Keninginne Julianawei

Keninginne Julianawei

It Oranjewâld op in kaart út 1815

De Keninginne Julianawei is in wei yn de gemeente It Hearrenfean. De wei rint fan de boargemaster Falkenawei/Tolhûswei yn likernôch eastlike rjochting nei hotel Tjaarda by it krúspunt mei de Krukmansleane-Albertine Agneswei-Bieruma Oostingwei-Tjaarda's leane. De Julianawei leit foar in part yn It Hearrenfean en diels yn It Oranjewâld. Dat is komd doe’t yn 1956 de oanlis fan Rykswei 32 de Julianawei trochsnien. De Rykswei soe yn 1999 ferdûbele wurde.

Foardat yn 1962 bungalowpark 'Woudzoom' ûntwikkele waard, rûn de Keninginne Julianawei streekrjocht nei de Krukmansleane/De Blocq van Scheltingawei. It part fan it keunstwurk (Sprong fan de ree fan Anne Woudwijk) nei hotel Tjaarda hearde foar 19 maart 1962 by de Keninginne Wilhelminawei. Foar 19 maart 1962 hearde de hjoeddeiske Prins Bernhardwei by de Keninginne Julianawei.

Skiednis

De Sânwei komt mar foar in part op âlde kaarten foar. Neffens de âldst bekende oantekeningen stie it der al yn 1550, mar de wei rûn doe wat oars. It Mar wie doe in grut sompe, en om de lannen fan it Skoatterwâld te sparjen wie in leidyk oanlein, dy't fanôf de grutte dyk likernôch nei it wite brechje rûn, en fierder it fuotpaad oer de heide, (tink oan: Heideleane) en einige dêr't no de sawat de Saskiaflat stiet oan de Rembrandtleane fan It Hearrenfean. Doe't de Dekema, - Cuyck en Foeytskompanjy yn 1551 en lettere jierren foar in bettere wetterôffier soarge troch de Hearresleat grave te litten en letter de Compagnonsfeart, hie de leidyk gjin doel mear en rekke yn ferfal. Dat is dúdlik te sjen op de kaart fan Schotanus yn 1720, dêr't It Mar foar in part te sjen is.

It tolhûs oan de Wilhelminawei/Ryksstrjitwei by Blau Hûs wie yn it earstoan in tol mar waard letter ôfbrutsen en wer opboud by de 'Strjitwei', flak foar it wite tolhûs oan de Julianawei. Yn 1933 is it ferdwûn. Boarne: De Heerenveense Koerier 08-08-1949.

Lollius Adema

De tsjintwurdige Prins Bernhardwei (earder ûnderdiel fan de Keninginne Julianawei) wie oarspronklik de âlde leidyk dy't it wetter fan de sompen yn It Mar keare moast. Lollius Adema, offisier fan justysje op It Hearrenfean wenne sûnt 1836 op it bûten 'Lyts Meerzicht'. Skean foar it bûten oer liet er de pleats 'Meerzicht' bouwe en liet ek de lannen foar syn Lyts Meerzicht oer ûntginne. As grûnbesitter brocht Adema de âlde Heidedyk yn âlde steat. Hy soarge de wei fan it wite brechje oer de Adema’s wyk (ek wol: ‘Bienema’s wyk’) streekrjocht nei de Ryksstrjitwei rûn. Tusken 1840 en 1842 waard it plan útfierd nei in protte ûnderhannelings mei de ferskate eigeners. Adema krige it rjocht om op syn nije dyk in tol te setten, en boude dêrfoar it ferneamde wite tolhûs, dat dêr noch altyd as monumint stiet.

It Ryk, dat by de oanlis fan de dyk Ljouwert-Swol yn 1828 ek ferskate tolhuzen setten hie, fersette datselde jier de tolhikke en it tolhûs (dat yn de tún fan Blau Hûs stie, oan de Wilhelminawei) nei de tún fan Wouda oan de Sânwei. Sûnt 1900 is de tol opheft en om 1930 hinne is it hûs ôfbrutsen.

It is finansjeel lykwols net goed gien mei Lollius Adema. Hy liet in protte ûntginnings dwaan, mar de opbringsten dêrfan wiene net grut genôch om it fol te hâlden, en by fûnis fan de Arrondissemintsrjochtbank fan It Hearrenfean op 14 juny 1845 waard er "verklaard in kennelijke staat van onvermogen", en beneamde hy notaris as syn kurators G. Peeting, Mr. A.F. Jongstra en dhr. T. M. Wentholt, allegear op It Hearrenfean. Dat moat him in geweldige klap west hawwe, benammen om't er ek op It Hearrenfean syn ûntslach nimme moast as Iepenbier Ministearje, en syn presidint Mr. C.H.S. van Boelens oer him dit fûnis útsprekke moast. Mei de mearderjierrige bern fan Adema makken de kuratoren yn oktober 1847 in skikking, omdat hja fansels rjocht hiene op it jild fan harren mem (dy kaam út it laach fan de bekende famylje Bienema yn Feanwyk yn Aldskoat), en dan koe de ynboel fierder ôfwikkele wurde.

Op 19 jannewaris 1848 hold notaris W. A. Everts fan Aldeboarn op fersyk fan de kurators in grutte feiling yn it heareloazjemint Barlage (letter hotel Vernimmen). Dêrby waard de pleats Meerzicht kocht troch Johs. Trommel foar ƒ 24.341,- (sa'n 42 hektare mei in krekt boude pleats). Lyts Meerzicht, dat skean foar Meerzicht oer stie, mei grientetún en hôven waard kocht troch de bekende bûksprekker Simon Lantinga foar ƒ 4005,- (syn boarch wie de hear E. R. van Bienema te Heremastate yn Aldskoat). De Julianawei fan mear as ien hektare waard kocht dokter Seerp Brouwer (wenjend op de pleats Brouwershaven) foar ƒ 600,- foar himsels en widdo Bieruma Oosting, Mr. H.W. de Blocq fan Scheltinga, grytman fan Skoatterlân en dhr. P. Heeringa Cats.
It part fan de Sânwei dat troch dokter Brouwer kocht waard, hat rûn fan de Rykswei nei de skuorre fan de hear Van Dunné. Mar hoe ‘t Dunné by syn pleats in slachboom hawwe mocht, is ûnbekend.

Plan Brandenburg

De wei stiet noch net op de kaart fan Schotanus/Halma fan 1718, op dy fan Eekhoff fan 1848 wurdt er neamd as 'De nije wei'. Achttjin jier nei de trageedzje mei Lollius Adema liet de gemeente Skoatterlân syn gemeenteopsichter Roel Jans Brandenburg út Aldskoat in strjitfluorringsplan opstelle. Syn plan wie om de wei lâns de Krukmansleane en Tjeerd Rosleane te ferlingjen nei Aldskoat. Syn budzjet wie om in dyk fan 3 meter breed te meitsjen, dy't yn totaal 17.586 gulden kostje soe. Ek tsjinne er in plan yn om de wei troch Brongergea, en lâns Pauwenburg te ferlingjen oant de pleats fan J. Dol. It soe dan in wei fan 3½ km wurde en soe ƒ 17.801 kostje moatte. Op 15 april 1860 kamen de belangstellenden gear yn 'Heidewoud'. Hjir die bliken dat Mr. Heeringa Cats en Mr. it Blocq van Scheltinga elk al in part fan de dyk bepune hiene, en dêrom hoegde noch mar 2.800 meter ferhurde te wurden, dat soe ƒ 14,46 bedrage. It pún koste doe ƒ 4,50 de m3. Mar Mr. Van Scheltinga frege ƒ 3000,- foar de twa brêgen yn de Lindeleane en foar beide brêgen yn de Sânwei moast ƒ 1000,- betelle wurde. (Ut ynspeksje die bliken dat de twadde brêge yn de Sânwei eastlik fan de pleats Donglust lei). Der waard gjin beslút nomd, en it Brandenburgplan bleau 40 jier lizzen.

Ferhurding

De Sânwei yn 1910

It wite brechje oer de Ademawyk, yn eastlike rjochting. De wenning rjochts is yn 2022 Prins Bernhardwei 2

Ken. Julianawei yn 1930

Meerzicht yn 1931

‘De Sânwei’ wie begjin tweintichste iuw yn minne steat, mei kûlen, gatten en plassen. Skoalhaad De Haan skreau yn oktober 1908 in brief oan de ried dêr't yn stie dat de sitewaasje sa slim wie dat er ferskate kearen oanlieding joech foar ôfwêzigens fan skoalle, om't de bern der net trochkomme koene. Uteinlik tsjinnen Hielke J. Hornstra, feeboer, en Jacob G. Brouwer, timmerman, yn It Oranjewâld op 2 april 1908 in fersyk yn by de ried fan Skoatterlân om in ein te meitsjen oan de minne steat fan de Sânwei en dy te ferhurdzjen fanôf de tolhikke oan de Ryksstrjitwei nei it doarp Oranjewâld. De eigeners wiene ree om dizze dyk yn ûnderhâld en behear oer te dragen oan de gemeente, útsein it houtgewaaks en in stik fan de Krukmansleane. Se soene ek binnen twa moanne ƒ 5.500,- beskikber stelle oan de gemeente, nei it beslút ta befluorring. Lykwols behâlde greve Van Limburg Stirum it rjocht om it stik foar ‘de Tinte’ in pear dagen yn it jier te sluten.

B. en W. wiene fûl tsjin dat lêste, mar de greve hâlde hoek. Singelier is it om te lêzen dat in argumint fan B. en W. dat de Steaten ûnder dizze betingst gjin 15 persint stipe jaan soene troch de greve ôfdien waard mei in berjocht fan Deputearre Steaten Van Welderen Rengers dat dit by Deputearre Steaten gjin beswier wêze soe, sadat B. en W. tajaan moasten. Op 24 juny 1908 naam de gemeente it ûnderhâld en it behear fan de dyk oer, en efkes letter koe de kommisje melde dat de belanghawwenden harren stipe fergrutten nei ƒ 7.000,- Omt it budzjet fan Hornstra en Brouwer foar dizze 1.800 meter dyk (2,80 breed) mar ƒ 10.000 wie en ƒ 7.000 oan stipe by kaam (ôfsjoen fan wat de provinsje jaan soe), is it net te begripen dat der net daliks begûn waard. In jier letter karde de ried it plan op 7 desimber 1908 goed en de Deputearren op 4 febrewaris 1909. Pas yn maart 1910 stiet yn in advertinsje yn Hepkema's Courant dat de oanbesteging op 6 april hâlden wurde soe yn it gemeentehûs fan Skoatterlân, dêr't de bestekken foar 50 sint te krijen wiene.

De dyk wie 1660 meter lang en de grûnbaan 7 m breed, it klinkerdek 2,80 m. Der moasten earstklasse Waal strjitklinkers brûkt wurde en 20 sm foar de gresbuizen. De feanlaach moast op guon plakken ôfgroeven wurde en ferfongen troch suver sân. Boppedat waard de dyk tydlik ôfsletten, útsein omwenners. De wite brêge moast 30 sm ferlege wurde en 1 m breder makke wurde. Der wiene 16 oanbestegers. De heechste wie K. F. Bosma yn Boppeknipe ƒ 12.678,- en de leechste wie Johs, de Haan en K. Hartstra op It Hearrenfean ƒ 9.400,- oan wa’t it wurk takend waard. By in begrutting fan ƒ 10.058,43 fan tafersjochhâlder Straatsma waard dizze dyk mei stipe fan de ynwenners in goedkeape ôfrin foar de gemeente en hoegde der gjin baatbelesting ynfierd te wurden.

Bebouwing

Der binne letter fjouwer leanen oanlein (Brouwersleane, Altenaleane, Appelhof en Lollius Ademaleane) en oan beide haadstrjitten binne ek nije gebouwen komd. De leanen binne no ferhurde en ferbrede, en de haaddiken binne ferbettere. Der wie doe net folle bouromte oer en dêrom besleat de gemeenteried om in nije ferbiningsdyk oan te lizzen, dy't de grins foarmje moast tusken de wenwyk en it boskkompleks. Troch dit westlike diel fan de Julianawei rint de nije brede Rykswei 32 (foar de bou dêrfan moasten in pear gebouwen sloopt wurde). It Oranjewâld wie tin befolke en de ried redenearre dat der al in ferhurde dyk lei (de tsjintwurdige Prinses Wilhelminawei waard al om 1870 hinne ferhurde) sadat it jild út dizze earme gemeente better brûkt wurde koe foar oare objekten. Mar doe't Pleatslik Belang fan Oranjewâld in wichtige subsydzje oan de ried beskikber stelde, wie it beslút gau nomd.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Histoarje fan It Oranjewâld