Besjoch de boarne foar Olof Palme

{{Politikus
| ôfbylding                   = Olof Palme 1974 (cropped).jpg
| ôfbyldingstekst             = Olof Palme (1974)
| ôfbyldingsbreedte           = 
| namme                       = Olof Palme
| echte namme                 = Sven Olof Joachim Palme
| nasjonaliteit               = {{SWEnasj}}
| bertedatum                  = [[30 jannewaris]] [[1927]]
| berteplak                   = [[Stockholm]]
| stjerdatum                  = [[28 febrewaris]] [[1986]]
| stjerplak                   = [[Stockholm]]
| dynasty                     = 
| etnisiteit                  = 
| regionale identiteit        = 
| partij                      = [[Sveriges socialdemokratiska arbetareparti|sosjaal-demokraten]]
| prizen                      = 
| ûnderskiedings              = 
| funksje1                    = Premier fan Sweden
| regear1                     = 
| amtsperioade1               = [[1969]]-[[1976]]
| foargonger1                 = [[Tage Erlander]]
| opfolger1                   = [[Thorbjörn Fälldin]]
| funksje2                    = 
| regear2                     = 
| amtsperioade2               = 
| foargonger2                 = 
| opfolger2                   = 
| funksje3                    = 
| regear3                     = 
| amtsperioade3               = 
| foargonger3                 = 
| opfolger3                   = 
| funksje4                    = 
| regear4                     = 
| amtsperioade4               = 
| foargonger4                 = 
| opfolger4                   = 
| funksje5                    = 
| regear5                     = 
| amtsperioade5               = 
| foargonger5                 = 
| opfolger5                   = 
| funksje6                    = 
| regear6                     = 
| amtsperioade6               = 
| foargonger6                 = 
| opfolger6                   = 
| funksje7                    = 
| regear7                     = 
| amtsperioade7               = 
| foargonger7                 = 
| opfolger7                   = 
| funksje8                    = 
| regear8                     = 
| amtsperioade8               = 
| foargonger8                 = 
| opfolger8                   = 
| regear9                     = 
| amtsperioade9               = 
| foargonger9                 = 
| opfolger9                   = 
| webside                     = 
}}'''Sven Olof Joachim Palme''' ([[Stockholm]], [[30 jannewaris]] [[1927]] - dêre, [[28 febrewaris]] [[1986]]) wie in [[Sweden|Sweedsk]] [[politikus]]. Hy wie lieder fan de Sweedske Sosjaal-demokratyske Partij (''Socialdemokratiska arbetarepartiet'') en twa kear premier fan Sweden, earst fan [[1969]] oant [[1976]], de twadde kear fan [[1982]] oant it stuit dat er yn [[Stockholm]] (1986) fermoarde waard.  

== Libben en oplieding ==
Palme waard yn Stockholm berne en grutbrocht yn de begoedige wyk [[Östermalm]]. Hy kaam út in 'upper-class'-húshâlding. Nettsjinsteande dat waard er [[sosjalisme|sosjalist]]. Dat kaam omdat er yn syn studintetiid as in soartemint fan wurdfierder troch hiel Jeropa teach. 

Hy studearre yn [[1947]]-[[1948]] oan it [[Kenyon College]] yn [[Ohio]] (Feriene Steaten) en wie in jier letter ôfstudearre. Ynspirearre troch de protte debatten dy't er fierd hie, skreau er in krityske skripsje oer ''[[The Road to Serfdom]]'' fan [[Friedrich Hayek]]. Nei ferskate rûnreizen troch de Feriene Steaten gie er nei Sweden werom om oan de universiteit fan Stockholm fierder te studearjen. Yn dy tiid waard er ek polityk aktyf doe't er him by de Sweedske Uny fan Studinten ynskreau. Yn [[1952]] waard er ta foarsitter fan dy ferieniging keazen. Syn fakânsjes fierde er op it foar bûtenlanners ferbeane eilantsje [[Fårö]].

Palme joech sels trije reden wêrom't er sosjalist wurden wie. 
* Yn 1947 wenne er in debat oer belestings tusken de sosjaal-demokraat [[Ernst Wigforss]], de konservatyf [[Jarl Hjalmarsson]] en de liberaal [[Elon Andersson]] by. 
* It libben yn de FS yn de jierren '40 liet him de gefolgen sjen fan de ferskillen tusken earm en ryk en it [[rasisme]] foar swarten oer. 
* In reis troch [[Aazje]] joech him ynsjoch yn de gefolgen fan [[kolonisaasje]] en [[ymperialisme]].

== Politike karriêre  ==
Yn [[1953]] waard Palme troch de sosjaal-demokratyske premier [[Tage Erlander]] ûntdutsen. Hy frege Palme om op syn sekretariaat te wurkjen. Yn [[1955]] krige Palme in sit yn it bestjoer fan de partij en yn [[1958]] waard er troch de ferkiezings yn it [[Ryksdei (Sweden)|parlemint]] keazen.  

Olof Palme hat in protte posten beset yn it regear fan Sweden. Yn [[1967]] wied er minister fan ûnderwiis, hy wie fraksjelieder fan de sosjaaldemokraten yn it parlemint en waard lang om let premier fan Sweden. 

Dat amt besette er 125 moanne. Nei syn ûnferwachte dea waard er oer de hiele wrâld ien fan de bekendste Sweedske politisy, njonken [[Raoul Wallenberg]] en [[Dag Hammarskjöld]].

== Omstriden ==
Palme as politikus wie in striidkwestje. Hy hie fûle krityk op de rol fan de [[Feriene Steaten]] yn de [[Fietnamoarloch]]. Ek stried er tsjin de oanwaaks fan nukleêre wapens, de [[apartheid]] yn [[Súd-Afrika]] en de finansjele malêze yn [[Afrika]]. Om sjen te litten dat er goedwillich foar eltsenien yn de wrâld oer stie, gie er yn debat mei ûnder oaren [[Fidel Castro]].

Loftse oanhingers fan sines hiene mei in protte fijannigens fan rjochts Sweden te krijen. Yn it tiidrek foar syn dea waard Palme fan pro-[[Sowjet-Uny|Sowjet]]-gedrach beskuldige. Hy soe de Sweedske belangen net goed behertige hawwe. Om dy reden wienen der al ôfspraken makke om nei [[Moskou]] te gean om ûnder oaren oer de yllegale Sowjetdûkboaten yn Sweedske wetters te praten. 

== Moard ==
De ''moard op Olof Palme'' waard begien op [[28 febrewaris]] [[1986]]. Olof Palme ferskynde yn it iepenbier in protte sûnder liifwachten; op de jûn fan de moard wie dat net oars. Tegearre mei syn frou Lisbet wied er ûnderweis nei hûs fan de bioskoop oan de Sveavägenstrjitte yn it sintrum fan Stockholm. Midden yn de nacht waard it pear oanfallen troch in man mei in pistoal. Palme waard twa kear yn it liif (de bûk) rekke, syn frou rekke oan de rêch ferwûne. Yn de rin fan de tiid hawwe goed 130 minsken de ferantwurdlikens foar de moard opeaske. Yn 1989 like it derop dat de saak oplost wie doe't de Sweed Christer Pettersson dêrfoar feroardield waard, mar dy waard yn heger berop frijsprutsen.<br>
Op 10 juny 2020 makke it Sweedske iepenbier ministearje buorkundich dat der "ridlik bewiis" wie dat Stig Engström (1934-2000) Palme fermoarde hie. Meidat Engström himsels yn 2000 tekoart dien hie, kundigen de autoriteiten oan it ûndersyk nei de dea fan Palme fierders gewurde te litten om't er net mear oanklage wurde koe.

== Keppeling om utens ==
*[http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/february/28/newsid_2802000/2802181.stm Swedish prime minister assassinated]
*[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1626232.stm Experts doubt Palme case to reopen]
*[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1262002.stm Ocalan questioned over Swedish murder]
*[http://svt.se/svt/road/Classic/shared/mediacenter/index.jsp?d=43493 Television archive: The murder of Olof Palme]
*[http://www.anc.org.za/ancdocs/history/solidarity/palme-a.html Selected Speeches by Olof Palme] - Speeches on Africa in English.

{{CommonsBalke|Olof Palme}}

{{DEFAULTSORT:Palme, Olof}}
[[Kategory:Sweedsk politikus]]
[[Kategory:Sweedsk parlemintslid]]
[[Kategory:Sweedsk minister]]
[[Kategory:Premier fan Sweden]]
[[Kategory:Sweedsk sosjalist]]
[[Kategory:Sweedsk ateïst]]
[[Kategory:Sweedsk misdieslachtoffer]]
[[Kategory:Persoan dy't omkommen is by in moardoanslach]]
[[Kategory:Sweedsk persoan fan Dútsk komôf]]
[[Kategory:Sweedsk persoan fan Finsk komôf]]
[[Kategory:Sweedsk persoan fan Nederlânsk komôf]]
[[Kategory:Sweedsk persoan fan Russysk komôf]]
[[Kategory:Persoan fan Baltysk-Dútsk komôf]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1927]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1986]]