Besjoch de boarne foar Sleat (stêd)

{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = 
| ôfbylding                   = Sloten 02.JPG
| ôfbyldingsbreedte           = 260
| ôfbyldingstekst             = Sleat
| wapen                       = [[Ofbyld:Flagge fan Sleat.PNG|100px|border]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ofbyld:Sloten (Fr) wapen 1918 HRvA.svg|80px]]
| ynwennertal                 = {{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Sleat}} <small>({{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|TXT=Year}})</small><ref>https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021</ref>
| oerflak                     = 
| befolkingstichtens          = 
| stêdekloft                  = 
| hichte                      = 
| lân                         = {{NEDf}}
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= {{FRLf}}
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flagge fan De Fryske Marren.png|20px]] [[De Fryske Marren]] 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| bestjoerlike ienheid 4      = 
| namme bestjoerlike ienheid 4= 
| boargemaster                = 
| stedsyndieling              = 
| stifting                    = 
| postkoade                   = 8556
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_53_40_N_5_38_43_E_type:city_zoom:14_region:NL|52° 54' NB, 5° 39' EL}}
| webside                     = [http://sloten.nl sloten.nl]
| ôfbylding2                  = Panorama of Sloten 2.JPG
| ôfbyldingstekst2            = Oerbliuwsel fan de stedswâl
| ôfbylding3                  = Molen Sloten 06c.JPG
| ôfbyldingstekst3            = Nôtmûne by de wetterpoarte
| mapname                     = Fryslân
| mapwidth                    = 260
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 52
| lat_sec                     = 40
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 5
| lon_min                     = 38
| lon_sec                     = 43
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
| ôfbylding99                 = Map NL Gaasterlân Sleat Sleat.png
| ôfbyldingstekst99           = It stedsgebiet fan Sleat yn de eardere gemeente Gaasterlân-Sleat
| ôfbyldingsbreedte99         = 
}}
{{Of|de stêd Sleat|de eardere gemeente|Sleat (gemeente)}}
'''Sleat''' ([[Nederlânsk]]: ''Sloten'') is in [[stêd]] yn de [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] [[De Fryske Marren]]. Sleat leit tichteby de dernei ferneamde [[Sleattemer Mar]], tusken [[De Lemmer]] en [[Balk]] yn. Mei {{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Sleat}} ynwenners ({{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|TXT=Year}}) is it de lytste fan de [[Fryske stêden|Fryske alve stêden]]. Fan [[1851]] oant de [[gemeentlike weryndieling]] fan [[1984]] wie [[Sleat (gemeente)|Sleat in selsstannige gemeente]], op de grins fan [[Gaasterlân]], [[Doanjewerstâl]] en [[Lemsterlân]]. Dêrnei hearde it oant [[1 jannewaris]] [[2014]] ta de gemeente [[Gaasterlân-Sleat]].
<br><br>

== Skiednis ==
[[Ofbyld:1664_Sloten.JPG|thumb|left|280px|Histoaryske kaart en stedsgesicht fan Sleat út [[1664]]]] 
Sleat is ûntstien út in sterkte dy't yn de [[13e iuw]] boud waard dêr't it wetter fan [[Snits]] nei [[Teakesyl]] krúst waard troch de wei fan [[Gaasterlân]] nei [[Doanjewerstâl]]. De delsetting stie by in [[stins]] fan de famylje Van Harinxma thoo Slooten, en wurdt op in oarkunde fan [[30 augustus]] [[1426]] as stêd neamd. By de stêd hawwe in oantal fjildslaggen west, yn [[1420]] en [[1496]]. Yn [[1523]] is it stedsje as lêste Fryske fêstiging yn hannen fallen fan de erfgenamten fan de greven fan Hollân. By it belis fan Sleat yn [[1523]], dêr't Fryske en Gelderske troepen legere wienen, is de Hollânske ealman [[Jan fan Wassenaar]] deadlik ferwûne rekke. De ealman wie de lêste Hollander dy't omkaam yn de striid om de hearskippij oer Fryslân.

Sleat lei oan de wichtige wetterferbining fan [[Snits (stêd)|Snits]] nei de [[Sudersee]] en sa fierder nei de [[Hânze|hânzestêden]] oan de [[Isel]]. Yn Sleat kruse dy wetterwei mei de lândyk fan [[Dútslân]] nei [[Starum]]. Op dy krusing koe dêr dus tol hefd wurde en strategyske kontroles hâlde. De lânwei rûn oer [[Doanjewerstâl]] oer de gaasten (sânrêgen) oer Sleat, dêr't de wetterwei te oerbrêgjen wie, nei [[Gaasterlân]] en sa fierder nei Starum, dat yn de midsiuwen al in grutte en wichtige hannelsstêd wie. 

Yn [[1581]] krige Sleat fiif bastions en fjouwer poarten: twa wâlpoarten en twa wetterpoarten oan beide kanten fan It Djip. De poarten binne boud foar de tolheffing.

Ek yn de [[Tachtichjierrige Kriich]] foarme Sleat in wichtige kaaiposysje. De Spanjerts hawwe it stedsje noch besocht te feroverjen troch manskippen te ferstopjen yn in bierskip. De list mislearre. Oan de ein fan de [[Twadde Wrâldkriich]] bliezen de Dútsers de brêge oer de [[Ie (Gaasterlân-Sleat)|Ie]] op om de fuortgong fan Kanadeeske troepen te fertraagjen.

Yn [[1984]] kaam der in ein oan 'e gemeentlike selsstannichheid fan Sleat. It gie doe op yn 'e nije gemeente [[Gaasterlân-Sleat]], dêr't ek it eardere [[Gaasterlân]] ta kaam te hearren. Mei yngong fan [[1 jannewaris]] [[2014]] waard Gaasterlân-Sleat gearfoege mei [[Lemsterlân]], [[Skarsterlân]] en it doarp [[Terherne]] út [[Boarnsterhim]] ta de nije gemeente [[De Fryske Marren]].

Tsjintwurdich is Sleat net mear fan strategysk belang. It stedsje lûkt no in soad wettersporters, deitoeristen en misken dy't in oangename wenomjouwing sykje. Oan de súdkant fan it stedsje is yn de jierren 70 in [[jachthaven]] oanlein dêr't ek inkelde wettersportbedriuwen sitte. Ek stiet der yn it stedsje in grutte fabryk dy't diel útmakket fan Sleat, in bedriuw dat feefoer makket foar jongfee. En fierders is der yn de omkriten in soad feehâlderij dy't tige wichtich is foar de lokale ekonomy.

De oarspronklike bewâling fan it stedsje is suver hielendal beholden en de oarspronklike struktuer fan Sleat is ek hast hielendal yntakt. De festing wie ûntwurpen troch de bekende festingbouwer [[Menno van Coehoorn]], dy't yn it tichtby lizzende [[Wikel (Gaasterlân-Sleat)|Wikel]] begrioeven leit. Sleat wie yn festingtermen de ideale stêd, har foarm hat in soad fan in sipel, it stedsje wurdt dan ek wol de "sipelstêd" neamd. 
 
It stedsje is ek ien fan de stimpelplakken fan de [[Alvestêdetocht]].

== Mienskip ==
[[Ofbyld:Sloten4.jpg|thumb|right|200px|Ut de Lemsterpoarte wei]]
[[Ofbyld:Sloten1.jpg|thumb|right|200px|Hearresleat mei [[herfoarme tsjerke (Sleat)|Herfoarme tsjerke]]]] 
[[Ofbyld:Stadhuis museum Sloten 01.JPG|thumb|200px|[[Stedhûs fan Sleat|Earder stedhûs]], no [[Museum Stedhûs]]]]
Sleat hat in feriening foar Pleatslik belang. De Poarte is it sosjaal-kultureel sintrum. De Klinkert is de basisskoalle fan de stêd.

=== Sportferienings ===
* [[Fuotbalferiening Sleat]]
* Tennisklup Sleat
* Gymferiening T.H.O.R. (''Tot Heil Onzere Ribbenkast'')
* Iisklup ''de Eendracht''
* Wettersportferiening Sleatemermar
* Dartklup Sleat
* Piksjit-klup
* Biljertferiening Sleat

=== Kultuer ===
* Frouljussjongkoar 'De Sleattemer Kaaien'
* Muzykferiening Stêd Sleat
* [[Sipelsneon]], de jiermerk op de lêste sneon fan juny.

=== Ynwenners ===
* [[1954]] - 737
* [[1959]] - 706
* [[1964]] - 707
* [[1969]] - 724
* [[1974]] - 713
* [[2004]] - 760
* [[2014]] - 760
* [[2021]] - 710

== Monuminten ==
* it earder [[stedhûs fan Sleat|stedhûs]] út [[1759]], wêryn't no de Aldheidkeamer sit;
* [[herfoarme tsjerke (Sleat)| herfoarme tsjerke]] út [[1647]];
* pastorij
* katolike [[Frederikustsjerke (Sleat)|Frederikustsjerke]]
* ferskate âlde antike wenhuzen út de [[17e iuw]] en de [[18e iuw]];
* twa wetterpoarten: de Lemster- en Snitserpoarte;
* wetterwei It Djip mei grêftepanden
* [[De Kaai (mole)|De Kaai]], de nôtmole út [[1755]] (oant 2006 gewoanwei Nôtmole neamd). By de nôtmole [[De Kaai]] stiet in âld [[kanon (oarlochswurktúch)|kanon]] dat yn it seizoen elke freedtejûn ôfsketten wurdt troch de [[skutterij|stedsskutterij]] fan Sleat.

== Lytste stêdsje fan de wrâld ==
Neffens Albert Hendriks <ref>''LC, 13 juny 2008, side 14''. </ref> fan it "toeristenburo Friesland Holland" is Sleat de lytste stêd fan de wrâld en net it [[Belgje|Belgyske]] [[Durby]] dat op dit stuit de namme hat de lytste te wêzen. Hy komt ta dizze konkluzje as er it oantal ynwenners, it oerflak en de struktuer fan de stêden mei inoar fergeliket. Yn Nederlân meitsje ek it [[Gelderlân|Gelderske]] [[Bronkhorst]], it Siuwske [[Sint Anna ter Muiden]] en it Gelderske [[Staverden]] oanspraak op de titel lytste stêd fan de wrâld.

== Ferskaat ==
* Yn de simmer wurdt eltse freed in kanûn ôffjurre troch de [[skutterij]] fan Sleat. Eltse simmer hâldt Sleat [[Sipelsneon]].
* Yn [[2010]] waard mei akteurs neispile dat it Spaanske leger yn [[1588]] besocht temûk in bierskip fol soldaten it stedshert yn te kringen. Se wurde ier genôch ûntdekt en nei is striid ferballe.

== Iepenbier Ferfier ==
* Busline 44: [[Boalsert (stêd)|Boalsert]] - [[Tsjerkwert]] - [[Parregea]] - [[Warkum]] - [[Hylpen]] - [[Bakhuzen]] - [[Murns]] - [[Riis]] -  [[Aldemardum]] - [[Nijemardum]] - [[Sondel]] - [[Wikel (Gaasterlân-Sleat)|Wikel]] - Sleat - [[Tsjerkgaast]] - [[Spannenburch (buorskip)|Spannenburch]] vv.

== Sjoch ek ==
* [[Sleat (gemeente)]]
* [[Beskerme steds- en doarpsgesichten yn Fryslân]]
* Slach by Sleat:
** [[Slach by Sleat (1420)|Slach by Sleat]] yn 1420 
** [[Slach by Sleat (1496)|Slach by Sleat]] yn 1496
* [[VV Sleat]]
* [[Fryske stêden]]
* [[Fryske gemeenten]]
* [[List fan boargemasters fan Sleat]]

== Strjitten ==
* [[Strjitten yn de stêd Sleat]]

{{Boarnen|boarnefernijing=
* [http://www.sloten.nl Webstee fan Sleat] <small>''Nederlânsk''</small>
* [http://www.stadsloten.nl/ âlde ansichten gemeente Gaasterlân-Sleat]
* [http://www.destadsomroeper.nl/ website oer "de Stedsomropper", it stedsblêd fan Sleat]
<references/>
}}
{{CommonsBalke|Sloten, Friesland}}

{{koördinaten|52_53_40_N_5_38_43_E_type:city_zoom:14_region:NL|52° 54' NB, 5° 39' EL}}

{{Alve stêden provinsje Fryslân}}
{{De Fryske Marren}}
[[Kategory:Sleat| ]]
[[Kategory:Stêd yn Fryslân]]
[[Kategory:Doarp of stêd yn Sleat (gemeente)]]
[[Kategory:Doarp of stêd yn Gaasterlân-Sleat]] 
[[Kategory:Doarp of stêd yn De Fryske Marren]]
[[Kategory:Plak stifte yn de 13e iuw]]