Besjoch de boarne foar Edwert fan Bruce (hege kening fan Ierlân)

{{Dyn koart
| namme                       = Edwert fan Bruce
| ôfbylding                   = 
| ôfbyldingstekst             = 
| ôfbyldingsbreedte           = 
| nasjonaliteit               = [[File:Royal arms of Scotland.svg|15px]] [[Skotlân|Skotsk]]
| bertedatum                  = ±[[1279]]
| berteplak                   = [[Kastiel fan Turnberry]] ([[Skotlân]])
| stjerdatum                  = [[14 oktober]] [[1318]]
| stjerplak                   = [[Faughart]] ([[Ierlân]])
| dynasty                     = [[Hûs Bruce]]
| etnisiteit                  = [[File:Flag of Normandy.svg|20px]] [[Normandjers|Normandysk]] <br>[[File:Flag of Scotland.svg|20px]] [[Skotten|Skotsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]]
| prizen                      = 
| funksje1                    = hege kening fan [[Ierlân]]
| regear1                     = [[1316]] – [[1318]]
| amtsperioade1               = 
| foargonger1                 = ''amt fakant''
| opfolger1                   = ''amt fakant''
| funksje2                    = greve fan [[Carrick]]
| regear2                     = 
| amtsperioade2               = ±[[1311]] – [[1318]]
| foargonger2                 = [[Robert I fan Skotlân|Robert VII]]
| opfolger2                   = [[Robert I fan Skotlân|Robert VII]] <small>(op 'e nij)</small>
}}
'''Edwert fan Bruce''' ([[Ingelsk]]: ''Edward Bruce'', [[Normandje|Normandysk]]-[[Frânsk]]: ''Edward de Brus''; [[Skotsk-Gaelysk]]: ''Iomhair Bruis''; [[Iersk]]: ''Edubard a Briuis''; [[Kastiel fan Turnberry]] ([[Skotlân]]), ±[[1279]] – [[Faughart]] ([[Ierlân]]), [[14 oktober]] [[1318]]) wie in [[Skotlân|Skotsk]] [[ealman]] dy't oan heitekant ek fan [[Normandje|Normandysk]] en [[Ieren (folk)|Iersk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf wie. Hy wie in jongere broer fan 'e ferneamde [[Skotlân|Skotske]] kening [[Robert I fan Skotlân|Robert&nbsp;I]], en focht mei yn 'e [[Skotske Unôfhinklikheidsoarloggen]] tsjin [[Ingelân]]. Sa joech er û.m. lieding oan 'e Skotske ynfaazje fan (it troch de Ingelsen bestjoerde) [[Ierlân]], en wied er koart hege kening fan Ierlân. Hy sneuvele yn [[1318]] yn 'e [[Slach by Faughart]]. 

==Libben==
===Jonkheid en komôf===
Edwert waard omtrint [[1279]] berne yn [[Carrick]], yn súdwestlik Skotlân, wierskynlik op it [[Kastiel fan Turnberry]], dat de residinsje fan 'e greven fan Carrick wie. Hy wie in soan fan [[Robert fan Bruce, 6e hear fan Annandale]], en dy syn frou [[Marjorie, grevinne fan Carrick]]. Dêrmei wied er in jongere broer fan kening [[Robert I fan Skotlân|Robert&nbsp;I fan Skotlân]], dy't yn [[1306]], ûnder de [[Skotske Unôfhinklikheidsoarloggen]] tsjin [[Ingelân]], op 'e troan kaam. Hy en syn broer [[Neil fan Bruce (broer fan Robert I)|Neil]] (ek Niall of Nigel) wiene de twadde en trêde soannen yn it gesin, mar it is ûndúdlik wa't fan har beiden de âldste wie. Mei't ''[[fostering]]'' (it útbesteegjen fan in part fan 'e opfieding fan jins bern oan in oare famylje) in âld [[Kelten|Keltysk]] gebrûk wie, leit it neffens de [[Ierlân|Ierske]] [[histoarikus]] [[Seán Duffy]] foar de hân dat Edwert as bern in hoart grutbrocht waard troch in [[adel|aadlike]] famylje yn Ierlân, wierskynlik de [[Hûs O'Neill|O'Neills]] fan [[Ulster]]. In oare skiedkundige, [[Archie Duncan]], hat suggerearre dat Edwert in skoft trochbrocht is by de [[Bissett (Ierske famylje)|Bissetts]] fan [[Antrim]]. 

===Oarloch yn Skotlân===
Under de [[Earste Skotske Unôfhinklikheidsoarloch]] focht Edwert mei syn broer Robert en oare leden fan syn famylje om 'e Skotske troan foar it [[Hûs Bruce]] te winnen en de [[Ingelân|Ingelsen]] út Skotlân te ferdriuwen. Yn [[1306]] en [[1307]] wied er datoangeande belutsen by in [[guerrilja-oarloch]] tsjin 'e besetters yn it súdwesten fan it lân. Yn dyselde snuorje waarden trije fan syn bruorren, [[Neil fan Bruce (broer fan Robert I)|Neil]], [[Aleksander fan Bruce (broer fan Robert I)|Aleksander]] en [[Tomas fan Bruce|Tomas]], troch de Ingelsen kriichsfinzen nommen en [[eksekúsje|terjochtsteld]] foar [[ferrie]], wylst syn suster [[Marije fan Bruce|Marije]] fjouwer jier lang yn in koai yn 'e iepen loft op it binnenplak fan it [[Kastiel fan Roxburgh]] finzen holden waard.

Edwert spile in wichtige rol by de ferovering fan ferskate troch de Ingelsen beset holden [[kastiel]]en yn súdwestlik Skotlân, wêrûnder it [[Kastiel fan Rutherglen]], yn [[1313]]. Yn [[1314]], doe't er it Kastiel fan [[Stirling (Skotlân)|Stirling]] belegere, sleat er in oerienkomst mei de Ingelske kastlein, [[Filips fan Mowbray]], wêrby't dy deryn tastimde en jou de fêsting oer as er foàr [[24 juny]] fan dat jier net ûntset wie. As tsjinprestaasje liet Edwert by dy gelegenheid in koerier fan Mowbray troch om 'e Ingelske kening [[Edwert II fan Ingelân|Edwert&nbsp;II]] fan 'e stân fan saken op 'e hichte te bringen. Dat liket efternei in dryste ûndernimming fan Edwert fan Bruce, mar it betearde goed, want doe Edwert&nbsp;II mei in leger opteach om it Kastiel fan Stirling te ûntsetten, waard er troch it Skotske leger opwachte en waarden de Ingelsen yn 'e ferneamde [[Slach by Bannockburn]] ferneatigjend ferslein. Yn dy slach fierde Edwert fan Bruce it befel oer in diel fan it Skotske [[fuotfolk]].

===Persoanlike oangelegenheden===
Earne tusken [[1309]] en [[1313]] waard Edwert troch syn broer Robert ferheft ta greve fan [[Carrick]], in titel dy't earder droegen wie troch harren pake oan memmekant [[Neil, greve fan Carrick|Neil fan Carrick]], doe troch harren mem (en neitiid troch syn houlik mei har ek troch harren heit), en sûnt [[1292]] troch Robert sels. Edwert hie yn dizze snuorje ek in relaasje mei [[Isabella fan Strathbogie]], dochter fan [[Jan fan Strathbogie, greve fan Atholl]], dêr't in soan út fuortkaam, [[Aleksander fan Bruce, greve fan Carrick|Aleksander fan Bruce]], dy't letter ek greve fan Carrick wurde soe. It is noch altyd net dúdlik oft Edwert en Isabella troud wiene, of dat hja syn [[mêtresse]] wie. De measte moderne histoarisy omskriuwe Aleksander as in [[oerwûn bern]], mar it soe skoan kinne dat soks krekt reden wie foar syn âlden om te trouwen. Der binne dokuminten oerlevere dêr't út blykt dat Edwert yn [[1317]] dispensaasje ûntfong om te trouwen mei [[Isabella fan Ross]], dochter fan [[Willem II, greve fan Ross]], mar dat wie nei de wierskynlike stjerdatum fan Isabella fan Strathbogie. It is tige twifelich dat dit twadde houlik wier plakfûn hat, mei't Edwert doedestiden op fjildtocht yn Ierlân wie. Der besteane lykwols histoaryske dokuminten dy't derop wize dat der in twadde soan, in Tomas, út dit twadde houlik berne waard. Mar oer him is fierders neat bekend.

===Oarloch yn Ierlân===
Tsjin 'e iere [[fjirtjinde iuw]] hie [[Ierlân]] al mear as 120 jier gjin algemien erkende hege kening mear hân, net sûnt [[Ruaidri mac Tairrdelbach Ua Conchobair]] (Ingelsk: ''Rory O'Connor'') yn [[1186]] ôfset wie. It lân wie ferdield yn in stikmannich lytse keninkrykjes en gebieten dy't bestjoerd waarden troch [[Ingelsen|Anglo-Ierske]] [[eallju]]. Yn namme stie it hiele eilân ûnder Ingelsk bestjoer, mar de [[Ingelske Kroan]] hie yn 'e praktyk yn Ierlân net folle yn 'e molke te krommeljen, sels net yn 'e gebieten fan [[Anglo-Normandysk]]e eallju, dy't yn Ierlân (ta ôfgriis fan eltse oprjochte Ingelsman) sterk de niging hiene om te ferierskjen.

De Skotske ynfaazje fan Ierlân, yn [[1315]], moat yn it ljocht sjoen wurde fan 'e Ierske famyljerelaasjes fan Edwert en syn broer Robert. Sa wie Robert troud mei [[Elizabeth fan Burgh]], de dochter fan [[Richard fan Burgh, 2e greve fan Ulster]], mar folle wichtiger wie dat beide bruorren oan heitekant ôfstammen fan leden fan ferskate Ierske keningshuzen, wêrûnder [[Aoife MacMurrough|Eva fan Leinster]] (†[[1188]]), kening [[Brian Boru]] fan [[Munster (keninkryk)|Munster]] en de keningen fan [[Leinster (keninkryk)|Leinster]]. Oan memmekant skaaiden de bruorren út 'e âlde keningen fan [[Galloway]], dy't sels wer in tûke wiene fan 'e keningen fan [[Keninkryk Man en de Eilannen|Man en de Eilannen]] (deselde oarsprong dêr't ek [[Skotske klans]] as de [[Klan Donald|MacDonalds]] en de [[Klan MacDougall|MacDougalls]] út fuortkamen). Yn dy tiid bestie der noch gjin dúdlik [[etnyske groep|etnysk]] of [[taalkunde|taalkundich]] ûnderskie tusken de [[Ieren (folk)|Ieren]] en de [[Gaelen]] fan westlik Skotlân. Sadwaande propagearre Robert in [[Gaelyske talen|pan-gaelyske]] uny fan [[Skotlân]], [[Ierlân]] en it eilân [[Man (eilân)|Man]].

Op [[polityk]]-[[militêr]] flak hie de ynfal yn Ierlân ta doel om in twadde front yn 'e oarloch tsjin 'e Ingelsen te iepenjen, dat Ingelân derta bringe soe syn gruttere mankrêft en materieel yn 'e boaiemleaze put fan in Iersk konflikt te smiten. Doe't de Ingelsen yn [[jannewaris]] [[1315]] it strategyske eilân Man, yn 'e [[Ierske See]], weroveren op 'e Skotten, waard it Ierske front foar de Skotten bittere needsaak. Dêrby kaam noch dat der in formeel fersyk om stipe binnenkommen wie fan [[Donal mac Brian O'Neill]], de kening fan [[Tyrone]] (in krite yn [[Ulster]]), dy't yn 'e benearing kommen wie troch ynfallen fan Anglo-Ierske eallju yn syn gebiet.

Sadwaande lâne Edwert fan Bruce op [[26 maaie]] [[1315]] mei in leger fan mear as 6.000 man op 'e kust fan Ulster. Dêr loeken de ferskate Anglo-Ierske eallju út dy krite in leger tsjin gear, dat ûnder befel pleatst waard fan [[Richard fan Burgh, 2e greve fan Ulster]], de skoanheit fan syn broer. In diel fan it Skotske leger ûnder [[Tomas Randolph, 1e greve fan Moray]], makke lykwols koarte metten mei harren. Yn [[july]] krige de greve fan Ulster fersterking fan [[Felim mac Aedh Ua Conchobair]], de kening fan [[Konnacht (keninkryk)|Konnacht]]. Mar Edwert wegere snoad genôch om it op in iepen fjildslach oankomme te litten. Ynstee stokele er yn it Konnachtske kamp, dêr't er de rivalisearjende troanpretendint [[Cathal Ua Conchobair]] syn stipe ûnthiet, wat yn Konnacht ta in [[boargeroarloch]] late. Dat ûntsei de greve fan Ulster de stipe fan sawol kening Felim as fan Anglo-Ierske eallju út Konnacht, dy't har nei hûs ta hastigen om har besittings te beskermjen. Neitiid koe Edwert yn [[septimber]] ôfweve mei de restearjende troepen fan 'e greve fan Ulster.

Begjin [[novimber]] fersloech Edwert fierders [[Roger Mortimer, 1e greve fan March]], yn 'e [[Slach by Kells]]. Dyselde hie ek diel útmakke fan it Ingelske leger dat by [[Bannockburn]] ferslein wie; hy wie dêrby troch de Skotten kriichsfinzen makke, mar op frije fuotten steld om it Ingelske keninklike [[segel]], dat ek troch de Skotten bútmakke wie, oan kening Edwert&nbsp;II werom te jaan, by wize fan teken fan goede wil. Fanwegen de Skotske oerwinning by Kells begûn de Ingelske gûverneur fan Ierlân, [[Jan fan Hothum]], biskop fan [[Ely (Ingelân)|Ely]], de stêd [[Dublin]] op in Skotske belegering ta te rieden. Doe't se de stêd [[Kells (Ierlân)|Kells]] plondere hiene, diene de Skotten itselde mei [[Granard]] en oare plakken. Nei in relatyf rêstige rite yn it [[winter]]skoft en de [[maityd]] fan [[1316]] waard Edwert fan Bruce yn [[juny]] ta hege kening fan Ierlân kroane. Syn macht soe lykwols altyd beheind bliuwe ta it gebiet dat er militêr behearske, mei't de súdlike Ieren mar kwealk ferskil seagen tusken in Ingelske en in Skotske oerhearsking.

Om't tsjin dy tiid de [[Grutte Ierske Hongersneed fan 1315-1317|Grutte Ierske Hongersneed]] fan [[1315]]-[[1317]] it lân 'e greep begûn te krijen, en grutte legers fan gefolgen suver net befoarriede wurde koene, fûnen der yn [[1316]] en [[1317]] mar amper gefjochtshannelings plak. Oan 'e ein fan 'e [[simmer]] fan [[1318]] marsjearre [[Jan fan Bermingham, 1e greve fan Louth]], lykwols mei farske Ingelske troepen op tsjin 'e Skotske legermacht fan Edwert. Op [[14 oktober]] troffen de beide legers inoar yn 'e [[Slach by Faughart]], dy't útrûn op in nederlaach foar de Skotten. Edwert sneuvele op it slachfjild, en syn lichem waard neitiid troch de Ingelsen yn stikken houd. De fjouwer fearnen waarden nei fjouwer ferskillende Ierske stêden tabrocht, wylst de holle opstjoerd waard nei kening Edwert&nbsp;II, en sadwaande yn [[Londen]] bedarre. Neitiid waarden de lichemsdielen fan Edwert fan Bruce wer gearbrocht en begroeven op it [[tsjerkhôf]] fan [[Faughart]], op it [[Cooley-skiereilân]], by de stêd [[Dundalk]], yn it greefskip [[Louth (greefskip)|Louth]]. De Skotske nederlaach waard yn 'e measte doetiidske Ierske annalen omskreaun as in geweldich ding foar Ierlân, mei't it in ein makke oan 'e geduerige plondertochten en [[hongersneed|hongersneden]] dêr't it miene folk fan Ierlân troch de oanhâldende striid ûnder litte.

==Foarâlden fan Edwert fan Bruce==
<center>{{ahnentafel-compact5
|style=font-size: 90%; line-height: 110%;
|border=1
|boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0;
|boxstyle_1=background-color: #bdf;
|boxstyle_2=background-color: #bbf;
|boxstyle_3=background-color: #dcf;
|boxstyle_4=background-color: #dbf;
|boxstyle_5=background-color: #daf;
|1= 1. '''Edwert fan Bruce'''
|2= 2. [[Robert fan Bruce, 6e hear fan Annandale]]
|3= 3. [[Marjorie, grevinne fan Carrick]]
|4= 4. [[Robert fan Bruce, 5e hear fan Annandale]]
|5= 5. [[Isabella fan Clare|Isabella, grevinne fan Gloucester en Hertford]]
|6= 6. [[Neil, greve fan Carrick]]
|7= 7. [[Margareta Stewart|Margareta Stewart, frouwe fan Dundonald]]
|8= 8. [[Robert fan Bruce, 4e hear fan Annandale]]
|9= 9. [[Isabella fan Huntingdon|Isabella Canmore, grevinne fan Huntingdon]]
|10= 10. [[Gilbert fan Clare, 5e greve fan Gloucester en Hertford]]
|11= 11. [[Isabel Marshal, grevinne fan Pembroke]]
|12= 12. [[Cailean, greve fan Carrick]]
|13= 13. ûnbekend
|14= 14. [[Walter Stewart, 3e grutsteedhâlder fan Skotlân]]
|15= 15. [[Bethóc, grevinne fan Angus]]
|16= 16. [[Willem fan Bruce, 3e hear fan Annandale]]
|17= 17. Kristina
|18= 18. [[David fan Skotlân, 8e greve fan Huntingdon]]
|19= 19. [[Maud fan Chester|Maud fan Kevelioc, paltsgrevinne fan Chester]]
|20= 20. [[Richard fan Clare, 4e greve fan Hertford]]
|21= 21. [[Amice FitzRobert]]
|22= 22. [[Willem Marshal, 1e greve fan Pembroke]]
|23= 23. [[Isabella fan Clare, 3e grevinne fan Pembroke|Isabella fan Clare, grevinne fan Pembroke]]
|24= 24. [[Duncan, greve fan Carrick]]
|25= 25. ûnbekend
|26= 
|27= 
|28= 28. [[Alan FitzWalter, 2e grutsteedhâlder fan Skotlân]]
|29= 29. [[Alesta, grevinne fan Mar]]
|30= 30. [[Gille Críst, greve fan Angus]]
|31= 31. [[Marjorie fan Huntingdon|Marjorie, grevinne fan Huntingdon]]
}}</center>

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Bruce ''References'', op dizze side].
}}

{{DEFAULTSORT:Bruce, Edwert fan}}
[[Kategory:Skotske adel]]
[[Kategory:Skotsk opstanneling]]
[[Kategory:Hege kening fan Ierlân]]
[[Kategory:Iersk opstanneling]]
[[Kategory:Hûs Bruce]]
[[Kategory:Persoan yn de Skotske Unôfhinklikheidsoarloggen]]
[[Kategory:Skotsk persoan fan Normandysk komôf]]
[[Kategory:Skotsk persoan fan Iersk komôf]]
[[Kategory:Iersk persoan fan Skotsk komôf]]
[[Kategory:Iersk persoan fan Normandysk komôf]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1279]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1318]]