Besjoch de boarne foar Fryslân

{{Ynfoboks provinsje fan Nederlân
| namme                            = Fryslân
| flagge-wapen                     = [[File:Frisian flag.svg|border|125px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[File:Friesland wapen.svg|100px]]
| folksliet                        = '''[[folksliet]]''': ''[[De Alde Friezen]]''
| folksliet muzyk                  = 
| lânkaart                         = [[File:Friesland in the Netherlands.svg|265px]]
| oprjochting                      = 1814
| offisjele taal                   = [[Nederlânsk]] en [[Frysk]]
| haadstêd                         = [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]
| tal gemeenten                    = 18
| kommissaris fan de kening        = [[Arno Brok]]
| partij kommissaris fan de kening = [[VVD]]
| geografyske koördinaten          = 53°10' [[Breedtegraad|NB]] 5°40' [[Lingtegraad|EL]]
| oerflak                          = 5.753,26 [[km²]]
| jier oerflak                     = 2015
| oerflak lân                      = 3.340,10 km²
| oerflak wetter                   = 2.413,15 km²
| oerflak rang                     = 3e fan 12
| ynwennertal                      = {{Statistyk provinsje Nederlân ynwenners|Fryslân}}<sup>1</sup>
| ynwennertal teldatum             = {{Statistyk provinsje Nederlân ynwenners|TXT=Year}}
| ynwennertal rang                 = 8e fan 12
| befolkingstichtens               = 197 / km²
| grutste plak                     = [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]
| religy                           = <small>57,2% [[ateïst]]en en [[agnost]]en<br> 35,1% [[protestanten]]<br> 6,6% [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katoliken]]<br> 1,1% [[islaam|moslims]]<br> 6,5% oaren</small>
| webside                          = [https://www.fryslan.frl/ www.fryslan.frl]
| noat1                            = <sup>1</sup>) boarne: [https://opendata.cbs.nl/statline/ CBS-StatLine]
| noat2                            = 
| noat3                            = 
}}
{{Oar|de Nederlânske provinsje (Westerlauwersk) Fryslân|Fryslân (betsjuttingsside)}}
[[Ofbyld:Prov-Friesland-OpenTopo.jpg|300px|thumb|Fyslân (2019)]]
'''Fryslân''' is in [[provinsje]] fan [[Nederlân]], en waard as sadanich oprjochte oan 'e ein fan 'e [[Frânske Tiid]], yn [[1814]]. De provinsje hie op {{Statistyk provinsje Nederlân ynwenners|TXT=Year}} {{Statistyk provinsje Nederlân ynwenners|Fryslân}} ynwenners. It [[oerflak]] beslacht 5.753&nbsp;[[km²]], wêrfan 2.413&nbsp;km² [[wetter]]. Fryslân hat om-ende-by 350&nbsp;km [[kust]], krekt mear as de helte dêrfan op de fjouwer [[Fryske eilannen|waadeilannen]]. De provinsje hat [[Fryske stêden|âlve stêden]] en sân-en-tweintich [[Fryske gemeenten|gemeenten]]. De provinsje is in part fan it [[Fryslân (wengebiet)|Fryske wengebiet]] en om it krekte plak binnen dy gruttere regio Fryslân oan te jaan wurdt de provinsje Fryslân ek wol ''Westerlauwersk Fryslân'' neamd.

== Geografy ==
De Fryske fêstewâl wurdt yn it easten en it suden troch lân omsletten. Yn it easten troch de provinsjes [[Grinslân]] en [[Drinte]], en yn it suden troch [[Oerisel]] en de [[Noardeastpolder]]. De [[Ofslútdyk]] ferbynt [[West-Fryslân]] yn [[Noard-Hollân]] mei de Fryske fêstewâl by it plak [[Surch]] en is de skieding tusken de [[Iselmar]] en de [[Waadsee]]. De [[Iselmar]] leit westlik/súdwestlik fan de Fryske fêstewâl en oan de west- en noardkante leit de [[Waadsee]]. De fjouwer Waadeilannen dy't by de provinsje hearre binne de natuerlike skieding tusken [[Waadsee]] en [[Noardsee]].

It heechste punt fan de provinsje Fryslân is de 45&nbsp;meter hege [[Fjoerboetsdún]] op [[Flylân]]. Op de fêstewâl is de [[Boskberch]] by [[Appelskea]] mei 27&nbsp;meter it heechste punt, it djipste punt fan de provinsje is −2&nbsp;meter.<ref>[http://www.ahn.nl/ ahn.nl]</ref>

=== Lânskipsgebieten ===
It gea kin ferdield wurde yn ferskate lânskipsgebieten:
*It [[Lege Midden]] leit sintraal yn de provinsje.
*Yn it súdeasten lizze de [[Stellingwerven]].
*Yn it easten fan de provinsje lizze de [[Fryske Wâlden]].
*Yn it noarden en it westen leit de [[Klaaistreek]].
*Yn it súdwesten leit de [[Súdwesthoeke]] dêr't it [[Gaasterlân]] ek ta rekkene wurdt.
*Yn it noarden de fjouwer [[Waadeilannen]] ([[Flylân]], [[Skylge]], [[it Amelân]] en [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]]).

Fryslân hat in ferskaat oan natuergesichten. De [[Fryske marren]] yn, benammen de Súdwesthoeke, binne ferneamd. Yn de Stellingwerven by [[Appelskea]] binne grutte heidefjilden en stodunen te sjen, lykas yn it [[Nasjonaal Park Drintsk-Fryske Wâld]]. De boskgebieten lizze benammen yn it suden en easten fan de provinsje, lykas de bosken yn de omkriten fan [[it Oranjewâld]]. De grutste natoerbehearders yn de provinsje Fryslân binne: [[Steatsboskbehear]], [[Natuermonuminten]] en [[It Fryske Gea]].
<center>
{{Gallery
|titel=Bosk, greide, eilannen en wetter
|breedte=160
|Aekingerzand Nationaal Park Drents-Friese Wold4.jpg|<center>[[Aekingersân]]</center>
|Bij Dearsum.jpg|<center>Greiden by [[Dearsum (Súdwest-Fryslân)|Dearsum]]</center>
|Houtwâl Twizel 2.jpg|<center>[[Kûlisselânskip|Beamwâl]] ([[Fryske Wâlden]])</center>
|Heidebakkeveen.JPG|Heide by [[Bakkefean]]
|Terschelling.jpg|[[Waadsee]] mei [[Skylge]]
|Terschelling Dunes.jpg|<center>Skylger dunen</center>
|Tjeukemeer Vierhuis 01.JPG|<center>De [[Tsjûkemar]]</center>
|Sicht fan de Fjoerbûtsdún op East-Flylân mei haven.JPG|<center>[[Fjoerboetsdún]], [[Flylân]]</center>
}}</center>

=== Gemeenten ===
{{Apart|Fryske gemeenten}}
Fryslân bestiet sûnt 2019 út 18 gemeenten. Nei lânoerflak is [[Súdwest-Fryslân]] de grutste gemeente, dêrnei folget [[Opsterlân]]. Nei ynwennertal is de [[gemeente Ljouwert]] mei {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Ljouwert (gemeente)}} ynwenners fierwei it grutst. De twadgrutste gemeente nei ynwennertal is sûnt 1 jannewaris 2011 de gemeente Súdwest-Fryslân, mei in ynwennertal fan {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Súdwest-Fryslân}} minsken.

Yn ûndersteande tabel steane alle 18 gemeenten, mei dêrefter it lânoerflak, it tal ynwenners (per {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}}), de befolkingstichtens, it trochsneed ynkommen nei ynwenners en it haadplak. Gemeenten mei in stjerke efter de namme hawwe offisjeel in [[Nederlânsk]]e of tuskenbeiden namme, dy't net gelyk is oan de Fryske namme.
{| class="wikitable sortable" style=text-align:right
|-
! Nr. !! Namme !! Lânoer&shy;flak<br />(km<sup>2</sup>) !! Ynwen&shy;ners <br> <small>({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}})</small>
! Befolkings&shy;tichtens<br />inw./km² !! Trochs&shy;need ynkommen<br />€ de ynw. !! Haadplak
|-
| 1 ||style=text-align:left | [[Achtkarspelen]]
| 102,61 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Achtkarspelen}}
| 274 ||11.400 ||style=text-align:left | [[Bûtenpost]]
|-
| 2 ||style=text-align:left | [[It Amelân]]*
| 59,18 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|It Amelân}}
| 59 ||11.700 ||style=text-align:left | [[Ballum]]
|-
| 3 ||style=text-align:left | [[Dantumadiel]]
| 85,67 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Dantumadiel}}
| 225 ||11.100 ||style=text-align:left | [[Damwâld]]
|-
| 4 ||style=text-align:left | [[Eaststellingwerf]]*
| 224,16 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Eaststellingwerf}}
| 117 ||11.900 ||style=text-align:left | [[Easterwâlde (Fryslân)|Easterwâlde]]
|-
| 5 ||style=text-align:left | [[Flylân]]*
| 36,16 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Flylân}}
| 32 ||13.300 ||style=text-align:left | [[East-Flylân]]
|-
| 6 ||style=text-align:left | [[De Fryske Marren]]
| 559,93 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|De Fryske Marren}}
| 92 ||||style=text-align:left | [[De Jouwer]]
|-
| 7 ||style=text-align:left | [[Harns (gemeente)|Harns]]*
| 25,02 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Harns (gemeente)}}
| 631 ||12.000 ||style=text-align:left | [[Harns (stêd)|Harns]]
|-
| 8 ||style=text-align:left | [[It Hearrenfean (gemeente)|It Hearrenfean]]*
| 135,21 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|It Hearrenfean (gemeente)}}
| 321 ||12.900 ||style=text-align:left | [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]]
|-
| 9 ||style=text-align:left | [[Ljouwert (gemeente)|Ljouwert]]* (haadstêd)
| 79,16 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Ljouwert (gemeente)}}
| 1165 ||12.300 ||style=text-align:left | [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]
|-
| 10 ||style=text-align:left | [[Noardeast-Fryslân]]
| 516,45 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Noardeast-Fryslân}}
| 87 ||||style=text-align:left | [[Dokkum]]
|-
| 11 ||style=text-align:left | [[Opsterlân]]*
| 224,86 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Opsterlân}}
| 134 ||12.500 ||style=text-align:left | [[Beetstersweach]]
|-
| 12 ||style=text-align:left | [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]]*
| 40,79 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Skiermûntseach}}
| 23 ||14.200 ||style=text-align:left | [[Skiermûntseach (plak)|Skiermûntseach]]
|-
| 13 ||style=text-align:left | [[Skylge]]*
| 87,11 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Skylge}}
| 54 ||13.400 ||style=text-align:left | [[West-Skylge]]
|-
| 14 ||style=text-align:left | [[Smellingerlân]]*
| 118,46 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Smellingerlân}}
| 467 ||12.200 ||style=text-align:left | [[Drachten]]
|-
| 15 ||style=text-align:left | [[Súdwest-Fryslân]]
| 433,09 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Súdwest-Fryslân}}
| 190 ||||style=text-align:left | [[Snits (stêd)|Snits]]
|-
| 16 ||style=text-align:left | [[Tytsjerksteradiel]]
| 149,59 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Tytsjerksteradiel}}
| 216 ||12.500 ||style=text-align:left | [[Burgum]]
|-
| 17 ||style=text-align:left | [[De Waadhoeke]]*
| 316,00 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|De Waadhoeke}}
| 146 ||||style=text-align:left | [[Frjentsjer]]
|-
| 18 ||style=text-align:left | [[Weststellingwerf]]
| 221,53 ||{{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Weststellingwerf}}
| 117 ||12.000 ||style=text-align:left | [[Wolvegea]]
|}

=== Klimaat ===
Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] leit Fryslân yn in sône mei in ''Cfb''-klimaat: In myld maritym seeklimaat (mei troch de ynfloed fan de [[Noardsee]]). De trochsnee deitemperatuer yn july hinget om de&nbsp;20°C. De trochsnee deitemperatuer yn jannewaris is om-ende-by de&nbsp;5°C. It tal sinne-oeren yn Fryslân is 1.475 yn ’t jier. <ref>[http://www.ekelectronics.nl/index.php?msgid=11 Sinnekaart Nederlân]</ref> De trochsnee reinfal beslacht sa'n 767&nbsp;mm yn 't jier. De measte rein falt yn ‘e hjerst, yn de iere maitiid falt it minste reinwetter. Der binne dagen mei in soad reinwetter, mar it measte falt del as storein of lichte rein. By in stoarm kin de delslach sa grut wêze dat [[gemaal|gemalen]], pompen en [[syl|ôfwetteringsynstallaasjes]] fan it [[Wetterskip Fryslân]] ynset wurde. Sokke stoarmen komme net faak foar. De klimaatgegevens hjirûnder binne fan it automatyske KNMI-waarstasjon yn Ljouwert. Oare automatyske waarstasjons fan de KNMI yn de provinsje Fryslân stean yn Starum, op Flylân, en op Skylge.<ref>[http://www.knmi.nl/actueel/ Aktueel oersjoch fan automatyske waarstasjons Nederlân]</ref>
{| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align:right; line-height:120%; background:#FFF; padding-right:1em; padding:left:1em"
|- style=color:#008
! style="background:#9CC; text-align:right; height:18"| Moanne !!style="background:#9CC; width:30px"  | Jan
! style="background:#9CC; width:30px" | Feb !!style="background:#9CC; width:30px" | Maa
! style="background:#9CC; width:30px" | Apr !!style="background:#9CC; width:30px" | Maa
! style="background:#9CC; width:30px" | Jun !!style="background:#9CC; width:30px" | Jul
! style="background:#9CC; width:30px" | Aug !!style="background:#9CC; width:30px" | Sep
! style="background:#9CC; width:30px" | Okt !!style="background:#9CC; width:30px" | Nov
! style="background:#9CC; width:30px" | Des !!style=background:#9CC | Yn 't jier
|-
! style="background:#9CC; color:#008; text-align:right" |Heechste temp. ea metten °C
| 12,6 ||14,4 ||20,4 ||26,0 ||28,7 ||32,5 ||31,4 ||32,8 ||29,1 ||23,8 ||16,4 ||14,2
! {{0}}32,8
|-
! style="background:#9CC; color:#008; text-align:right" |Maks. trochsneed temp. °C
| 4,6 ||5,1 ||8,3 ||11,4 ||15,9 ||18,1 ||20,3 ||20,8 ||17,6 ||13,4 ||8,7 ||5,8
! {{0}}12,5
|-
! style="background:#9CC; color:#008; text-align:right; height:16" |Min. trochsneed temp. °C
| -0,2 ||-0,4 ||1,6 ||3,2 ||6,9 ||9,8 ||12,2 ||12,0 ||9,8 ||6,6 ||3,3 ||1,1
! {{0|00}}5,5
|-
! style="background:#9CC; color:#008; text-align:right"|Leechste temp. ea metten °C
| -19,9 ||-16,3 ||-16,3 ||-5,9 ||-1,7 ||1,3 ||5,7 ||5,4 ||2,0 ||-6,5 ||-14,2 ||-19,2
! {{0|,}}-19,9
|-
! style="background:#9CC; color:#008; text-align:right" |Reinfal yn mm
| 65,6 ||42,1 ||59,4 ||38,4 ||51,4 ||68,7 ||64,2 ||60,2 ||82,1 ||78,4 ||83,7 ||73,0
! 767,2
|}
<small>Boarne: KNMI mjittingen yn it tiidrek 1971-2000 <ref>[http://www.knmi.nl/klimatologie/normalen1971-2000/per_station/stn270/4-normalen/270_leeuwarden.pdf KNMI: Langjarige gemiddelden, tijdvak 1971 - 2000]</ref><ref>[http://www.knmi.nl/klimatologie/normalen1971-2000/per_station/stn270/5-extremen/270_extremen.pdf KNMI: Langjarige extremen, tijdvak 1971 - 2000]</ref></small>

== Skiednis ==
{{Skiednis fan Fryslân}}{{apart|Skiednis fan Fryslân}}
Tusken 400 en 200 foar Kristus setten de earste minsken har yn it gebiet nei wenjen. De minsken wennen doe op [[terp]]en. Troch de [[Romeinen]] waarden de bewenners op de terpen tusken [[Fly]] en [[Iems]] ''Frisii'' neamd. Nei it [[Grutte Folkeferfarren]] wie Fryslân in heidensk gebiet dêr't de minsken noch hieltyd op terpen wennen. Om it jier 700 hinne ferdigenet kening [[Redbad]] mei sukses it heidenske Fryslân tsjin de kristlike [[Franken]]. Nei de dea fan Redbad folget stadichwei de oermastering fan Fryslân troch de Franken. Mei de Franken komme yn de achtste iuw ferskate missionarissen nei Fryslân dy't de Friezen kerstenje wolle. Ien fan de meast ferneamde missionarissen wie [[Bonifatius]], dy't yn 'e omkriten fan [[Dokkum]] stoarn is.

Om it jier 1100 hinne begjint de tiid fan de [[Fryske frijheid]]. De Fryske frijheid wie in útsûnderingsposysje fan Fryslân yn it feodale Jeropa fan de midsiuwen. Ut dy tiid binne Fryske rjochtsteksten en oarkonden oerlevere dy't foar it grutste part skreaun wienen yn it [[Aldfrysk]]. It konsept fan de [[Sân seelannen]] en de [[Upstalbeam]] binne twa wichtige eleminten yn de Fryske frijheid. De Sân Seelannen wienen de sân Fryske lannen dy't de Fryske frijheid dielden. De Upstalbeam wie it plak dêr't ôffurdigen út de ferskate Fryske lannen benammen yn de 14e&nbsp;iuw gearkamen om rjocht te sprekken en mienskiplike besluten te nimmen. De provinsje Fryslân is ûntstien út trije fan de Sân seelannen. Yn 1498 einige de striid tusken de [[Skieringers en Fetkeapers]] en it gebiet kaam ûnder Saksysk gesach. De Saksen ferkochten it gebiet yn 1515 oan de Boergondjers.

Yn de tiid fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen|Sân Feriene Nederlannen]] waard mei it [[Hearlikheid Fryslân]] de grûnslach lein foar de lettere provinsje Fryslân. It Hearlikheid Fryslân hie [[Kertieren fan Fryslân|fjouwer goaen]]: [[Westergoa]], [[Eastergoa]], [[Sânwâlden]] en de [[Fryske stêden|Alve Stêden]]. Haadstêd en bestjoerlik sintrum waard de stêd [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]. Yn de jierren 1579-1795 wie it Hearlikheid Fryslân feitlik in autonoom gebiet mei in eigen universiteit ([[Universiteit fan Frjentsjer]]) en de [[Admiraliteit fan Fryslân]]. Yn de [[Frânske tiid]] waard de hjoeddeiske provinsje Fryslân ûnderdiel fan it [[Keninkryk Hollân]]. Nei de Frânske tiid waard Fryslân in provinsje fan it [[Keninkryk fan 'e Nederlannen]], mar ferlear syn autonome status dy't it wol hân hie yn de tiid fan de Republyk.

== Bestjoer ==
{{Apart|Deputearre Steaten fan Fryslân}}
{{Apart|Provinsjale Steaten fan Fryslân}}
De provinsje Fryslân wurdt bestjoerd fan it [[Provinsjehûs]] yn Ljouwert út troch de [[Provinsjale Steaten fan Fryslân]] en telt op it stuit 43&nbsp;leden. It kolleezje fan [[Deputearre Steaten]] is op it stuit seis man machtich, foarsitter hjirfan is de [[Kommissaris fan de Kening]], [[Arno Brok]].

=== Kolleezje fan Deputearre Steaten ===
Sûnt 2023 bestiet it kolleezje fan Fryslân út de partijen BBB, CDA, FNP en CU (24 sitten).

Yn it kolleezje fan Deputearre Steaten sitte:<ref>[https://www.fryslan.frl/fy/it-kolleezje-fan-deputearre-steaten It kolleezje fan Deputearre Steaten, Provinsje Fryslân]</ref>

* Kommissaris fan de Kening: [[Arno Brok]] - VVD

* Deputearre: [[Eke Folkerts]] - BBB
* Deputearre: [[Femke Wiersma]] - BBB
* Deputearre: [[Friso Douwstra]] - CDA
* Deputearre: [[Sijbe Knol]] - FNP
* Deputearre: [[Matthijs de Vries]] - CU

* Provinsjesekretaris: [[Jelmer Algra]]

Foar it tiidrek 2019-2023 bestie de koälysje út de partijen CDA, PvdA, VVD en FNP (22 sitten).

Foar it tiidrek 2015-2019 bestie de koälysje út de partijen CDA, VVD, SP en FNP (23 sitten).

=== Utslaggen Steateferkiezings ===
{| class="wikitable sortable" style="float:left; text-align:right"
|-
! colspan=14 |Utslaggen Steateferkiezings
|-
! Jier !! colspan=2 | 2003 !! colspan=2 | 2007 
! colspan=2 | 2011 !! colspan=2 | 2015 
! colspan=2 | 2019 !! colspan=2 | 2023 !! Jier
|-
! Partij || Stimmen<br />(persint) || Sitten || Stimmen<br />(persint) || Sitten 
! Stimmen<br />(persint) || Sitten || Stimmen<br />(persint) || Sitten 
! Stimmen<br />(persint) || Sitten || Stimmen<br />(persint) || Sitten || Partij
|-
![[BoerBoargerBeweging|BBB]]
| || || || 
| || || || 
| || || 27,9 || 14 
![[BoerBoargerBeweging|BBB]]
|-
![[PvdA]]
| 26,2 || 15 || 25,6 || 12 
| 23,7 || 11 || 15,5 || 7 
| 13,4 || 6 || 10,6 || 5
![[PvdA]]
|-
![[CDA]]
| 27,4 || 16 || 25,8 || 12 
| 17,7 || 12 || 20,8 || 9 
| 16,7 || 8 || 8,8 || 4
![[CDA]]
|-
![[FNP]]
| 13,2 || 7 || 10,7 || 5 
| 9,2 || 4 || 9,5 || 4 
| 7,9 || 4 || 8,1 || 4
![[FNP]]
|-
![[VVD]]
| 10,9 || 6 || 10,8 || 5 
| 13,8 || 6 || 11,0 || 5 
| 9,4 || 4 || 6,7 || 3
![[VVD]]
|-
![[GrienLinks|GL]]
| 5,4 || 3 || 3,9 || 2 
| 5,2 || 2 || 3,6 || 1 
| 7,7 || 3 || 6,5 || 3
![[GrienLinks|GL]]
|-
![[KristenUny|CU]]
| 5,6 || 3 || 8,2 || 3 
| 6,4 || 3 || 7,4 || 3 
| 6,6 || 3 || 5,3 || 2
![[KristenUny|CU]]
|-
![[PVV]]
| || || || 
| 8,4 || 4 || 8,7 || 4 
| 5,8 || 3 || 4,5 || 2
![[PVV]]
|-
![[FVD]]
| || || || 
| || || || 
| 13,4 || 6 || 3,7 || 1
![[FVD]]
|-
![[SP]]
| 4,8 || 2 || 9,6 || 4 
| 8,4 || 3 || 10,9 || 5 
| 5,2 || 2 || 3,5 || 1
![[SP]]
|-
![[Partij foar de Dieren|PvdD]]
| || || || 
| || || 2,6 || 1 
| 3,2 || 1 || 3,4 || 1
![[Partij foar de Dieren|PvdD]]
|-
![[D66]]
| 2,5 || 1 || 1,3 || 
| 4,2 || 2 || 6,9 || 3 
| 4,1 || 2 || 3,3 || 1
![[D66]]
|-
![[JA21]]
| || || || 
| || || ||
| || || 2,7 || 1
![[JA21]]
|-
!Provin&shy;ciaal Belang<br/ >Fryslân
| || || || 
| 1,2 || || || 
| 1,8 || || 2,0 || 1
!Provin&shy;ciaal Belang<br/ >Fryslân
|-
![[Belang van Nederland|BVNL]]
| || || || 
| || || || 
| || || 1,8 ||
![[Belang van Nederland|BVNL]]
|-
![[50PLUS|50+]]
| || || || 
| 1,4 || || 2,4 || 1 
| 2,6 || 1 || 0,9 ||
![[50PLUS|50+]]
|-
!Algemene Waterschapspartij
| || || || 
| || || || 
| || || 0,6 ||
!Algemene Waterschapspartij
|-
![[SGP]]
| || || || 
| || || || 
| 1,1 || || ||
![[SGP]]
|-
!Natuur&shy;lijk Fryslân
| || || || 
| || || || 
| 1,0 || || ||
!Natuur&shy;lijk Fryslân
|-
![[DENK]]
| || || || 
| || || || 
| 0,2 || || ||
![[DENK]]
|-
!Friese Koers
| || || || 
| || || 0,4 || 
| || || ||
!Friese Koers
|-
!Liber&shy;tarische Partij
| || || || 
| || || 0,2 || 
| || || ||
!Liber&shy;tarische Partij
|-
![[Feriene Lofts]]
| || || || 
| 0,1 || || 0,1 || 
| || || ||
![[Feriene Lofts]]
|-
![[PvhN]]
| || || || 
| 0,3 || || || 
| || || ||
![[PvhN]]
|-
!Gemeente&shy;belangen<br />Fryslân
| 1,9 || 1 || || 
| || || || 
| || || ||
!Gemeente&shy;belangen<br />Fryslân
|-
![[LPF]]
| 1,7 || 1 || || 
| || || || 
| || || ||
![[LPF]]
|-
!''Opkomst/sitten''
!''56,1'' ||''55'' ||''54,1'' ||''43'' 
!''59,9'' ||''43'' ||''53,0'' ||''43'' 
!''59,1'' ||''43'' ||''65,6''||''43''
!''Opkomst/sitten''
|}
{{Clearleft}}

== Demografy ==
{| 
|+ '''Befolkingsûntjouwing provinsje'''<ref>[http://www2.tresoar.nl/bs/Inwoners%20Friesland.pdf] Tresoar: Histoaryske befolkingsoantallen Fryslân 1714 - 2000</ref><ref name=bevolking>[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=03759ned&D1=0,3,6,9,12&D2=129-132&D3=6,20-22&D4=(l-1)-l&VW=T CBS Bevolking 2010] </ref>
|- valign=top
|
{| class=wikitable style=text-align:center
|-
! Jier !! Ynwenners
|-
| 1714 ||{{formatnum:129243}}
|-
| 1748 ||{{formatnum:135195}}
|-
| 1796 ||{{formatnum:161513}}
|-
| 1811 ||{{formatnum:175366}}
|-
| 1830 ||{{formatnum:204909}}
|-
| 1840 ||{{formatnum:227859}}
|-
| 1850 ||{{formatnum:243191}}
|-
| 1860 ||{{formatnum:269701}}
|-
| 1870 ||{{formatnum:300863}}
|-
| 1880 ||{{formatnum:329877}}
|-
| 1890 ||{{formatnum:335558}}
|-
| 1900 ||{{formatnum:340263}}
|-
| 1910 ||{{formatnum:363625}}
|-
|}
|
{| class=wikitable style=text-align:center"
|-
! Jier !! Ynwenners
|-
| 1920 ||{{formatnum:385362}}
|-
| 1930 ||{{formatnum:402051}}
|-
| 1940 ||{{formatnum:424462}}
|-
| 1950 ||{{formatnum:465267}}
|-
| 1960 ||{{formatnum:478206}}
|-
| 1970 ||{{formatnum:521820}}
|-
| 1980 ||{{formatnum:583989}}
|-
| 1990 ||{{formatnum:599151}}
|-
| 2000 ||{{formatnum:624500}}
|-
| 2010 ||{{formatnum:646305}}
|-
| 2020 ||{{formatnum:649957}}
|-
| 2023 ||{{formatnum:659551}}
|-
|}
|<br /><br />[[Ofbyld:Bevolkingsontwikkeling Friesland.jpg|500px]]
|}
It tiidrek 1880-1900 lit in stadige befolkingsoanwaaks sjen. Troch de [[lânboukrisis fan 1880]] setten mear as 20.000 Fryske lânferhuzers nei de [[Feriene Steaten]] ta.<ref>[http://www.11en30.nu/global/fri/artikel/51 Emigraasje nei de Feriene Steaten]</ref>

Op 1 jannewaris 2023 hie Fryslân in [[befolking]] fan 659.551 minsken.<ref>[https://allecijfers.nl/provincie/friesland/ Statistieken provincie Friesland], AlleCijfers</ref> Mei in befolkingstichtens fan 197&nbsp;ynwenners de km² is de provinsje Fryslân nei Drinte de tinst befolke provinsje fan Nederlân.

Neffens ferwachting sil de provinsje yn 2033 sa likernôch 668.000 ynwenners hawwe, dêrnei sil it ynwennertal nei alle wierskyn ôfnimme.<ref>[https://staat-van-fryslan.hub.arcgis.com/pages/59f289c168b4409dba24044d868095eb Dashbord Prognose Bevolking en Huishoudens], Staat van Fryslân, provinsje Fryslân</ref>

=== Religy ===
Minder as de helte fan de ynwenners fan de provinsje Fryslân is kristlik. De sifers binne fan it CBS fan 2015:<ref>[https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/83288NED/table?ts=1705701487212 Religieuze betrokkenheid; kerkelijke gezindte; regio; 2015 - Friesland], CBS: StatLine</ref>
{| class= "wikitable sortable"
|-
! Religy !! %
|-
| Net religieus || 58%
|-
| [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] || 7% 
|-
| [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]] || 14% 
|-
| [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke]] || 6%
|-
| [[Grifformeard]] || 7%
|-
| [[Islam]] || 1%
|-
| oare denominaasje || 7%
|}

== Plakken ==
=== Alve stêden ===
[[Ofbyld:Fryslanutderomtewei.jpg|thumb|In loftfoto fan Westerlauwersk Fryslân út it [[Ynternasjonaal Romtestasjon|ISS]] wei.]]
Fan âlds binne der alve stêden (de Fryske [[Fryske stêden|Alve Stêden]]) yn de provinsje Fryslân. De measte fan dizze stêden lizze yn it westlik part fan Fryslân. By dizze stêden del fynt ek de [[Alvestêdetocht]] plak.

=== Grutste plakken ===
Hjirûnder in list fan de fyftjin grutste plakken yn Fryslân.
{| class=wikitable
|-
!Nr. ||Plaknamme ||Tal ynwenners <br><small>({{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|TXT=Year}})</small>
|-
|{{0}}1 ||[[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Ljouwert (stêd)}}
|-
|{{0}}2 ||[[Drachten]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Drachten}}
|-
|{{0}}3 ||[[Snits]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Snits}}
|-
|{{0}}4 ||[[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|It Hearrenfean (plak)}}
|-
|{{0}}5 ||[[Harns (stêd)|Harns]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Harns (stêd)}}
|-
|{{0}}6 ||[[Wolvegea]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Wolvegea}}
|-
|{{0}}7 ||[[De Jouwer]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|De Jouwer}}
|-
|{{0}}8 ||[[Dokkum]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Dokkum}}
|-
|{{0}}9 ||[[Frjentsjer]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Frjentsjer}}
|-
|10 ||[[De Lemmer]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|De Lemmer}}
|-
|11 ||[[Boalsert]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Boalsert}}
|-
|12 ||[[Burgum]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Burgum}}
|-
|13 ||[[Easterwâlde (Fryslân)|Easterwâlde]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Easterwâlde (Fryslân)}}
|-
|14 ||[[Stiens]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Stiens}}
|-
|15 ||[[De Gordyk]] ||{{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|De Gordyk}}
|}
<small>Boarne: Keamer fan Keaphannel (1 febrewaris 2021)</small>

=== Beskerme steds- en doarpsgesichten ===
{{Apart|Beskerme steds- en doarpsgesichten yn Fryslân}}
Fryslân hat tsien [[Beskerme stedsgesicht|beskerme stedsgesichten]] en 46&nbsp;[[beskerme doarpsgesicht]]en en in beskerme gebiet.

== Taal ==
[[Ofbyld:Frisian languages in Europe.svg|thumb|It hjoeddeiske Fryske taalgebiet]]
Yn Fryslân wurdt it [[Westerlauwersk Frysk]], it [[Nederlânsk]] en in ferskaat oan oare taalfarianten (dialekten) sprutsen.

=== Frysk ===
{{Apart|Frysk}}
It Frysk fan de provinsje Fryslân wurdt ek wol Westerlauwersk Frysk neamd, om sa it plak fan de Fryske taal tusken de oare [[Fryske talen]] (it [[Sealterfrysk]] en [[Noardfrysk]]) dúdlik te meitsjen. Wat mear as de helte fan de Friezen yn de provinsje Fryslân hat it [[Frysk]] as memmetaal, te witten 53,6% (2001). Mei dejingen dy<nowiki>'t it Frysk as twadde taal geregeld brûke meirekkene, komt it tal ''Fryskpraters''</nowiki> tusken de 60 en 70&nbsp;persint út. [[Dantumadiel]] is de gemeente dêr’t de measte ynwenners it Frysk as memmetaal hawwe, te witten 83,3%. Yn Harns is dat it leechst (21,6%).<ref>[http://www.fryslan.frl/sjablonen/1/infotype/webpage/view.asp?objectID=34785 Fryske taalatlas 2011 (side&nbsp;4 en&nbsp;5)] op de webside fan de Provinsje Fryslân</ref> Sa likernôch in fearnspart fan de befolking kin, neffens eigen sizzen, 'frij aardich' Frysk skriuwe (12,1&nbsp;persint goed).

De memmetaal is net itselde as de meast sprutsen taal. In soad memmetaal-sprekkers binne yn 'e rin fan har libben oerstapt op in oare taal as meast brükte. Dat jildt foar alle taalgroepen, mar it meast foar de dialekt- memmetaalsprekkers. 

Dantumadiel wie de earste Fryske gemeente dy't sawol Fryske plaknammen en strjitnammen as ek in Frysktalige gemeentenamme hat. Yn 2012 wienen der 7&nbsp;gemeenten dy't offisjeel Fryske plaknammen brûke. De offisjele wetternammen binne rûnom yn de provinsje (útsein de Stellingwerven) yn it Frysk. It Frysk hat yn de Fryske steaten en yn by de Fryske gemeenten de status fan offisjele bestjoerstaal.

=== Nederlânsk ===
It [[Nederlânsk]] is de twadde offisjele taal yn de provinsje Fryslân. Ferskate media lykas de Ljouwerter Krante, it Frysk Deiblêd en GPTV brûke Nederlânsk en allinnich yn spesjale sytaten of artikels it Frysk. It Nederlânsk komt yn it ûnderwiis op it foarste plak, op [[Trijetalige Skoalle|trijetalige skoallen]] komme it Frysk en it Ingelsk dêrnjonken. Yn de haadstêd Ljouwert hie yn 1967 sa'n 28&nbsp;persint fan de befolking it Nederlânsk as memmetaal, yn 1993 wie dat 46&nbsp;persint.<ref>Tusken Talen, Reitze J. Jonkman en Arjen P. Versloot, Afûk 2008</ref>

=== Oare taalfarianten ===
De oare taalfarianten yn de provinsje Fryslân kinne sa yndield wurde:
* Hollânsk-Fryske mingdialekten: [[Amelânsk]] - [[Biltsk]] - [[Midslânsk]]
* [[Eilânwestfrysk]]e dialekt: [[Flylânsk]]
* [[Stedsk]]: [[Ljouwertersk]] - [[Snitsersk]] - [[Frjentsjertersk]] - [[Harnzersk]] - [[Boalsertersk]] - [[Dokkumersk]] - [[Starumersk]] - [[Kollumersk]]
* [[Nederdútsk]]e dialekten (ek [[Friso-Saksyske talen|Friso-Saksyske taalfarianten]] neamd): [[Pompstersk]] - [[Oertsjongersk]] - [[Westerkertiersk]]

It brûken fan de dialekten nimt yn de provinsje Fryslân sterk ôf. De dialekten wurde benammen noch troch de äldere ginneraasjes brûkt wylst de jongere op it Nederlânsk,oergeane, alhoewol't gauris mei in aksint. It Oertsjongersk (Stellingwerfsk) waard yn 2011 troch 22&nbsp;persint yn Weststellingwerf en troch 11&nbsp;persint fan de befolking yn Eaststellingwerf praat. Yn [[It Bilt]] kin sa'n tritich persint fan de befolking Biltsk prate.<ref>[http://www.fryslan.frl/sjablonen/1/infotype/webpage/view.asp?objectID=34785 Fryske taalatlas 2011 (side&nbsp;12)] op de webside fan de Provinsje Fryslân</ref> In foarbyld fan it ôfnimmen fan de dialekten is de delgong fan it Stedsk yn Ljouwert. Prate yn 1967 noch 37&nbsp;persint fan de Ljouwerters stedsk, yn 1993 wie dat tebekrûn oant 15&nbsp;persint.<ref>Tusken Talen, Reitze J. Jonkman en Arjen P. Versloot, Afûk 2008</ref>

== Ekonomy ==
De provinsje Fryslân is foar in relatyf grut part agrarysk. Troch it agraryske karakter is de provinsje mei troch de suvelyndustry bekend wurden. De toeristyske sektor nimt ek in wichtich plak yn. Mei it [[Fryske Marrenprojekt|Fryske Marreprojekt]] jout de provinsje in stimulâns oan it wettersporttoerisme yn it súdwesten en midden fan de provinsje. Foar de toeristyske sektor binne [[Waadeilannen|Fryske eilannen]] fan grut belang. De tsjinstesektor kriget foaral syn beslach yn de gruttere plakken lykas [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] en [[Drachten]].

De beropsbefolking bestie yn 2009 út sa likernôch 300.000 minsken<ref>[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71761NED&D1=1,7&D2=0,5-11,13,15,18-20&D3=55&HDR=T&STB=G1,G2&VW=T CBS] Beropsbefolking Fryslân 2009.</ref>, dat wie doe 3,8&nbsp;persint fan de Nederlânske beropsbefolking. Yn it jier 2006 wie it regionale [[BYP]] per ynwenner, neffens keapkrêft, by 105,1&nbsp;persint fan trochsnee fan de 27&nbsp;EU-lannen.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/publications/regional_yearbook ''Eurostat Jahrbuch der Regionen 2009'']: ''Kapitel&nbsp;4: Bruttoinlandsprodukt'' ([http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-HA-09-001-04/DE/KS-HA-09-001-04-DE.PDF PDF]; 5,4&nbsp;MB) en ([http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/RY_CH04_2009/EN/RY_CH04_2009-EN.XLS XLS]; 134&nbsp;KB)</ref> It BYP fan de provinsje besloech €&nbsp;18,9&nbsp;miljard yn 2008<ref>[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71541ned&D1=0-1&D2=0,6-17&D3=l&HDR=T&STB=G1,G2&VW=T CBS] [[BYP]] fan de provinsje Fryslân.</ref>, sa'n 3,17% it Nederlânske BYP.

=== Ferkear ===
[[Ofbyld:Akwadukt Mid-Fryslan 02.JPG|thumb|[[Akwadukt Mid-Fryslân]] mei dêrnjonken de spoarbrêge, ûnder it akwadukt troch rint de&nbsp;A6.]]
Troch de provinsje hinne lizze fjouwer sneldiken: de [[A6]], [[A7]], [[A31]] en [[A32]]. Yn de provinsje binne [[Akwadukten yn Fryslân|njoggen akwadukten]], foar in part binne se ûnderdiel fan it [[Fryske Marrenprojekt]].

Yn de provinsje Fryslân lizze fjouwer spoarlinen: Ljouwert-Harns, [[Spoar fan Ljouwert nei Starum|Ljouwert-Starum]], Ljouwert-Grins en [[Spoar fan Swol nei Ljouwert|Ljouwert-Swol]]. In mooglik takomstich spoar is it [[spoar fan Grins nei It Hearrenfean]].

De [[haven fan Harns]] is de wichtichste seehaven fan Fryslân. It [[Van Harinxmakanaal]] en it [[Prinses Margrietkanaal]] binne de wichtichste kanalen foar de grutte skipfeart. Nei de eilannen ta docht [[Rederij Doeksen]] de feartsjinst fan Harns nei [[Flylân]] en [[Skylge]]. [[Rederij Eigen Feartsjinst Skylge]] fart allinnich út Harns nei Skylge ta. De rederij [[Wagenborg Passazjierstsjinsten|Wagenborg]] fart fan [[Holwert]] nei [[It Amelân]] en fan [[Lauwerseach]] nei [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]].

Foar it loftferkear binne fan belang: It [[Fleanfjild Drachten]] mei in ferhurde baan fan 950&nbsp;meter en it [[Amelân Fleanfjild Ballum]] mei in gersbaan fan 998&nbsp;meter. De [[Fleanbasis Ljouwert]] hat twa ferhurde banen en wurdt foar de militêre loftfeart brûkt. Op Flylân is oan de eastkant fan it eilân in lytse helikopterhaven.

=== Media ===
* Deistige kranten: [[Ljouwerter Krante]] en [[Frysk Deiblêd]].
* Provinsjale omroppen: [[Omrop Fryslân]] en [[GPTV]].

== Ferdivedaasje ==
=== Sport ===
[[Ofbyld:Kaatsen Franeker.JPG|thumb|Keatsen op it [[Sjûkelân]] yn Frjentsjer.]]
* [[Fuotbal]] (de provinsje Fryslân hat twa profesjonele fuotbalklups):
**[[SK It Hearrenfean]] is in klup út de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en spilet yn it [[Abe Lenstra Stadion]].
**[[SK Cambuur Ljouwert]] is in klup út de [[Earste Difyzje (fuotbal)|Earste Difyzje]] en spilet yn it [[Kooi Stadion]].
* [[Reedriden]]: de [[Alvestêdetocht]] en it reedridersstadion [[Thialf]]. De [[Flyers It Hearrenfean]] is in iishockeyklup út de Earste difyzje (heechste difyzje fan it Nederlânske iishockey) spilet syn thúswedstriden ek yn Thialf.
* [[Wettersport]]: it [[skûtsjesilen]] en de [[Snitswike]].
*Oare sporten (Fryske sporten of sporten dy't relatyf populêr binne yn Fryslân):
**[[Keatsen]]: de wichtichste wedstriden binne de [[PC]] op it [[Sjûkelân]] yn [[Frjentsjer]] en de [[Freulepartij]] yn [[Wommels]].
**[[Fierljeppen]]: plakken dêr't wedstriden hâlden wurde binne [[Burgum]], [[Bûtenpost]], [[It Heidenskip]], [[Drylts]], [[De Jouwer]] en [[Winsum (Littenseradiel)|Winsum]].

=== UNESCO ===
Op de [[Wrâlderfgoedlist|UNESCO-wrâlderfskiplist]] stean de [[Waadsee]] en it [[Yr.&nbsp;D.F. Woudagemaal]].

=== Musea ===
{{Apart|List fan musea yn de provinsje Fryslân}}
[[Ofbyld:FranekerPlanetarium.JPG|thumb|Eise Eisinga Planetarium yn Frjentsjer]]
Yn 2010 hienen de ferskate Fryske musea sa likernôch 890.000 besikers.<ref>[http://www.museumfederatiefryslan.nl/nieuws/2010-topjaar-voor-friese-musea Museumfederaasje Fryslân] ''2010 topjaar voor Friese musea''.</ref> In ferheging fan sân persint yn ferliking mei it jier 2009. Neffens [[Museumfederaasje Fryslân]] krigen de neikommende museu mear as 40.000 besikers: [[Natuermuseum It Amelân]], [[Tresoar]], [[Jopie Huisman Museum]], [[Natoermuseum Fryslân]], [[Eise Eisinga Planetarium]], [[Frysk Museum]]/ Fersetsmuseum Fryslân en [[Museum Belvédère]].

=== Eveneminten ===
* [[Oerol Festival]], jierliks festival op [[Skylge]].
* [[Harnzer Fiskerijdagen]], jierliks evenemint yn [[Harns (stêd)|Harns]].
* [[Fryske Ballonfeesten]], jierliks evenemint op 'e [[De Jouwer|Jouwer]].
* [[Slachtemaraton]], in kulturele hurdrin- en kuiertocht oer de [[Slachtedyk|Slachte]] dy't alle fjouwer jier plakfynt.

=== Literatuer ===
Op it literêre mêd wurde de measte romans dy't yn de provinsje ferskine yn it Frysk skreaun. Ferneamde Fryske skriuwers út it ferline binne: [[Gysbert Japiks]], [[Joast Halbertsma]], [[Piter Jelles Troelstra]], [[Simke Kloosterman]], [[Fedde Schurer]], [[Rely Jorritsma]], [[Obe Postma]] en [[Rink van der Velde]]. Nei alle niisneamde skriuwers is in literêre priis neamd.

== Sjoch ek ==
[[Ofbyld:Portal.svg|20px]] '''[[Tema:Provinsje Fryslân]]''' – Wikipedy hat ek in temaside oer de Provinsje Fryslân
* [[Skiednis fan Fryslân]] - [[Kanon fan de Fryske skiednis]]
* [[Provinsjale Steaten fan Fryslân]] - [[Rjocht yn Fryslân]]
* [[Frysk]]

== Keppelings om utens ==
{{WikiwurdboekLyts|Fryslân}}
{{CommonsLyts|Friesland|Fryslân}}
{{WikiatlasLyts|Frisia|Fryslân}}
* [https://www.fryslan.frl/ Webstee fan de Provinsje Fryslân.]
* [https://www.plaatsengids.nl/fryslân Fryslân], Plaatsengids
* [https://allecijfers.nl/provincie/friesland/ Statistieken provincie Friesland], AlleCijfers

{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
}}
{{GemeentenFryslan}}
{{Nederlân}}
{{Topside}}

{{DEFAULTSORT:Frislan}}
[[Kategory:Fryslân| ]]
[[Kategory:Provinsje fan Nederlân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1814]]