Magma (stiente): ferskil tusken ferzjes
L Magma werneamd ta Magma (stiente): romte meitsje |
oers |
||
Rigel 1: | Rigel 1: | ||
[[Ofbyld:Hackert, Der Ausbruch des Vesuv im Jahre 1774, 1774.jpg|thumb|350px|''Magma streamt as [[lava]] út by de [[fulkaanútbarsting|útbarsting]] fan de [[Vesuvius (fulkaan)|Vesuvius]] yn 1774. [[Oaljeferve]] troch de Dútse lânskipsskilder [[Jacob Philipp Hackert]] (1737-1807).]] |
[[Ofbyld:Hackert, Der Ausbruch des Vesuv im Jahre 1774, 1774.jpg|thumb|350px|''Magma streamt as [[lava]] út by de [[fulkaanútbarsting|útbarsting]] fan de [[Vesuvius (fulkaan)|Vesuvius]] yn 1774. [[Oaljeferve]] troch de Dútse lânskipsskilder [[Jacob Philipp Hackert]] (1737-1807).]] |
||
'''Magma''' is it floeibere stiente dat ûnder it ierdoerflak fan it oerflak fan in oare [[ierdske planeet]] sit. De measte magma's |
'''Magma''' is it floeibere stiente dat ûnder it ierdoerflak fan it oerflak fan in oare [[ierdske planeet]] sit. De measte magma's yn de Ierde binne komplekse [[silika]]-oplossings mei (ornaris) [[temperatuer|temperatueren]] tusken de 650 [[Celsius|°C]] en 1200 °C. As magma stjurret ûntstiet [[stjurringsstiente]]. As magma oant it oerflak omheech komt wurdt it raande stiente gjin magma mar [[lava]] neamd. |
||
{{wurk}} |
{{wurk}} |
||
== Eigenskippen == |
== Eigenskippen == |
||
[[Ofbyld:Viscosity of magma NL.svg|thumb|350px|De [[ |
[[Ofbyld:Viscosity of magma NL.svg|thumb|350px|De [[fiskoasiteit]] fan [[wetter]]leas ("droech") magma by ferskillende temperatuer en komposysje. Op de horizontale as stiet it massapersintaazje SiO<sub>2</sub>; op de ferticale as ([[logaritme|logaritmysk]]) de fiskoasiteit (η).<ref>Hess (1989)</ref>]] |
||
Magma |
Magma bestiet meastal út floeibere silika mei dêryn oploste [[ion (dieltsje)|ioanen]] fan [[alkalimetaal|alkalimetalen]] (llykas natrium en kalium), [[ierdalkalimetaal|ierdalkalimetalen]] (lykas magnesium en kkalsium) en izer. Magma's wurde krektas lava's ferdield nei [[pH|soergraad]], fan [[felsysk]] ([[soer (gemy)|soer]]) oant [[mafysk]] ([[base (skiekunde)|basysk]). De pH fan in raand stiente hinget ôf fan it persintaazje raande silika. |
||
It |
It silikaat-ion foarmet op molekulêre skeal in [[tetraëder]], wêrby't in [[silisium]]-ion omringe wurdt troch fjouwer [[Okside|soerstof-ioanen]]. Yn silikaten mei in heech gehalte oan SiO<sub>2</sub> zullen de tetraëders ketens foarmje, wêrby't ien of meardere soerstof-ioanen op de hoeken fan de tetraëders dield wurde. Yn in magma sitte de tetraëders fansels net fêst, mar de molekulêre struktuer yn de raan komt ticht by de struktuer fan fêste stoffen mei fergelykbere gearstalling, as de temperatuer oant flak boven het smeltpunt daalt. In een relatief koel magma vormen de silica-tetraëders daarom vaak losse bindingen. In een mafischer magma is minder silica aanwezig dan in een felsischer magma, zodat de silica-tetraëders vaker los liggen. Dit maakt een felsisch magma [[viscositeit|viskeuzer (stroperiger)]] dan mafisch magma; en relatief koel magma stroperiger dan relatief heet magma. Wanneer de eerste mineralen uitkristalliseren, ontstaat een mengsel van magma en kristallen, dat zich nog stroperiger gedraagt.<ref name="winter46">Winter (2001), p 46</ref> |
||
Niet alleen de hoeveelheid silica heeft invloed op de viscositeit. [[Water|Water (H<sub>2</sub>O)]] en de ionen van [[alkalimetaal|alkalimetalen]] kunnen in het magma eveneens bindingen aangaan met silica-tetraëders. Magma dat rijk is aan deze bestanddelen is daarom relatief minder viskeus.<ref name="winter46"/> |
Niet alleen de hoeveelheid silica heeft invloed op de viscositeit. [[Water|Water (H<sub>2</sub>O)]] en de ionen van [[alkalimetaal|alkalimetalen]] kunnen in het magma eveneens bindingen aangaan met silica-tetraëders. Magma dat rijk is aan deze bestanddelen is daarom relatief minder viskeus.<ref name="winter46"/> |
De ferzje fan 24 okt 2010 om 13.03
Magma is it floeibere stiente dat ûnder it ierdoerflak fan it oerflak fan in oare ierdske planeet sit. De measte magma's yn de Ierde binne komplekse silika-oplossings mei (ornaris) temperatueren tusken de 650 °C en 1200 °C. As magma stjurret ûntstiet stjurringsstiente. As magma oant it oerflak omheech komt wurdt it raande stiente gjin magma mar lava neamd.
Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is. |
---|
Eigenskippen
Magma bestiet meastal út floeibere silika mei dêryn oploste ioanen fan alkalimetalen (llykas natrium en kalium), ierdalkalimetalen (lykas magnesium en kkalsium) en izer. Magma's wurde krektas lava's ferdield nei soergraad, fan felsysk (soer) oant mafysk ([[base (skiekunde)|basysk]). De pH fan in raand stiente hinget ôf fan it persintaazje raande silika.
It silikaat-ion foarmet op molekulêre skeal in tetraëder, wêrby't in silisium-ion omringe wurdt troch fjouwer soerstof-ioanen. Yn silikaten mei in heech gehalte oan SiO2 zullen de tetraëders ketens foarmje, wêrby't ien of meardere soerstof-ioanen op de hoeken fan de tetraëders dield wurde. Yn in magma sitte de tetraëders fansels net fêst, mar de molekulêre struktuer yn de raan komt ticht by de struktuer fan fêste stoffen mei fergelykbere gearstalling, as de temperatuer oant flak boven het smeltpunt daalt. In een relatief koel magma vormen de silica-tetraëders daarom vaak losse bindingen. In een mafischer magma is minder silica aanwezig dan in een felsischer magma, zodat de silica-tetraëders vaker los liggen. Dit maakt een felsisch magma viskeuzer (stroperiger) dan mafisch magma; en relatief koel magma stroperiger dan relatief heet magma. Wanneer de eerste mineralen uitkristalliseren, ontstaat een mengsel van magma en kristallen, dat zich nog stroperiger gedraagt.[2]
Niet alleen de hoeveelheid silica heeft invloed op de viscositeit. Water (H2O) en de ionen van alkalimetalen kunnen in het magma eveneens bindingen aangaan met silica-tetraëders. Magma dat rijk is aan deze bestanddelen is daarom relatief minder viskeus.[2]
De viscositeit van magma heeft grote invloed op de wijze waarop het kan intruderen of kan uitvloeiien bij een eruptie. Viskeus felsisch magma (met hoge concentraties silica) beweegt traag en stroperig. Water en gassen (volatiles) die bij het omhoogkomen vrijkomen als gevolg van het afnemen van de druk, kunnen moeilijker ontsnappen uit het gesmolten gesteente. Daardoor doen zich explosieve erupties voor zoals dat gebeurt bij stratovulkanen. Over het algemeen verloopt een eruptie rustiger naarmate het magma mafischer is.
Eigenskippen fan de ferskillende magma's:
- Ultramafysk magma
- SiO2 < 45%
- Fe-Mg >8% tot 32% MgO
- Temperatuer: oant 1500 °C
- Viscositeit: laag tot zeer laag
- Erupties: rustig
- Vindplaatsen: divergerende plaatranden, hot spots en convergerende plaatranden. Picrieten en boninieten worden gevonden in zogenaamde back-arc basins, gebieden achter subductiezones, waar oceanische korst smelt in een waterrijke omgeving. Komatiiet en andere ultramafische lava's werden gevormd bij een hogere geothermische gradiënt (de temperaturen in de aardkorst lagen vroeger hoger) en voor zover bekend is worden deze gesteenten tegenwoordig niet meer gevormd.
De temperatuer in de mantel is tegenwoordig niet hoog genoeg om magma van deze samenstelling te produceren. Dat komatiieten gevonden worden is een belangrijke reden waarom men aanneemt dat de mantel vroeger veel heter was.
- Mafysk magma
- SiO2 < 50%
- Fe-Mg ~4%
- Temperatuer: oant ~1200 °C
- Viscositeit: leech
- Erupsjes: rêstich
- Fynplakken: divergearjende plaatrânen, hot spots en konvergearjende plaatrânen. Magma mei de gearstalling fan basalt wurdt fûn yn gebieten dêr't oseanyske koarste raand wurdt; dizze koarste befeat in soad izer.
- Yntermediêr magma
- SiO2 ~60%
- Fe-Mg: ~3%
- Temperatuer: ~1000 °C
- Viscositeit: gemiddeld
- Erupsjes: eksplosyf
- Fynplakken konvergearjende plaatrânen.
- Felsysk magma
- SiO2 >70%
- Fe-Mg: ~2%
- Temperatuer: 700 °C
- Fiskoasiteit: hoog
- Erupsjes: eksplosyf
- Fynplakken: hot spots in continentale korst (Yellowstone National Park); dit type magma is vooral te vinden op plaatsen waar continentale korst smelt, omdat deze korst grote hoeveelheden silica bevat.
Sjoch ek
Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
{{{boarnefermelding}}} |
Literatuer
- Berjocht:Handboek (in) Hess, P.C.; 1989: Origin of Igneous Rocks, Harvard University Press, Cambridge.
- Berjocht:Lesboek (in) Press, F.; Siever, R.; Grotzinger, J. & Jordan, T.H.; 2003: Understanding Earth, Freeman & co (4e druk), ISBN 0-7167-9617-1.
- Berjocht:Lesboek (in) Thompson, G.R. & Turk, J.; 1997: Introduction to Physical Geology, Brooks Cole (2nd ed.), ISBN 0-03-024348-3.
- Berjocht:Handboek (in) Winter, J.D.; 2001: An introduction to igneous and metamorphic petrology, Prentice-Hall, ISBN 0-13-240342-0.
}}