Reis door de Nacht

Reis door de Nacht ("Reis troch de Nacht") is in rige berneboeken fan Anne de Vries. Hy skreau de boeken tusken 1951 en 1958, op fersyk fan de Stichting 1940-1945. Tsjintwurdich wurde de fjouwer boeken útjûn yn ien bondel mei fjouwer dielen (yn totaal 604 siden):

De Duisternis in
De Storm steekt op
Ochtendgloren
De Nieuwe Dag

Oersjoch fan de fjouwer dielen

De fjouwer boeken binne in roman dy't foarfallen yn 1940-1945 gronologysk beskriuwt: yn it earste diel sûnt de Dútske oanfal op Nederlân yn maaie 1940 en dêrnei de folgjende besetting, oant de befrijing fan konsintraasjekampfinzenen yn it lêste haadstik fan it fjirde diel. It 'tsjuster' yn de titel fan it earste boek ferwiist nei de Dútske besetting fan Nederlân. Yn de slotwurden fan it fjirde diel wurdt eksplisyt dúdlik makke dat de "nacht" ferwiist nei de oarloch en eangst en ôfgryslikens dy't de haadpersoanen en in protte oaren ferneare moasten, wêrnei't de ferwachte Befrijing belibbe wurde sil as de dage fan in nije dei, en mei de 'reis' it langstme jierrenlang nei de frede en frijheid dy't der op dy 'nije dei' bestiet, dêr't de titel fan it lêste diel nei ferwiist.
De "stoarm" yn 'e titel fan it twadde boek ferwiist nei de tanimmende Dútske ûnderdrukking en ferset dêrfoar yn 1942, wêrnei't yn 1943 de earste berjochten fan 'e Alliearde ynfal op Sisylje nei foaren kamen, dy't dúdlik makken dat de oarloch in kearpunt foarby wie. liket foarby te wêzen en der in slach kommendewei liket dy't liede kin ta in ein oan de Dútske ûnderdrukking.
De “Ochtendgloren” yn de titel fan it tredde diel ferwiist nei de eigen hieltyd optimistyskere belutsenens fan de haadpersoanen by fersetaksjes om dêrta by te dragen.

Persoanen

De haadpersoan is Jan de Boer, in 16-jierrige jonge. Hy is de âldste soan fan 'e famylje. It ferhaal begjint op 10 maaie 1940 as de Dútsers Nederlân ynfalle. Stadichoan rekket Jan hieltyd mear belutsen by fersetswurk en leart er oer "goed" en "ferkeard", fan freonskip en ferrie.

Sylvia, de koerier yn de KP fan Omke Hein, is los basearre op de fersetsfrou Esmée van Eeghen. De Vries, dy't aktyf wie yn it ferset, hat in protte fan syn eigen oarlochsûnderfiningen yn it boek ferwurke. Ek brûkt er ferskate eleminten út it libben fan Johannes Post, oer wa't er earder in histoaryske roman skreau (De libbensroman fan Johannes Post, 1948).

Ferhaal

De Duisternis in

De famylje De Boer is krekt ferhuze en wurdt op de earste dei konfrontearre mei de Dútske ynfal. De lytskes wurde tydlik ûnderbrocht by famylje en heit beslút se op te heljen. Heit, mem, Jan en syn jongere suster Guusje stappe yn de auto om nei Scheveningen te gean. Underweis wurde se troch de Dútse Fallschirmjäger oerfallen. It slagget heit om de parasjutist bûten gefjocht te stellen. It gesin berikt sûnder fierdere fertraging Scheveningen, dêr't se tydlik ferbliuwe omdat der noch in dochter út Hillegersberg ophelle wurde moat. De oare moarns sjogge se de swarte reekplommen opstiigjen boppe Rotterdam, dat platbombardearre is. Se geane gau nei Rotterdam en fine de dochter yn goede sûnens. De grutte stream fan ferwûne minsken soarget derfoar dat de auto opfrege wurdt troch it leger en Jan moat de ferwûnen ôffiere. Sa komt er yn ‘e kunde mei Tryntsje, in ferpleechster. Nei't Nederlân kapitulearre hat, kin it gesin werom nei hûs. Thús wurdt heit letter oppakt foar it ynsidint mei de parasjutist, mar Frits wit him te befrijen.

De Storm steekt op

Twa jier binne foarby. De famylje De Boer besiket har paad te finen yn turbulinte tiden. Heit Evert-Jan hantlanget it ferset. Jan en Guusje helpe him dêrmei; Frits, dy't neat oars wol as helpe, wurdt troch syn pubergedrach op ôfstân hâlden. In wichtige figuer is omke Gerrit, in fitale âldere man dy't eartiids boerefeint wie foar de famylje De Boer. Hy hâldt de famylje byinoar mei syn humor en fermogen om dingen yn perspektyf te setten.

De famylje krijt in ûnderdûker mei de namme Wim. Hy wurdt dêrmei in goede freon fan Jan. As op in nacht in Alliearde bommewerper yn de buert delstoart, krijt it gesin in piloat thús. It tal ûnderdûkers nimt ta. Oan 'e ein fan it boek ropt heit in gearkomste fan pleatslike fersetslieders yn syn hûs byinoar, mar syn buorman Walinga (NSB-lid) ferriedt him en de famylje moat flechtsje. It troch De Boer sels ûntwurpen hûs wurdt troch de bewenner yn 'e brân stutsen.

Ochtendgloren

De famylje flechte en foel útinoar. Evert-Jan en Jan binne benammen socht. Jan is dêrom ûnderdûkt by in omke en muoike yn Amsterdam. Hy wurdt dêr oppakt troch Wim, dy't lid is fan in bende (KP). Jan beslút ek lid te wurden. Tegearre mei omke Hein, de lieder fan de bende, docht Jan mei oan oerfallen fan distribúsjekantoaren en likwidaasjes. As er by in oerfal sketten wurdt, komt er koart werom nei hûs, mar ûnderwilens wurdt de groep ferriede en moat er wer ûnderdûke. Yn in besykjen om de ferrieder te deadzjen wurdt er sels oanhâlden en nei in skoftke yn de finzenis te sitten, wurdt er nei de Veluwe brocht om sjitten te wurden. Hy wit út de frachtwein te ûntsnappen en wurdt fûn troch in freonlike boer dêr't er by ûnderdûkt.

De Nieuwe Dag

Nei syn ûntsnapping giet Jan werom om fersetswurk te dwaan yn syn thúsregio. Syn heit waard oppakt troch de Dútsers en omke Gerrit hat in lytse binde oprjochte. Jan syn jongere broer Frits is no in hiel man wurden. Tegearre helpe se mei droppings en helpe Alliearde spionnen en ferset oan it wurk om it sa dreech mooglik te meitsjen foar de Dútsers. Oan 'e ein fan it boek wurdt Nederlân befrijd en ûntdekt Frits dat syn heit it finzeniskamp oerlibbe hat. Se ride mei Wim nei Dachau en bringe him thús.

Literatuer

Pröpper, Henk - Reis door de nacht: ... de bĳeengelezen Tweede Wereldoorlog van een babyboomer. De groene Amsterdammer. 3 maaie 1995.
Dane, Jacques - De onrechtvaardige zal zĳn eigen ziel doden: over de ontstaansgeschiedenis, waardering en protestantse traditie in Anne de Vries' verzetsroman Reis door de nacht, 1951-2001. Bouwsel voor 't leven: de traditie van de protestantse kinderliteratuur fol. 11 (2003) s. 115-132.
Vries, Anne de - Reis door de nacht: feit en fictie. De Tweede Wereldoorlog als moreel ĳkpunt: opvoeding, jeugdliteratuur en beeldvorming 2005. s. 116-131.