Mata Hari

Mata Hari, Maleisk foar "each fan de dei", (Ljouwert, 7 augustus 1876 - Vincennes, 15 oktober 1917) is ien fan Fryslâns meast besprutsen dochters. Har namme is suver synonym foar seks en yntrige. Yn it tiidrek foar de Earste Wrâldkriich fierde sy triomfen yn Parys as neaken dûnseres en hie as koertisane relaasjes mei de hegerein. Op beskuldiging fan spionaazje foar de Dútsers waard sy fusillearre.

Skiednis

As Margaretha Geertruida Zelle waard se yn Ljouwert berne as dochter fan huoddemakker Adam Zelle en syn frou Antje van der Meulen. De famylje Zelle kaam oarspronklik yn 'e achttjinde iuw út Dútslân.^[1] Se krige priveeles yn ferskate bûtenlânske talen. Nei de skieding fan har âlders yn 1890, en it ferstjerren fan har mem in jier letter, waard se troch har omke nei de kweekskoalle yn Leien stjoerd, mar dy makke se net ôf. Yn 1895 troude se mei de tweintich jier âldere kaptein Rudolf Campbell MacLeod^[2], dy't fan Skotske ôfkomst wie, mar tsjinne yn it Nederlânske leger by de KNYL. Se setten har ta wenjen yn Amsterdam dêr't se in jonkje krigen, Norman John. Yn 1897 gie de húshâlding nei Nederlânsk Ynje en wenne dêr oant 1902 op Java, dêr't se in famke krigen, Louise Jeanne, en Sumatra. Nei it ferstjerren fan harren soantsje gongen Margaretha en har man werom nei Nederlân, mar fuort dêrnei ferliet se McLeod, dy't alkoholist wie en gewelddiedich foar har oer wie

Margaretha Zelle gie nei it mondêne Parys dêr't se earst as Lady McLeod en letter as Mata Hari (Maleisk foar: Each fan de dei, oftewol sinne) namme makke as bleatdûnseres. Troch har pikante optredens waard se oant fier bûten Parys in hit, net yn it lêste plak fanwege har eskapades mei by foarkar hege militêre ofsieren.

Dat lêste soe har fataal wurde. Se spûn in reach fan feiten en fiksje dêr't se sels yn fertize soe. Oant hjoed-de-dei is net dúdlik of se werklik spionaazje wurk fan ienich belang dien hat. Der wurdt sein dat har yn 1916 yn De Haach jild oanbean is troch de Dútske konsul foar ynformaasje út Frankryk. Mata Hari sels bewearde dat se as spionne foar de Frânsen wurke hie yn Belgje en dêrby 'ferjitten' wie har Frânske opdrachtjouwers te ynformearjen oer eardere, troch har net wichtich genôch achte, kontakten mei de Dútsers. It skynt dat de Britske geheime tsjinst lucht krigen hie fan har Dútske kontakten en de Frânsen dêr oer ynformearre hat. De boarnen dêr oer binne lykwols net al te dúdlik.

Op 13 febrewaris 1917 arrestearren de Frânsen Mata Hari yn Parys. Se waard opsletten en stie op 24 en 25 july fan dat jier foar in militêre rjochtbank, dy't har ta de kûgel feroardielde. It fonnis waard op 15 oktober 1917 útfierd yn Vincennes, flak by Parys. Se is 41 jier âld wurden.

It deafonnis fan Mata Hari is omstriden en sterk bekritisearre, ek fan Nederlân út. De meast hearde krityk wie dat der in sûndebok fûn wurde moast en dat Mata Hari dêr fanwege har losse libbensstyl, bekendheid en profesje foar offere is. As de wierheid al bekend is, dan leit dy ferburgen yn de argiven fan it Frânske Ministearje fan Oarloch en fan Scotland Yard. It rjochtsdossier sil earst yn 2017 iepenbier makke wurde.

Sûnt har dea is de namme "Mata Hari" hast synonym wurden mei "Spionne-Koertisane". Ek de protte films oer har libben en dea, hawwe bydroegen ta dit byld. Dêrneist binne der in mannichte ferzen, boeken en toanielstikken oer har ferskynd. Mar lykwols wurdt se yn har bertestêd eare; yn Ljouwert stiet yn de stêd fan har in stânbyld, en yn it Frysk Museum is ek it Mata Hari Museum opnaam.

Films en telefyzje

Aktrise	Rol	Ferskynd as	Datum
Asta Nielsen	Mata Hari	Die Spionin	1921
Magda Sonja	Mata Hari	Mata Hari, die Rote Tänzerin	1927
Greta Garbo	Mata Hari	Mata Hari	1931
Jeanne Moreau	Mata Hari	Mata Hari, Agent H21	1964
Zsa Zsa Gabor	Mata Hari	Up the Front	1972
Josine van Dalsum	Mata Hari	Mata Hari	1981
Sylvia Kristel	Mata Hari	Mata Hari	1985
Domiziana Giordano	Mata Hari	"Paris, October 1916" (in episoade fan The Young Indiana Jones Chronicles)	1993
Alyssa Milano	Mata Hari	"Charmed" Seizoen 6, episoade "Used Karma" Phoebe is de ûntfanger fan Mata Hari's geast	2004

Skilderkeunst

Mata Hari hat har 1916 troch Isaac Israëls skilderje litten. It keunstwurk hinget yn it Kröller-Müller Museum te Otterlo

Keppeling om utens

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

↑ Boers, Erwin, Dominee Zelle: Miljonair met schoenpoets in zijn haar, yn: de Ljouwerter Krante, 10 febrewaris 2024, s. 22-23.
↑ Jan Faber, Histoarysk Sintrum Ljouwert: R.C. MacLeod syn heit wie John Brienen MacLeod, beropsmilitêr. De húshâlding wenne fan 1860-1864 yn Ljouwert

[1] Boers, Erwin, Dominee Zelle: Miljonair met schoenpoets in zijn haar, yn: de Ljouwerter Krante, 10 febrewaris 2024, s. 22-23.

[2] Jan Faber, Histoarysk Sintrum Ljouwert: R.C. MacLeod syn heit wie John Brienen MacLeod, beropsmilitêr. De húshâlding wenne fan 1860-1864 yn Ljouwert

[1]

[2]