Tadzjikistan
| |||||
| |||||
| Offisjele taal | Tadzjyksk | ||||
| Haadstêd | Dûsjanbe | ||||
| Steatsfoarm | Republyk | ||||
| Gebiet % wetter |
143.100 km² 0,2% | ||||
| Ynwenners (2005) | 6,8 miljoen | ||||
| Munt | Somony (TJS) | ||||
| Tiidsône | UTC +5 | ||||
| Nasjonale feestdei | 9 septimber | ||||
| Lânkoade | TJK | ||||
| Ynternet | .tj | ||||
| Tillefoan | 992 | ||||
Tadzjikistan (Тоҷикистон) is in lân yn Sintraal-Aazje, de haadstêd is Dûsjanbe. It makke ûnderdiel fan de 't Sowjet-Uny foardat it yn 1991 útinoar foel.
Geografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Lizzing
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It lân wurdt begrinzge troch:
- Oezbekistan yn it westen;
- Kirgyzje yn it noarden;
- Sina yn it easten;
- Afganistan yn it suden.
Lânskip
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Tadzjikistan is in útsûnderlik bercheftich lân, dat foar 90% op in hichte leit boppe de 1.000 meter. Sawat de hiele befolking wennet yn de smelle dalen. Yn it súdeasten leit it Pamirberchtme mei in oerflakte fan 64.000 km². De rige bergen yn it westen heare by de Pik Ismail Somony, (eartiids de Pik Kommunisme, 7945 meter) en de Pik Lenina (7134 meter).
De haadstêd Dûsjanbe leit yn it westen fan it lân op de súdlike skeanten fan it Hisorberchtme dat it streamgebiet fan de Amu Darja skiedet fan dat fan Syr Darja. Sawat hiel Tadzjikistan wettert ôf op de Amu Darja, dy't tegearre mei de Panj de grins foarmet mei Afganistan.
It klimaat is kontinintaal dat karakterisearre wurdt troch skrokke simmers en sêfte winters.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De omkriten, dy't al sûnt de 1e millenium f.Kr. bewenne wie, hearde oant-en-mei de 9e iuw by de grutte riken fan de Perzen, Griken, Masedoanjers en Arabieren. Nei iuwenlange oerhearsking troch Mongoalen en Oezbeken kaam it noarden fan Tsjadikistan om 1870 ûnder ynfloed fan Ruslân. Yn 1918 waard it diel fan de Sowjet-Republyk Turkestan en sûnt 1929 as apart dielrepublyk. Mei it útinoar fallen fan de Sowjet-Uny yn 1991 waard it in selsstannige steat.
Fuort nei de ûnôfhinklikheid bruts in etnysk konflikt út regio's (provinsjes) Chodzjand en Kulob mei de regio Qurghonteppa dat harren útwreide ta in boargerkriich tusken de Islamisten en de regearing fan ûnder Emomalii Rachmon. It konflikt einige yn 1997 doe't de islamisten yn de regearing opnommen waard.
Demografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Befolking
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It grutste diel fan de befolking bestiet út etnyske Tadzjiken, in Perzysk folk, de Oezbeken foarme yn it lân in grutte minderheid. Fierders wenje yn Tadzjikistan ek noch Russen, dy't it lân yn grutte tallen ferlitten hawwe ûnder de boargeroarloch.
De taal fan de Tadzjieken is it Perzysk, dat ek de offisjele taal is fan Iran en Afganistan. It Perzysk wurdt yn Tadzjikistan mei it syrillyske alfabet skreaun en betiden ek wol Tadzjiky-Perzysk neamd.
Religy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De Tadzjiken hawwe mei de Oezbeken de soennityske islam mien. Under de leauwige Russen is de Eastersk-Ortodokse Tsjerke de grutste godstsjinst.