Limburch oan de Lahn

	Limburch oan de Lahn
	Domtsjerke
	Emblemen
	Polityk
Lân	Dútslân
dielsteat	Hessen
lânkring	Limburg-Weilburg
Stedsyndieling	8 Stadtteile
	Sifers
Ynwennertal	35.783 (2021)
Oerflak	45,16 km²
Befolkingsticht.	792 ynw./km²
Hichte	138 meter boppe seenivo
	Oar
Postkoade	65549–65556
Koördinaten	50° 23' N 8° 4' E
	Offisjele webside
	www.limburg.de
	Kaart
	;

Limburch oan de Lahn (Dútsk: Limburg an der Lahn) is in stêd yn de Dútske dielsteat Hessen en it bestjoerlike sintrum fan 'e lânkring (Landkreis) Limburg-Weilburg. Troch de stêd streamt de rivier de Lahn. De stêd leit oan de E35, dy't fan Amsterdam oant Rome rint. Limburch oan de Lahn leit tusken it Taunusberchte yn it suden en it Westerwald yn it noarden.

Stedsyndieling[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

Njonken de eigenlike stêd bestiet it plak út sân stedsdielen (Stadtteile). Dy stedsdielen wiene earder selsstannige gemeenten, dy't yn de jierren 1970 it ramt fan in Hessyske weryndieling by Limburch oan de Lahn foege waarden.

Nû.	Stedsdiel	Ynwennertal (2020)
1	Limburch oan de Lahn	19.401
2	Lindenholzhausen	3.315
3	Linter	3.080
4	Eschhofen	2.789
6	Staffel	2.762
5	Offheim	2.608
7	Dietkirchen	1.630
8	Ahlbach	1.252

Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

De earste spoaren fan minsklike oanwêzigens yn Limburch oan de Lahn en omkriten geane oant 35.000 jier werom. Foar it earst komt de oarspronklike namme fan Limburch oan de Lahn yn in dokumint út it jier 910 foar. Yn dit skinkingsdokumint fan kening Loadewyk wurdt oer in berch mei de namme Lintpurc skreaun. Net earder as yn 941 komt de namme Lintpurc wer yn in dokumint foar, mar dan as plak (in loco Lintpurc)^[1]

Wichtich foar it ûntstean fan Limburch oan de Lahn wie de gaadlike lizzing oan de ferbiningwei fan Frankfurt nei Keulen en in plak dêr't de rivier de Lahn trochwâde wurde koe. Yn it begjin fan de 9e iuw waard hjir op in rots in boarch boud en om 1150 hinne begûn mei de bou fan in earste houten brêge oer de Lahn. Foar it gebrûk fan de brêge moast tol betelle wurde, dy't iuwenlang in wichtige boarne fan ynkommen foar de stêd bestjutte. Dy tolheffing bleau oant de Earste Wrâldkriich hanthavene. Nei't Limburch oan de Lahn stedsrjochten krige waard begûn mei it oplûken fan stedsmuorren. Nei 1818 binne de fersterkingen wer sloopt, mar stikken fan de stedsmuorren út 1130, 1230 en 1340 tsjûgje ek no noch fan de snelle opkomst fan de stêd yn de midsiuwen.

In earste tsjerke waard yn de 10e iuw boud. It gyng om in koarhearensticht. Mei de bou fan de domtsjerke fan Limburch oan de Lahn waard oan it ein fan de 12e iuw út ein set. De tsjerke waard yn 1235 troch de aartsbiskop fan Trier ynwijd. Yn it begjin fan de 13e iuw waard ek begûn mei de bou fan it kastiel yn de hjoeddeiske foarm.

Op 13 maaie 1289 waard de stêd troffen troch slimme ramp. In grutte brân ferwoastge in grut part fan de stêd. Ut de tiid fan de weropbou stamt it bouwurk Römer 2-4-6, itjinge hjoeddedei ta de âldste fakwurkhuzen fan Dútslân rekkene wurdt. It bleau net by dit ûnheil: in nije stedsbrân fûn plak yn 1342 en yn de jierren 1349, 1356 en 1365 die de Swarte Dea syn yntree. Nei't iisgong de houten brêge oer de Lahn ferskate kearen fernielde, waard tusken 1315 en 1346 begûn mei de bou fan in stiennen brêge.

Doe't de lêste manlike ôfstammeling fan it Hûs Limburch ferstoar, krige de aartsbiskop fan Trier it yn Limburch oan de Lahn allinnich foar it sizzen. Dat barde nei't earder de stêd en de boarch al foar de helte oan it karfoarstendom ferpâne wiene. De reformaasje brocht konfliken yn de stêd, mar fanwegen de bannen mei it karfoarstendom Trier bleau de stêd trou oan it roomske leauwe.

Yn de Tritichjierrige Kriich waard Limburch oan de Lahn tige troffen troch de gefolgen. Jimmeroan wer waard de stêd oandien troch troepen, dy't ynkertiering ôftwongen of soldaten dy't de stêd besochten om te plonderjen. De befolking fan de ûnbeskerme doarpen om Limburch oan de Lahn hinne sochten harren heil yn de fersterkte stêd, mei as gefolch dat it lân net mear bewurke waard en der in tekoart oan iten ûntstie. Sweedske troepen plonderen de stêd yn 1631 en in pear jier letter teistere de pest de befolking op 'e nij. Ek dêrnei bleau de stêd fanwegen de strategyske lizzing noch dessenia lang ûnrêstich en lest hâlden fan trochtsjende troepen.

Yn 'e Earste Koalysjekriich, doe't de Frânske revolúsjetroepen it lân binnenfoelen, fûn by Limburch oan de Lahn in trijedeiske slach plak, dy't bekend waard as de Slach by Limburch oan de Lahn. It gefjocht tusken de Eastenrykske troepen en it Frânske revolúsjeleger einige mei it weromlûken fan de Frânsen.

Yn it begjin fan de 19e iuw kaam der troch de sekularisaasje in ein oan it bestjoer fan it karfoarstendom Trier en waard Limburch oan de Lahn by it nije hertogdom Nassau foege. De sekularisaasje hie ek fan gefolgen dat er in ein kaam oan it 900 jier âlde sticht en de kleastertsjerke waard no in gewoane parochytsjerke. Ek oare kleasters waarden opheven, mar yn 1827 waard de stêd op oantrunen fan hartoch Willem fan Nassau de sit foar de biskop fan it nije katolike bisdom Limburch oan de Lahn. De Joristsjerke waard no in katedraal. De poarten, tuorren en stedsmuorren waarden foar ôfbraak ferkocht en Limburch oan de Lahn krige foar it earst in protestânske tsjerke.

By de ferkiezings yn 1933 wie Limburch oan de Lahn noch altiten it bolwurk fan de katolike Zentrumpartei. Op ôfstân moasten de nasjonaal-sosjalisten it dwaan mei in twadde plak. Nettsjinsteande dat waard de boargemaster ôfset en namen de nasjonaal-sosjalisten it riedshûs oer. Nei de Kristallnacht ferlieten in soad joaden de stêd, fral rjochting Frankfurt. Dy't efter bleaune waarden deportearre. Yn novimber 1939 waard de nije Autobahnbrücke yn gebrûk nommen. Foar it earst wie der no in twadde brêge om de Lahn oer te stekken. Yn 1945 waard dizze brêge lykwols wer opblaasd troch de Wehrmacht. Oars as in protte oare Dútske stêden kaam Limburch oan de Lahn ridlik ûnskeind de kriich troch. De binnenstêd bleau gruttendiels sparre en de bombardeminten bleaune beheind ta it gebiet om it stasjon en it spoar.

Yn 2010 wie it 1000 jier lyn dat Limburch oan de Lahn foar it earst yn in oarkonde neamd waard. Yn dat ramt fierde de stêd doe it 1000-jierrich bestean.^[2]

It besjen wurdich (seleksje)[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

De âldste dielen fan de oan Sint-Joris wijde romaanske domtsjerke datearje út 1190-1232. Yn de 15e iuw waard de Erasmuskapelle en de sakristy oanboud. Om it midden fan de 18e iuw hinne krige de tsjerke in barok ynterieur en waard de fieringstoer boud. Yn de perioade 1967-1991 is it eksterieur fan de domtsjerke yn de oarspronklike kleuren rekonstruearre.
De Kapelle St. Michael by de domtsjerke wie ea in tsjerkhôfkapel en ossuarium fan it eardere tsjerkhof.
De Burg Limburg of it Limburger Schloss stiet heech op de rots njonken de domtsjerke. Yn de boarch is it stedsarchyf fêstige. Dêrnjonken meitsje Italjaanske en Portugeeske katoliken gebrûk fan inkelde romten.
De Stadtkirche Limburg of St. Sebastiankirche oan it Bischofsplatz út de 14e iuw is de eardere kleastertsjerke fan de Fransiskanen. It is tjintwurdich in filiaaltsjerke fan de Sint-Jorisparochy.
De Sint-Annakirche fan it eardere kleaster fan de Wilhemiten oan de Hospitalstraße hat brânskildere glês út de 14e iuw, dy't foarstellings toane út it Nije Testamint.
De Alte Lahnbrücke is de stiennen brêge dy't yn de 14e iuw de houten foargonger ferfong. Op de brêge stiet in byld fan de hillige Jehannes Nepomucenus. It krús foar de hillige oer waard yn 1349 út tankberens troch oerlibbenen fan de pest skonken. Hjir stiek yn de midsiuwen de Via Publica fan Keulen nei Frankfurt en letter ek de strjitte fan Siegen nei Wiesbaden de Lahn oer.
Yn it Burgmannenhaus út 1544 is hjoeddedei in museum ûnderbrocht.
De âlde binnenstêd telt noch tal fan âlde fakwurkhûzen fan de 13e oant de 19e iuw. Oan de Römer stiet ien fan de âldste fakwurkhuzen fan Dútslân.
De katolike kleastertsjerke St. Marien oan de Frankfurter Straße foarmet in ûnderdiel fan it yn 1892 stifte kleaster fan de Pallotinen.

Musea[bewurkje seksje | boarne bewurkje]

It Biskoplik Museum Limburch oan de Lahn (Diözesanmuseum Limburg) hat in wichtige keunstsamling mei û.o. in 10e-iuwske stauroteek, in relykhâlder mei stikjes hout fan it krús fan Kristus.
Yn de Katzenturm is it Marine-Museum ûnderbrocht.