Besjoch de boarne foar Bad Nijeskâns

{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = Bad Nijeskâns
| ôfbylding                   = Hoofdwacht Nieuweschans.jpg
| ôfbyldingsbreedte           =
| ôfbyldingstekst             = ''De Haadwacht yn de Voorstraat (2008)''
| wapen                       = [[File:Nieuweschans_vlag_Vexilla_Nostra_1973.svg|80px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[File:Nieuweschans_wapen.svg|40px]]
| ynwennertal                 = 1.285 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/bad-nieuweschans/ Alle Cijfers]</ref>
| oerflak                     = 1,97 km² <br> wêrfan lân: 1,81 km² <br> wêrfan wetter: 0,16 km²
| befolkingstichtens          = 652 ynw. / km²
| stêdekloft                  =
| hichte                      =
| lân                         = {{NEDf}}
| bestjoerlike ienheid 1      = Provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}}
| bestjoerlike ienheid 2      = Gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Oldambt vlag.svg|20px|border]] [[Aldamt (gemeente)|Aldamt]]
| boargemaster                = 
| stedsyndieling              = 
| stifting                    = 
| postkoade                   = 
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|53_10_50_N_7_12_26_E_scale:12500_type:city_region:NL|53° 10' N 7° 12' E}}
| webside                     = 
| ôfbylding2                  = 
| ôfbyldingstekst2            = 
| ôfbylding3                  = 
| ôfbyldingstekst3            = 
| mapname                     = Grinslân
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 53
| lat_min                     = 10
| lat_sec                     = 50
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 7
| lon_min                     = 12
| lon_sec                     = 26
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
| ôfbylding99                 =
| ôfbyldingstekst99           = 
| ôfbyldingsbreedte99         = 
}}
'''Bad Nijeskâns''' ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Bad Nieuweschans''; [[Grinslânsk]]: ''(Nij) Schaanze''; [[Dútsk]]: ''Bad Neuschanz'', yndertiid ek ''Langeakkerschans''), yn de folksmûle noch meastentiids '''Nijeskâns''' neamd<ref>[https://afuk.frl/oer-it-frysk/fryske-talen-yn-dutslan/ ''Fryske talen yn Dútslân'', op 'e webside fan 'e Afûk]</ref> en, oant maart 2009 offisjeel ''Nieuweschans'' hjitten, is in [[grins (line)|grinsplak]] en [[kueroarde]] yn de gemeente [[Aldamt (gemeente)|Aldamt]] yn de [[Nederlân]]ske [[Provinsjes fan Nederlân|provinsje]] [[Grinslân]]. It is de meast noardlik lizzende grinsoergong fan Nederlân. Oant 1990 foarme Nijeskâns in selsstannige gemeente. Op 1 jannewaris 2019 hie Nijeskâns 1345 ynwenners.<ref>[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70904NED&D1=9&D2=12377-12380&D3=l&HD=080608-1715&HDR=T&STB=G1,G2 CBS Statline]</ref>

Ut reden fan de protte histoaryske gebouwen is it doarp in [[beskerme doarpsgesicht]].

== Skiednis ==
Troch oerstreamings binne yn de 14e en [[16e iuw]] grutte lapen lân troch de [[Doalert]] ferswolge. Sûnt dy tiid waard úteinsetten mei it weromdriuwen fan de see, troch [[polder|ynpoldering]] en it befoarderjen fan oanslykjen. Dêrtroch waard ek it strategysk wichtige grinsgebiet útwreide. De Nije- of '''Lange-ikkerskâns''' waard oanlein yn [[1628]], yn de [[Tachtichjierrige Kriich]], doe't it plak noch oan de Doalert lei.

Dy nije [[skâns]] wie in ûntwerp fan ynzjenieur [[Matthijs van Voort]] en krige de foarm fan in regelmjittige fiifhoeke mei [[bastion]]s, mei wâlen en in [[grêft]] rûnom. De skâns krige in regelmjittich strjittepatroan mei yn de midden in eksersysjeterrein. Benoarden waard in [[slûs]] oanlein om it gebiet ûnderstrûpe litte te kinnen ([[ynundaasje]]). Yn de 17e en [[18e iuw]] waard de fêsting noch fierder fersterke en útwreide.

Troch ynpolderjen kaam de skâns hieltyd fierder it lân yn te lizzen en ferlear it syn betsjutting. Yn [[1815]] waard de fêsting ferlitten troch it garnizoen en yn [[1870]] waard by [[Keninklik Beslút]] bepaald dat Nijeskâns gjin fêsting mear wie. Yn [[1882]] waarden de fêstingwurken oersljochte en de grêften tichtsmiten. Nei it oanlizzen fan it spoar fêstige der it meast lânbouyndústry har yn de omkriten. 

Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] kamen de treinen út [[Kamp Westerbork]] ûnderweis nei de [[ferneatigingskamp]]en (fral yn [[Poalen]]), oer Nijeskâns. Dêr waard it Nederlânske treinpersoniel ferfongen troch in Dútske bemanning.

Yn de santiger jierren is de festing rekonstuearre en sûnt [[1974]] is de kearn fan it doarp beskerme.

Yn [[1985]] waard it kueroard [[Fontana Bad Nieuweschans|Fontana]] iepene nei sâlt wetter, mei in soad oare mineralen, ûntdutsen wie op in djipte fan 630 meter. Dat kueroard luts yn 2008 sa'n 180.000 minsken, dat de gemeenterie fan [[Reiderlân (gemeente)|Reiderlân]] gie op 12 novimber 2008 akkoard mei de nammeferoaring fan it doarp yn ''Bad Nieuweschans'', op 1 april 2009 waard it beslút goedkard troch it [[Ministearje fan Binnenlânske Saken en Keninkryksrelaasjes|Ministearje fan Ynlânske Saken]]. It taheakjen fan 'Bad' (fan it [[Aldheechdútsk]]e 'bat' foar "waarm baaie") moast mear Dútske besikers nei Fontane lûke.

== Ekonomy en ferfier ==
Bad Nijeskâns hat de kartonfabryk fan [[Kappa Triton]] Solid Board. It fabryk ûntstie yn 1888 as de Striekartonfabryk ''De Dollard'', mar sûnt 1975 wurdt âld papier as grûnstof brûkt.

It stasjon Nijeskâns leit feitlik yn [[Aldesyl (Aldamt)|Aldesyl]], in [[buorskip]] oan de oare kant fan de [[Westerwâldske Aa]]. Aldesyl wurdt no by Bad Nijeskâns rekkene. [[Hamdyk]] en [[Boneskâns]] binne buorskippen besuden Bad Nijeskâns.

De [[Rykswei 7|A7]] út [[Grins (stêd)|Grins]] slút hjir oan op de Bundesautobahn 280/A280 by [[Bunde (Dútslân)|Bunde]] yn [[Dútslân]]. Yn [[2002]] waard it spoar Nijeskâns – [[Lier (stêd)|Lier]] ([[East-Fryslân]]) fannijs iepene.

Bad Nijeskâns is oer it wetter te berikken fia de [[Westerwâldske Aa]] en it [[B.L. Tijdenskanaal]] dat krekt besuden it doarp yn de earstneamde mûnet. Beide kanalen wurde brûkt troch de plezierfeart. De Westerwâldske Aa ferbynt Bad Nijeskâns troch de [[Doalert]] en de [[Iems]] mei de [[Waadsee]].

== It besjen wurdich ==
* De Haadwacht komt út 1631 en is oan de ''Voorstraat''. Fierder binne der ek in tal monumintale wenhuzen oanwêzich.
* De âlde remise is in eardere lokomotyfloads út 1876, dy't noch goed werom te kennen is. Oant 2016 wiene der it Grand Café en Kulturele Pleisterplak "De Oude Remise", in toeristysk ynformaasjepunt en in archeologysk ynformaasjepunt ûnderbrocht.
* De [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke|Nederlânsk-Herfoarme]] Garnisoenstsjerke fan Bad Nijeskâns komt út 1751 en wie ea brûkt as garnisoenstsjerke.
* Alde synagoge en de Joadske begraafplak 
* Fêstingmuseum oan de 1e Kanonnierstraat 2.
* Eardere maresjausseekazerne. Dêr binne ûnder oaren in útstallingsromte, in atelier en B&B fêstige.
* Bad Nijeskâns telt 46 [[ryksmonumint]]en.
<gallery>
Klapbrug over de Westerwoldse Aa bij Nieuweschans.jpg|Klapbrêge oer de [[Westerwâldske Aa]]
Topografie Nieuweschans 1933.jpg|Nieuwe-Schans op topografyske kaart fan 1933
Nieuweschans_kerk+hoofdwacht.jpg|Garnizoenstsjerke fan Nijeskâns (2006)
Nieuweschans, zicht op Westerwoldse Aa 2007-05-20 11.26.JPG|De Westerwâldske Aa by Bad Nijeskâns (2007)
The old train depot Bad Nieuweschaans the Netherlands 01.jpg|De âlde remise (2012)
</gallery>

{{Boarnen|boarnefernijing=
{{reflist}}
{{Commonscat|Bad Nieuweschans|Bad Nijeskâns}}
}}

{{msg:GemeenteAldamt}}

[[Kategory:Kueroard]]
[[Kategory:Plak yn it Aldamt (gemeente)]]
[[Kategory:Plak stifte yn 1628]]