Terp: ferskil tusken ferzjes

←Toan eardere ferskillen Neikommende ferskillen →

Content deleted Content added

Inline

De ferzje fan 4 jun 2006 om 00.52

In Terp is in keunstmjittige hichte, oanlein yn de Fryske kuststreken, fan Belgje oant it suden fan Deensk Jutlân.

Needsaak

Fryslân is foarme ûnder de ynfloed fan de see, en de see hat lange tiid frij spul op it Fryske lân hân. By seestigingen strûpte de see it lân der ûnder, wat foar de earste bewenners fan Fryslân altyd reden wie har hjir net permanint te wenjen te setten. Om 700 foar Kristus hinne setten minsken har op de hegere kwelderwâlen te wenjen, en doe’t rûn 500 foar Kristus wer in seestiging kaam, wie it foar guon mei in opheging fan har wenstee út te hâlden. Yn de tiden tusken seestigings waard it mûglik ek op oare plakken te wenjen, en om't der mear minsken kamen wie dêr ek ferlet fan. Dêrnei waard der by eltse nije seestiging in nije generaasje terpen boud.

Der binne sa fjouwer generaasjes fan terpen: fan 500 foar Kristus, fan 200 nei Kristus, fan 700 nei Kristus en fan nei it jier 1000. It oanlizzen fan de seediken makke dat der by de seestiging fan de fjirde generaasje al minder ferlet fan terpen wie, en nije terpegeneraasjes binne der net mear kaam.

De âldst bekende terp, en mei 8,8 m. ek de heechste, is dy fan Hegebeintum, dy't 600 f. Kr. al bewenne wie. Lykwols hawwe de measte terpen fan de earste generaasje oant de 1e ieu f. Kr. net it hiele jier troch bewenne west. Fan doe oant de Frankyske tiid wie dat lykwols al sa.

Bou

Terpen waarden opwurpen troch dong en seadden út de kwelder yn lagen te steapeljen. Yn de rin fan de tiid kaam hjir ek noch dong en de resten fan de tige fergonklike huzen by. Sa waarden terpen hieltyd heger. Terpen wiene meast ovaal fan foarm, mei skean ôfrinnende siden. Boppe-op stienen de huzen om in fiver mei farsk wetter hinne. Letter waard de fiver op terpdoarpen meastal ferfongen troch in tsjerke. De foarein fan de huzen stie nei it midden, en de efterein nei bûten. Ut it efterein waard dan de mjokse fan de bisten gewoan de skeante del smiten. Dêrom waarden dizze skeanten brûkt foar lânbou: hja wienen net sa wiet as it legere gerslân en troch de dong tige fruchtber.

Tusken Fly en Lauwers hawwe der al mear as tûzen terpen west. Dit hawwe foar in part hústerpen west, dêr't mar ien pleats op stie, mar in oar part wie doarpsterpen. Guon terpen hienen plak foar in grut doarp mei ekstra romte tafoege foar lânbou. De grutste bekende terp wie dy fan Ezinge, dy't 24 ha. grut wie.

Neitiid

Nei de oanlis fan de diken rûn it belang fan de terpen werom. Yn de 19e ieu waard in grut tal fan terpen ôfgroeven, om de fruchtbere grûn yn de lânbou brûke te kinnen. De terpfynsten dy't dêrby dien waarden joegen ynsicht yn de skiednis fan de terpen, en laten úteinlik yn 1965 ta beskerming fan de terpen ûnder de Monumintewet. Fan de measte doarpsterpen is hjoed de dei lykwols allinnich it part fan de tsjerke mei it hôf oer.

Halligen

Op de Halligen, dy't lang ûnbedike bleaun binne, en ek no mar lege diken hawwe, hawwe de terpen noch altyd in funksje.

Taal

Oant de ein fan de Midsieuwen wie it wurd foar in wenhichte wert, wat ek noch yn in soad plaknmamen weromkomt. Dat kin nei gedachten ôflaat wurde fan werft - opgoaide hichte. Yn Noard Dútslân wurdt Warft brûkt; it Grinslânsk brûkt it wurd wierde.

It wurd terp wie eartiids it Fryske wurd foar doarp. Doarp is nei alle gedachten in Nederlânsk lienwurd, en troch de opkomst dêrfan is terp it wurd wurden foar de hege wenplakken. Yn it Sealterske wurd Täärp is de betsjutting fan doarp noch bewarre bleaun.

@@ Rigel 1: / Rigel 1: @@
 In '''Terp''' is in keunstmjittige hichte, oanlein yn de Fryske kuststreken, fan [[Belgje]] oant it suden fan Deensk [[Jutlân]].
-== Taal ==
-It wurd ''terp'' wie eartiids it Fryske wurd foar ''doarp''. It hjoeddeiske wurd ''doarp'' fan it [[Frysk|Westerlauwersk Frysk]] is in Nederlânsk lienwurd. ''Terp'' waard dêrtroch it wurd foar de hege wenplakken, mar yn [[Noard-Fryslân]] en [[Sealterlân]] is de oarspronklike betsjutting noch libben. It Grinzers brûkt it wurd ''wierde'' foar in terp, en yn Noard Dútslân brûkt men it wurd ''Warft''.
 == Needsaak ==
-Fryslân is foarme troch ûnder de ynfloed fan de see, en de see hat lange tiid frij spul op it Fryske lân hân. Yn perioaden fan transgresje strûpte de see it lân der ûnder, wat foar de earste bewenners fan Fryslân altyd reden wie har hjir net permanint te wenjen te setten. Rûn 700 foar Kristus setten minsken har op de hegere kwelderwâlen te wenjen, en doe’t rûn 500 foar Kristus wer in transgresje kaam, wie it mei in opheging fan har wenstee út te hâlden. Dêrnei waard der by elke perioade fan transgresje in nije generaasje terpen boud. Der wiene úteinlik trije generaasjes: fan 500 foar Kristus, 200 foar Kristus en 700 nei Kristus. It oanlizzen fan de seediken makke dat der gjin nije terpegeneraasjes kaam binne.
+Fryslân is foarme ûnder de ynfloed fan de see, en de see hat lange tiid frij spul op it Fryske lân hân. By [[seestiging]]en strûpte de see it lân der ûnder, wat foar de earste bewenners fan Fryslân altyd reden wie har hjir net permanint te wenjen te setten. Om 700 foar Kristus hinne setten minsken har op de hegere kwelderwâlen te wenjen, en doe’t rûn 500 foar Kristus wer in seestiging kaam, wie it foar guon mei in opheging fan har wenstee út te hâlden. Yn de tiden tusken seestigings waard it mûglik ek op oare plakken te wenjen, en om't der mear minsken kamen wie dêr ek ferlet fan. Dêrnei waard der by eltse nije seestiging in nije generaasje terpen boud.
+Der binne sa fjouwer generaasjes fan terpen: fan 500 foar Kristus, fan 200 nei Kristus, fan 700 nei Kristus en fan nei it jier 1000. It oanlizzen fan de [[seedyk|seediken]] makke dat der by de seestiging fan de fjirde generaasje al minder ferlet fan terpen wie, en nije terpegeneraasjes binne der net mear kaam.
+De âldst bekende terp, en mei 8,8 m. ek de heechste, is dy fan [[Hegebeintum]], dy't 600 f. Kr. al bewenne wie. Lykwols hawwe de measte terpen fan de earste generaasje oant de [[1e ieu f. Kr.]] net it hiele jier troch bewenne west. Fan doe oant de [[Frankyske tiid]] wie dat lykwols al sa.
 == Bou ==
 Terpen waarden opwurpen troch dong en seadden út de kwelder yn lagen te steapeljen. Yn de rin fan de tiid kaam hjir ek noch dong en de resten fan de tige fergonklike huzen by. Sa waarden terpen hieltyd heger.
-Terpen wiene meast ovaal fan foarm, mei skean ôfrinnende siden. Boppe-op stienen ien (dan wie it in hústerp) of mear huzen (dan wie it in doarpsterp) om in fiver mei farsk wetter hinne. Letter waard de fiver op terpdoarpen meastal ferfongen troch in tsjerke. De foarein fan de huzen stie nei it midden, en de efterein nei bûten. Ut it efterein waard dan de mjokse fan de bisten gewoan de skeante del smiten. Dêrom waarden dizze skeanten faak brûkt foar lânbou, om’t dit de skeanten tige fruchtber makke.
+Terpen wiene meast ovaal fan foarm, mei skean ôfrinnende siden. Boppe-op stienen de huzen om in fiver mei farsk wetter hinne. Letter waard de fiver op terpdoarpen meastal ferfongen troch in tsjerke. De foarein fan de huzen stie nei it midden, en de efterein nei bûten. Ut it efterein waard dan de mjokse fan de bisten gewoan de skeante del smiten. Dêrom waarden dizze skeanten brûkt foar lânbou: hja wienen net sa wiet as it legere gerslân en troch de dong tige fruchtber.
+Tusken [[Fly]] en [[Lauwers]] hawwe der al mear as tûzen terpen west. Dit hawwe foar in part ''hústerpen'' west, dêr't mar ien pleats op stie, mar in oar part wie ''doarpsterpen''. Guon terpen hienen plak foar in grut doarp mei ekstra romte tafoege foar lânbou. De grutste bekende terp wie dy fan [[Ezinge]], dy't 24 ha. grut wie.
-== Gebrûk ==
-Tusken [[Fly]] en [[Lauwers]] hawwe der al mear as tûzen terpen west. Dit hawwe terpen west foar mar ien pleats, oant en mei terpen foar hiele doarpen, mei ekstra romte tafoege foar lânbou. De grutste bekende terp wie dy fan [[Ezinge]], dy't 24 ha. grut wie.
-De âldst bekende terp, en mei 8,8 m. ek de heechste, is dy fan [[Hegebeintum]], dy't 600 f. Kr. al bewenne wie. Lykwols hawwe de measte terpen oant de [[1e ieu f. Kr.]] net it hiele jier troch bewenne west. Fan doe, oant de Frankyske tiid wie dat lykwols al sa.
 == Neitiid ==
-Likernôch 1000 nei Kristus begûn tusken [[Fly]] en [[Lauwers]] de oanlis fan [[dyk|diken]], wêrtroch it belang fan terpen stadichoan werom rûn. Yn de [[19e ieu]] waard in grut tal fan terpen [[ôfgroeven]], om de fruchtbere grûn yn de lânbou brûke te kinnen. De terpfynsten dy't dêrby dien waarden joegen ynsicht yn de skiednis fan de terpen, en laten úteinlik yn [[1965]] ta beskerming fan de terpen ûnder de Monumintewet. Fan de measte doarpsterpen is hjoed de dei lykwols allinnich it part fan de tsjerke mei it hôf oer.
+Nei de oanlis fan de diken rûn it belang fan de terpen werom. Yn de [[19e ieu]] waard in grut tal fan terpen [[ôfgroeven]], om de fruchtbere grûn yn de lânbou brûke te kinnen. De terpfynsten dy't dêrby dien waarden joegen ynsicht yn de skiednis fan de terpen, en laten úteinlik yn [[1965]] ta beskerming fan de terpen ûnder de Monumintewet. Fan de measte doarpsterpen is hjoed de dei lykwols allinnich it part fan de tsjerke mei it hôf oer.
-== Halligen ==
+=== Halligen ===
 Op de [[Halligen]], dy't lang ûnbedike bleaun binne, en ek no mar lege diken hawwe, hawwe de terpen noch altyd in funksje.
+== Taal ==
+Oant de ein fan de Midsieuwen wie it wurd foar in wenhichte   ''wert'', wat ek noch yn in soad plaknmamen weromkomt. Dat kin nei gedachten ôflaat wurde fan ''werft'' - opgoaide hichte. Yn Noard Dútslân wurdt ''Warft'' brûkt; it [[Grinslânsk]] brûkt it wurd ''wierde''.
+It wurd ''terp'' wie eartiids it Fryske wurd foar ''doarp''. ''Doarp'' is nei alle gedachten in Nederlânsk lienwurd, en troch de opkomst dêrfan is ''terp'' it wurd wurden foar de hege wenplakken. Yn it [[Sealtersk]]e wurd ''Täärp'' is de betsjutting fan doarp noch bewarre bleaun.
 [[da:Varft]]