Eduard Douwes Dekker
| Eduard Douwes Dekker | ||
 skriuwer
| ||
.jpg)
| ||
| Eduard Douwes Dekker, Multatuli | ||
| persoanlike bysûnderheden | ||
| echte namme | Eduard Douwes Dekker | |
| nasjonaliteit |  Nederlânsk
| |
| berne | 2 maart 1820 | |
| stoarn | 19 febrewaris 1887 (66 jier) | |
| wurk | ||
| taal | Nederlânsk | |
| sjenre | Ferhalen, parabellen, aforismen | |
| bekendste wurk(en) |
Max Havelaar | |
| jierren aktyf | 1859-1876 | |
| offisjele webside | ||
| Profyl yn de DBNL | ||
Eduard Douwes Dekker (Amsterdam, 2 maart 1820 - Nieder-Ingelheim, 19 febrewaris 1887) wie in Nederlânsk skriuwer en frijmitselder, skûlnamme Multatuli (= ik haw in soad lijen hân). Syn roman Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy wurdt troch in soad minsken as it bêste Nederlânske boek fan 'e 19e iuw beskôge. Hy hat ek toanielstikken, pamfletten (somtiids yn brieffoarm) en aforismen.
Douwes Dekker groeide op yn Amsterdam en teach yn 1838 mei syn heit nei Batavia yn Nederlânsk-Ynje (it tsjintwurdige Yndonesië), dêr't er yn 1839 in baan as amtner krige. Dêr seach er al de wantastannen ûnder ferantwurdlikens fan it Nederlânske koloniaal bewâld.
Syn debútroman, de ramtroman Max Havelaar, hikkelet op basis fan syn eigen ûnderfiningen de behanneling fan de ynlânske befolking troch Nederlânske en Nederlânsk-Yndyske bestjoerders. De fan 1862 oant 1877 ferskynde sân bondels mei 1282 nûmere Ideen befetsje foar it meastepart essayistyske aforismen, mar ek de roman Woutertje Pieterse en it toanielstik Vorstenschool binne yn dy samling te finen.
Sawol de persoanlikheid as de skriuwstyl fan Douwes Dekker hie grutte ynfloed op wichtige skriuwers út generaasjes nei him, ûnder oaren de Tachtigers, Nescio, Willem Elsschot, E. du Perron, Hermans en Karel van het Reve. Ynternasjonaal waard er ek lêzen, mei bekendheid yn Yndonesië en de Sovjet-Uny, mar foaral yn Dútslân: in soad wurk fan him waard yn it Dútsk oerset om 1900-1910 hinne en dat wie in boarne fan ynspiraasje foar de feministyske beweging dêre. Karl Marx en Sigmund Freud wurdearren him, en besochten him sels yn it Hollânsk te lêzen.
Yn juny 2002 waard Max Havelaar troch de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde útroppen ta it wichtichste Nederlânsktalige letterkundige wurk fan alle tiden. Yn 2004 einige Multatuli op it 34e plak yn de ferkiezing fan De grutste Nederlanner.
Priuwke út Max Havelaar
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Stikje út it lêste diel fan Max Havelaar:
"..het was mij niet te doen om goed te schrijven...ik wilde zó schrijven dat het gehoord werd. En, evenals iemand die roept: "houdt den dief!" zich weinig bekommert over den styl zyner geïmproviseerde toespraak aan 't publiek, is het ook my geheel om 't even, hoe men de wyze zal beoordelen, waarop ik myn "houdt den dief!" heb uitgeschreeuwd."
Bibliografy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
- 1843 - De eerloze (toanielstik, letter útjûn as De bruid daarboven (1864))
- 1859 - Geloofsbelijdenis (yn it frijmitselderstiidskrift De Dageraad)
- 1860 - Indrukken van den dag
- 1860 - Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy
- 1860 - Brief aan Ds. W. Francken z.
- 1860 - Brief aan den Gouverneur-Generaal in ruste
- 1860 - Aan de stemgerechtigden in het kiesdistrikt Tiel
- 1860 - Max Havelaar aan Multatuli
- 1861 - Het gebed van den onwetende
- 1861 - Wys my de plaats waar ik gezaaid heb
- 1861 - Minnebrieven
- 1862 - Over vrijen arbeid in Nederlandsch Indië en de tegenwoordige koloniale agitatie (brosjure)
- 1862 - Brief aan Quintillianus
- 1862 - Ideën I (mei û.o. de roman De geschiedenis van Woutertje Pieterse)
- 1862 - Japansche gesprekken
- 1863 - De school des levens
- 1864-1865 - Ideën II
- 1864 - De bruid daarboven. Tooneelspel in vijf bedrijven (toanielstik)
- 1865 - De zegen Gods door Waterloo
- 1865 - Franse rymen
- 1865 - Herdrukken
- 1865 - Verspreide stukken (oernommen út de Herdrukken)
- 1867 - Een en ander naar aanleiding van Bosscha's Pruisen en Nederland
- 1869-1870 - Causerieën
- 1869 - De maatschappij tot Nut van den Javaan
- 1870-1871 - Ideën III
- 1870-1873 - Millioenen-studiën
- 1870 - Divagatiën over zeker soort van Liberalismus
- 1870 - Nog eens: Vrye arbeid in Nederlandsch Indië
- 1871 - Duizend en eenige hoofdstukken over specialiteiten (satiryske ferhanneling)
- 1872 - Brief aan den koning
- 1872 - Ideën IV (û.o. it toanielstik Vorstenschool)
- 1873 - Ideën V
- 1873 - Ideën VI
- 1874-1877 - Ideën VII
- 1887 - Onafgewerkte blaadjes
- 1891 - Aleid. Twee fragmenten uit een onafgewerkt blyspel (toanielstik)
- 1987 - Max Havelaar (edysje Willem Frederik Hermans)
Samle wurk
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- 1876 - Bloemlezing door Heloize (troch M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel)
- 1900 - Verzamelde Werken (tsien dielen)
- 1919 - Bloemlezing uit Multatuli's werken (in kar út syn wurk, mei in ynlieding fan J. van den Berg)
- 1937 - Bloemlezing (gearstald en ynlaat troch Julius Pée)
- 1950-1995 - Volledige Werken (25 dielen) (redaksje Garmt Stuiveling en Hans van den Bergh)
- 1955 - Barbertje moet hangen, Verhalen, parabelen, aforismen (Gearstald en ynlaat troch Garmt Stuiveling)
- 1973 - Bloemlezing uit de werken van Multatuli (Gearstald en ynlaat troch G.W.Huygens, basearre op de blomlêzing troch Heloïse út 1876)
- 1974 - De roeping van de mens. Een keuze uit zijn gehele werk door C. Bij
Brieven en oare publykaasjes
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- 1890 - Brieven van Multatuli, Het Ontstaan van Max Havelaar 1859 (oardere troch M. Douwes Dekker - Hamminck Schepel)
- 1890 - Brieven van Multatuli, Max Havelaar verschenen (Oardere en bewurke troch M. Douwes Dekker - Hamminck Schepel)
- 1891-1896 - Multatuli, Brieven. Bijdragen tot de Kennis van zijn Leven (redaksje: M. Douwes Dekker -Hamminck Schepel) (tweede herziene druk in 1912)
- 1907 - Briefwisseling tusschen Multatuli en S. E. W. Roorda van Eysinga' (útjûn troch M. Douwes Dekker - Hamminck Schepel)
- 1937 - Multatuli en zijn zoon: brieven van Multatuli aan J. van der Hoeven (útsocht en ynlaad troch Menno ter Braak)
- 1941 - Multatuli, Reisbrieven aan Mimi en andere bescheiden (redaksje: J. Pée)
- 1942 - Brieven van Multatuli aan Mr Carel Vosmaer, R.J.A. Kallenberg van den Bosch en Dr Vitus Bruinsma. Documenten (redaksje: J. Pée)
- 1944 - Keur uit de brieven van Multatuli (redaksje: J. Pée)
- 1947 - Briefwisseling tusschen Multatuli en G.L. Funke (redaksje: G.L. Funke [jr.])
- 1947 - Brieven aan J. Waltman Jr. (ynlieding troch en oantekeningen fan Henri A. Ett)
- 1948 - Multatuli-literatuur. Lijst der geschriften van en over Eduard Douwes Dekker (troch A.J. de Mare) (ferlykje ek Maatstaf, 1970, 677-773)
- 1948 - Twee brieven uit Menado (ynlieding troch en oantekeningen fan Henri A. Ett)
- 1979 - Liefdesbrieven (besoarge, oantekeningen en neiwurd toch door Paul van 't Veer) (ISBN 90-295-3205-X)
- 1987 - Multatuli-literatuur 1948-1977. Lijst der geschriften van en over Eduard Douwes Dekker (troch P.C. van der Plank)
- 2001 - "Men moet van myn gestreken lans, een vlaggestok maken": brieven van Multatuli en Tine Douwes Dekker aan de redersfamilie Smit (ynlieding en oantekeningen troch Chantal Keijsper et al.) (ISBN 90-76314-70-5)
- 2006 - Woutertje Pieterse (bewurke en ynkoarte troch Ivo de Wijs) (ISBN 90-76347-61-1)
Literatuer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- 1874 - Een Zaaier. Studiën over Multatuli's werken (Carel Vosmaer)
- 1900 - Eduard Douwes Dekker: Multatuli (door J.B. Meerkerk) (herziene versie in 1912)
- 1920 - Het leven en de werken van Eduard Douwes Dekker (Multatuli) (troch J. de Gruyter)
- 1937 - Douwes Dekker en Multatuli (troch Menno ter Braak)
- 1937 - De Man van Lebak: anekdoten en dokumenten betreffende Multatuli (E. du Perron)
- 1938 - Multatuli, tweede pleidooi: beschouwingen en nieuwe dokumenten (E. du Perron)
- 1962 - 100 jaar Max Havelaar. Essays over Multatuli (troch Pierre H. Dubois, Multatuli-Genootschap, G. Stuiveling en D. de Vries)
- 1976 - De raadselachtige Multatuli (troch W.F. Hermans) (tweede herziene druk 1987) (ISBN 90-6225-004-1) (ISBN 90-234-0977-9)
- 1985 - De multatulianen. 125 jaar Multatuli-verering en Multatuli-hulde (troch Atte Jongstra) (ISBN 90-70630-13-3)
- 1995 - Multatuli van blanke radja tot bedelman (troch Hans van Straten) (ISBN 90-73978-43-2) (ISBN 90-73978-38-6)
- 1995 - K. ter Laan's Multatuli Encyclopedie (redaksje fan Chantal Keijsper) (ISBN 90-12-08181-5)
- 1995 - De schrijver Multatuli (troch Philip Vermoortel) (ISBN 90-12-08182-3)
- 2000 - Multatuli voor iedereen (maar niemand voor Multatuli) (troch Nop Maas) (ISBN 90-75697-12-0)
- 2000 - Het gelijk van Multatuli - Het handelen van Eduard Douwes Dekker in rechtshistorisch perspectief (ISBN 90-76314-42-X)
- 2002 - Multatuli. Leven en werk van Eduard Douwes Dekker (troch Dik van der Meulen) (ISBN 90-5875-202-X)
Dit is mar in lytse seleksje fan it wurk dat oer Multatuli ferskynd is.