans, koarte ferhalen, toanielstikken, gedichten, krante-artikels, essay's en reisferhalen opboude. Hy wurdt rûnom beskôge as de wichtichste fertsjintwurdiger fan 'e tweintichste-iuwske Iislânsktalige literatuer. Yn yn 1955 wûn er de Nobelpriis foar de Literatuer.

Libben en karriêre

Jonkheid

Laxness waard yn 1902 yn 'e Iislânske haadstêd Reykjavik berne as de soan fan Guðjón Helgason en Sigríður Halldórsdóttir, ûnder de namme Halldór Guðjónsson. Yn 1905 ferfear it gesin nei de pleats Laxness, yn it Mosfellsdalur, deunby it doarp Mosfellsbær, op sa'n 15 km noardeastlik fan Reykjavik. As bern lies Laxness alles dat los en fêst siet, en al rillegau begûn er sels ferhalen te skriuwen. Syn earste publikaasje wie in artikel dat yn 1917 yn 'e krante Morgunblaðið ôfprinte waard, doe't Laxness fjirtjin jier wie. Syn earste boek, Barn Náttúrunnar ("Bern fan de Natoer"), folge twa jier letter, yn 1919. Tsjin dy tiid wie Laxness syn omdoarmings oer it Jeropeeske fêstelân al begûn.

Karriêre as skriuwer

Yn 1922 joech er him as lekebroer by de Abdij St. Maurice et St. Maur, yn it Lúksemboarchske Clervaux, in benediktynsk kleaster. Begjin 1923 liet er him dope en befêstigje as lid fan 'e Roomsk-Katolike Tsjerke, wêrnei't er de efternamme Laxness oannaam ta eare fan it plak dêr't er opgroeid wie, en teffens de twadde foarnamme Kiljan, de Iislânske foarm fan 'e namme fan 'e Ierske hillige Killiaan. Yn Clervaux wijde Laxness him oan selsstúdzje, wêrby't er him benammen talei op Frânsk, Latyn, teology en filosofy. Hy makke der diel út fan in groep lju dy't bea foar de weromkear fan Skandinaavje nei it roomsk-katolisisme, en lei syn ûnderfinings yn it kleaster yn 1927 fêst yn 'e roman Vefarinn Mikli frá Kasmir ("De Grutte Wever út Kasjmier"), dy't foar sensaasje soarge yn Iislânske literêre fermiddens.

Laxness syn religieuze rite duorre lykwols net lang, en koarte tiid letter rekke er yn 'e besnijing fan it sosjalisme. Syn nije ideeën fûnen utering yn it boek Alþýðubókin ("It Boek fan it Folk"), út 1929, in samling briljante satiryske essay's oer de steat fan 'e wrâld. Fan 1927 oant 1929 wenne Laxness yn Hollywood, dêr't er besocht om in karriêre as senarioskriuwer te begjinnen, wat lykwols op 'e non rûn. Werom yn Iislân sette er yn 1931, mei it twadielige Salka Valka, útein mei in lange rige sosjologyske romans dy't fakentiden sosjalistysk kleure wiene. Ut dy snuorje, dy't duorre oant likernôch 1950, stamje Laxness syn wichtichste en meast ferneamde wurken, lykas de beide Sjálfstætt Fólk-boeken ("Selsstannich Folk"), histoaryske romans oer de kolonisaasje fan Iislân, de fjouwerdielige Heimsljós-rige ("Wrâldljocht"), dy't troch kritisy beskôge wurdt as syn bêste wurk, en de Íslandsklukkan-trilogy ("Tsjerkklok fan Iislân"), dy't er ûnder de Twadde Wrâldoarloch skreau. Yn 1955 wûn er de Nobelpriis foar de Literatuer "foar syn libbene epyske kinnen dat de grutte fertelkeunst fan Iislân fernijd hat."

Yn 'e tritiger jierren reizge Laxness nei de Sovjet-Uny, wêrnei't er mei bewûndering oer it kommunistyske systeem skreau. De fêstiging fan in permaninte Amerikaanske legerbasis te Keflavik, fuortby Reykjavik, sette him derta oan om 'e satiryske roman Atómstöðin ("It Atoomstasjon") te skriuwen, wêrmei't er de Amerikanen sa tsjin him yn it harnas jage dat hy en syn wurken yn 'e Feriene Steaten op 'e swarte list kamen. Foar syn oeuvre waard Laxness yn 1953 de Literatuerpriis fan de Wrâldfredesried (fan 'e Eastbloklannen) takend, mar nei it delslaan fan 'e Hongaarske Opstân, yn 1956, rekke er wat langer wat mear útsjoen op it kommunisme, en naam er ôfstân fan 'e Sovjet-Uny.

Njonken syn skriuwwurk wie Laxness ek aktyf as oersetter. Op dat mêd brocht er yn 1941 bygelyks A Farewell to Arms, fan 'e Amerikaanske skriuwer Ernest Hemingway, oer nei it Iislânsk, wêrby't er gebrûk makke fan in protte neologismen dy't yn 'e konservative en puristyske Iislânske taalfermiddens foar in soad opskuor soargen. Yn 'e sechstiger jierren wie Laxness benammen aktyf op it mêd fan it skriuwen en regissearjen fan toaniel, wêrby't er fral namme makke mei syn stik Dúfnaveislan ("It Dowefeestmiel"), út 1966. Syn roman Kristnihald undir Jökli ("It Kristendom ûnder de Gletsjer"), út 1968, wie tige súksesfol, en yn 1969 wûn er der de Sonningpriis mei. Syn ynfloedrike ekologyske essay Hernaðurinn gegn Landinu ("De Kriich tsjin it Lân") datearret út 1970.

It grêf fan Halldór Laxness.

Priveelibben

Laxness wie twaris troud, mei Ingibjörg "Inga" Einarsdóttir, fan 1930 oant 1940, yn in houlik dat einige yn in skieding, en neitiid mei Auður Sveinsdóttir, fan 1945 oant syn dea yn 1998. Hy hie fjouwer bern: Sigríður Mária Elísabet "Maria" Halldórsdóttir (1923); Einar Laxness (1931); Sigríður "Sigga" Halldórsdóttir (1951) en de filmmakster Guðný "Duna" Halldórsdóttir (1954), dy't yn 1999 in adaptaasje fan har heite ferhaal Úngfrúin Góða og Húsið ("De Eare fan it Hûs") regisearre (in film dy't dat jiers meistried om 'e Oscar foar de bêste bûtenlânske film). Laxness syn pakesizzer Auður Jónsdóttir (1973) is op 't heden in foaroansteand Iislânsk skriuwster (wa har wurk oft ek yn it Nederlânsk oerset is).

Ferstjerren

Hoewol't Laxness yn 'e santiger en tachtiger jierren trochgie mei it skriuwen fan benammen essay's, rekke er oanhelle mei de sykte fan Alzheimer, dêr't er sa troch yn 'e minnichte rekke dat er úteinlik opnommen wurde moast yn in fersoargingstehûs. Hy stoar yn Reykjavik yn 1998, yn 'e âlderdom fan 95 jier. Laxness syn hûs Gljúfrasteinn, dat er yn 1948 sette liet op 'e romte bûten Mosfellsbær, is no in oan him wijd museum, dat rund wurdt troch de Iislânske oerheid.

Wurk

Romans

Halldór Laxness, troch Einar Hákonarson (1984).

• 1919 – Barn Náttúrunnar ("Bern fan de Natoer")
• 1924 – Undir Helgahnúk ("Under de Hillige Berch")
• 1927 – Vefarinn Mikli frá Kasmír ("De Grutte Wever út Kasjmier")
• de Salka Valka-boeken
  • 1931 – Þú Vínviður Hreini ("O, Jimme Reinen fan Hert")
  • 1932 – Fuglinn í Fjörunni ("De Fûgel op it Strân")
    • Nederlânske oersetting (fan 'e rige): Salka Valka: Roman van een Menschenleven (fert. Annie Posthumus, 1937)
    • Nederlânske oersetting: Salka Valka (fert. Marcel Otten, 2008)
• de Sjálfstætt Fólk-boeken ("Selsstannich Folk")
  • 1934 – Landnámsmaður Íslands ("Iislâns Earste Kolonisten")
  • 1935 – Erfiðir Tímar ("Drege Tiden")
    • Nederlânske oersetting (fan 'e rige): Vrije Mannen (fert. Annie Posthumus, 1938)
    • Nederlânske oersetting (fan 'e rige): Onafhankelijke Mensen (fert. Marcel Otten, 2002)
• de Heimsljós-rige ("Wrâldljocht")
  • 1937 – Ljós Heimsins ("It Ljocht fan de Wrâld")
  • 1938 – Höll Sumarlandsins ("De Stins fan it Simmerlân")
  • 1939 – Hús Skáldsins ("It Hûs fan de Dichter")
  • 1940 – Fegurð Himinsins ("De Skientme fan de Himels")
    • Nederlânske oersetting (fan 'e rige): Het Licht der Wereld (fert. Annie Posthumus, 1942)
• de Íslandsklukkan-trilogy ("De Tsjerkklok fan Iislân")
  • 1943 – Íslandsklukkan ("De Tsjerkklok fan Iislân")
  • 1944 – Hið Ljósa Man ("De Ljochte Faam")
  • 1946 – Eldur í Kaupinhafn ("Brân yn Kopenhagen")
    • Nederlânske oersetting (fan 'e rige): IJslands Klok (fert. Greta Baars-Jelgersma en N.G. Visser, 1957)
    • Nederlânske oersetting: De Klok van IJsland (fert. Marcel Otten, 2005)
• 1948 – Atómstöðin ("It Atoomstasjon")
• 1952 – Gerpla ("De Fleurige Krigers")
  • Nederlânske oersetting: De Gelukkige Krijgers (fert. Marcel Otten, 2011)
• 1957 – Brekkukotsannáll ("De Fisk Dy't Sjonge Kin")
  • Nederlânske oersetting: Het Visconcert (fert. Paulus Castelein, 1965)
  • Nederlânske oersetting: Het Visconcert (fert. Marcel Otten, 2004)
• 1960 – Paradísarheimt ("It Paradys Weromnommen")
  • Nederlânske oersetting: Het Teruggevonden Paradijs (fert. Greta Baars-Jelgersma, 1981)
  • Nederlânske oersetting: Het Herwonnen Paradijs (fert. Marcel Otten, 2004)
• 1968 – Kristnihald undir Jökli ("Kristendom ûnder de Gletsjer")
  • Nederlânske oersetting: Aan de Voet van de Gletsjer (fert. Marcel Otten, 2007)
• 1970 – Innansveitarkronika ("In Parochykronyk")
• 1972 – Guðsgjafaþula ("In Fertelling fan Gods Jeften")

Koarte ferhalen

• 1923 – Nokkrar Sögur
• 1933 – Fótatak Manna
• 1935 – Þórður Gamli Halti
• 1942 – Sjö Töframenn
• 1954 – Þættir (ferhalebondel)
• 1964 – Sjöstafakverið
• 1981 – Við Heygarðshornið
• 1987 – Sagan af Brauðinu Dýra
• 1992 – Jón í Brauðhúsum
• 1996 – Fugl á Garðstaurnum og Fleiri Smásögur
• 1999 – Úngfrúin góða og Húsið
• 2000 – Smásögur
• 2001 – Kórvilla á Vestfjörðum og Fleiri Sögur

Reisferhalen en essay's

• 1925 – Kaþólsk Viðhorf ("Katolyk Oansjen"; essay)
• 1929 – Alþýðubókin ("It Boek fan it Folk"; essay)
• 1933 – Í Austurvegi ("Yn it Eastseegebiet"; reisferhaal)
• 1938 – Gerska Æfintýrið ("It Russyske Aventoer"; reisferhaal)

Toanielstikken

• 1934 – Straumrof
• 1950 – Snæfríður Íslandssól (in útwurking fan in passaazje út 'e roman Íslandsklukkan)
• 1954 – Silfurtúnglið
• 1961 – Strompleikurinn
• 1962 – Prjónastofan Sólin
• 1966 – Dúfnaveislan
• 1970 – Úa (in útwurking fan in passaazje út 'e roman Kristnihald undir Jökli)
• 1972 – Norðanstúlkan (in útwurking fan in passaazje út 'e roman Atómstöðin)

Poëzij

• 1925 – Únglíngurinn í Skóginum
• 1930 – Kvæðakver

Autobiografysk wurk

• 1952 – Heiman Eg Fór
• autobiografy
  • 1975 – Í Túninu Heima (diel 1)
  • 1976 – Úngur Eg Var (diel 2)
  • 1978 – Sjömeistarasagan (diel 3)
  • 1980 – Grikklandsárið (diel 4)
• 1987 – Dagar Hjá Múnkum

Prizen en nominaasjes

Jier	Priis	Resultaat	Kategory	Foar
1953	Literatuerpriis fan de Wrâldfredesried	wûn	n.f.t.	oeuvre
1955	Nobelpriis foar de Literatuer	wûn	n.f.t.	oeuvre
1969	Sonningpriis	wûn	bêste roman	Kristnihald undir Jökli

Keppelings om utens

• (in) Offisjele webside fan it Halldór Laxness Museum

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Halldór Laxness fan Wikimedia Commons.