Kola-skiereilân
It Kola-skiereilân (Noardsamysk: Guoládat; Russysk: Кольский Полуостров, Koľskij Poluostrov) is in skiereilân dat yn it uterste noardwesten fan Jeropeesk Ruslân leit. It makket it grutste diel út fan 'e provinsje Moermansk, dy't yn it westen grinzget oan Noarwegen en Finlân. Mei in oerflak fan sa'n 100.000 km² leit it Kola-skiereilân hast hielendal binnen de poalsirkel. It wurdt yn it noarden omjûn troch de Barentssee en yn it easten en suden troch de Wite See. Yn it westen sit it fêst oan 'e rest fan 'e provinsje Moermansk.
Demografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De lânseigen bewenners fan it Kola-skiereilân binne de Samen, wêrfan't der noch altyd sa'n 1.600 libje. Yn 2010 telde de befolking fan it skiereilân lykwols 795.000 minsken, wêrfan't de grutte mearderheid bestie út etnyske Russen (89,0%), mei 4,8% Oekraïners en 1,7% Wytrussen. Lytsere groepen waarden û.m. foarme troch de Kareliërs, de Komy en de Pomoaren, de ôfstammelingen fan 'e oarspronklike Russyske kolonisten fan it gebiet. De grutste stêd op it skiereilân is Moermansk, mei in befolking fan 300.000 minsken.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De bewenning fan it Kola-skiereilân giet tebek oant mooglik it sânde milennium f.Kr. Archeologyske fynsten bewize dat der in ferskaat oan folken omhúsmanne hawwe moat, mar tsjin it earste milennium n.Kr. wiene dêrfan inkeld de Samen noch oer, dy't fierhinne fan 'e rindierhâlderij libben. Yn 'e tolfde iuw sette de kolonisaasje fan it kustgebiet troch Russyske Pomoaren útein, dy't har taleine op 'e fiskerij en de jacht. It skiereilân waard koarte tiid letter anneksearre troch de Republyk Novgorod, ien fan 'e machtichste Russyske steaten út dy snuorje. Yn 1471 ferlear Novgorod it Kola-skiereilân lykwols oan it grutfoarstedom Moskoovje, dat syn eigen kolonisten derhinne stjoerde. Yn 'e sechstjinde iuw soarge in konflikt mei Denemark (dêr't ek Noarwegen doe ta hearde) foar in fuortsterking fan 'e Russyske posysje op it skiereilân. Yn dyselde snuorje waarden sawol de Samen as de Pomoaren ta liifeigenen makke.
Tsjin 'e ein fan 'e njoggentjinde iuw wiene de Samen grutdiels út it suden fan it skiereilân ferkrongen troch de Komy en Nenets út noardlik Ruslân, dy't nei it Kola-skiereilân ferfearen om te ûntkommen oan 'e epidemyen ûnder de rindierpopulaasje yn har heitelân. Yn 1916 waard Romanov oan de Murmane (no Moermansk) stifte, dat him al rillegau ûntjoech ta in wichtige havenstêd. Under de Sovjet-Uny begûn de befolking sterk oan te winnen, al wie soks beheind ta de stedske sintra oan 'e kust. Yn 1913 hie it skiereilân in befolking fan 13.000 minsken; yn 1970 wiene dat 799.000 minsken. Der waarden spoarwegen oanlein en fabriken boud, en Moermansk waard ien fan 'e wichtichste marinehavens fan it lân. It miljeu litte yn dy snuorje duorjende skea, en de Samen hiene slim te lijen ûnder de kollektivisaasje fan de lânbou. Nei it ynstoarten fan 'e Sovjet-Uny, yn 1991, rekke de ekonomy fan it Kola-skiereilân yn it neigean en begûn de befolking ôf te nimmen. Pas nei de iuwwiksel klaude it gebiet wer wat by de wâl op.
Klimaat
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Hoewol't it Kola-skiereilân hast hielendal binnen de poalsirkel leit, soarget de neite fan 'e Golfstream winterdeis foar ûngewoan hege temperatueren. In neidiel is lykwols dat der yn it winterhealjier ek meastal in hurde wyn stiet, dy't feroarsake wurdt troch it temperatuerferskil tusken it lân en de Barentssee. De simmers binne nochal kâldeftich, mei in trochsneed temperatuer fan 11 °C yn 'e moanne july. It Kola-skiereilân is yn it suden begroeid mei nullewâlden, wylst it noardlike diel benammen út toendra bestiet, dêr't de permafrost de groei fan beammen ûnmooglik makket.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Sources, op dizze side.
|
